Η Μάχη του Μπιζανίου (19-21 Φεβρουαρίου 1913), υπήρξε η σημαντικότερη σύγκρουση κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου. Οι νεκροί στις μάχες ήτανε χιλιάδες, πάρα πολλοί ήτανε εθελοντές, μεταξύ των οποίων και από ένα Τάγμα Κρητών, το οποίο κυρίως αποτελούταν από φοιτητές και σπουδαστές. Το Τάγμα αυτό κυρίεψε το ύψωμα «Μάντρα», με επικεφαλής του τον ταγματάρχη Ρήγα, που τραυματίστηκε σοβαρά και το λοχαγό Σαλταμπάση, ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη. Από τους 1.370 άνδρες του κρητικού τάγματος έμειναν περίπου 457. Η νίκη στο Μπιζάνι αποτέλεσε το κλειδί για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, καθώς και ολόκληρης της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου.
Όλη η Ελλάδα γιόρτασε την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, ιδιαίτερα η Κρήτη, που θεωρούσε τη νίκη, επιτυχία της πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου, που έγινε πλέον θρυλικό πρόσωπο.
Σ’ αυτές τις νικηφόρες μάχες του Ελληνικού Στρατού, συμμετείχε στο Τάγμα Κρητών και ο Κωνσταντίνος Μπριλλάκης του Εμμαν. (Μανουσόκωστας), από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου. Ο Κωστής Μπριλλάκης, εκλεκτός ριζίτης τραγουδιστής, έκανε συχνά αναφορές για το Μπιζάνι, σε πολλούς Αϊγιαννιώτες και μάλιστα έλεγε – τραγουδούσε ένα τραγούδι – ρίμα, σε μια ιδιαίτερη μελωδία, το οποίο όπως ισχυριζότανε είχε γράψει ο ίδιος. Το τραγούδι αυτό αναφέρεται στη νίκη στο Μπιζάνι και στην παράδοση των Ιωαννίνων, από τον Τούρκο Διοικητή Εσσάτ Πασά στον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο, στις 21 Φεβρουαρίου 1913. Τους στίχους του τραγουδιού – ρίμας, επανέφερε στη μνήμη μου, πριν λίγα χρόνια, ο Ιωάννης Αδ. Παραδεισανός από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου και τους παραθέτω, στη μνήμη των παραπάνω αναφερομένων Αϊγιαννιωτών και όλων των αγωνιστών – πεσόντων αυτής της μάχης.
Την Τυρινή την Αποκρέ, Πέμπτη το μεσημέρι,
ήρθεν’ απού τα Γιάννενα ολόχρυσο χαμπέρι.
Έγραφε το παράρτημα, έπεσε το Μπιζάνι
και δήλωσε ο Εσσάτ Πασάς, πόλεμο μπλιό δεν κάνει.
Εδήλωσε ο Εσσάτ Πασάς με το επιτελείο
πως θέλει να παραδοθεί στον Μέγα Κωνσταντίνο.
Απού ‘σανε συμμαθητές κι οι δυο στη Γερμανία
κι ολημερίς ελέγανε για τη Μακεδονία.
(Κ)-Τού ‘λεγε, αν γίνω Βασιλιάς πόλεμο θα κηρύξω,
Μακεδονία κι Ήπειρο να τα επαναχτήσω
θα πάρω και τα Γιάννενα και τη Θεσσαλονίκη
να κάμω εκεί το θρόνο μου γιατί σ’ εμάς ανήκει.
(Ε Π)-Να μην το κάμεις Κωσταντή για θα σ’ αιχμαλωτίσω,
στου Μπιζανιού τα κάτεργα θα πάω να σε κλείσω
και θα σε ντύσω μασκαρά στην πόλη θα σε πάω,
ας θα μου βγουν τα όνειρα κι απόκειας, ας ποθάνω.
(Κ)-Όνειρο τό ‘δες Εσσάτ Πασά, πως θα με αιχμαλωτίσεις,
μα ‘γω σου λέω τούτηνέ τη χέρα θα φιλήσεις.
Σε έρευνά μου προέκυψε και το παρακάτω τραγούδι, που αναφέρεται και στον Βενιζέλο:
Την Τυρινή την Αποκριά, Πέφτη το μεσημέρι,
ήρθεν απού τα Γιάννενα ολόχρυσο χαμπέρι.
Και γράφει το Παράρτημα: «Ήπεσε το Μπιζάνι
και είπε κι ο Εσάτ πασάς πόλεμο μπλιο δεν κάνει».
Δόξα στον ύψιστο Θεό, δόξα στον Άι-Γιάννη,
που πήραμε τα Γιάννενα μαζί με το Μπιζάνι.
Ήταν αιτία κι αφορμή ο μέγας Βενιζέλος,
να μας τον ζήσει ο Θεός, που σφάλιξε το τέλος.
Ο Νικόλαος Πολίτης (1852-1921), που θεωρείται ο «πατέρας» της επιστήμης της Λαογραφίας στην Ελλάδα, αναφέρει για τη δημοτική ποίηση: «Πολλοί στίχοι των δημοτικών τραγουδιών επηρεάσθηκαν και από παλιότερα τραγούδια. Επίσης είναι επηρεασμένα και από τη λόγια ποίηση και πολλά από αυτά προέρχονται από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Έτσι εκφράζεται η ελληνική συμμετοχή με ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση. Πολλά τραγούδια γράφτηκαν αργότερα σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο και τα τραγούδια αυτά μπορούν να χαρακτηρισθούν «Νεοτερικά». Αυτά τα έγραψαν σε διάφορες περιοχές λαϊκοί ποιητές, ποιητάρηδες όπως ονομάζονται στην Κρήτη, Κύπρο, Δωδεκάνησα. Τέτοιες ρίμες έχουν γραφτεί και για τον πόλεμο του ’12-’13».
