Ιρλανδία… Aπογευματινή ξενάγηση στην ακτή της Connemara. Μη φανταστεί κανείς κάτι πολύ σπουδαίο. Απλά, γραφικά μονοπάτια, οριοθετημένα με ξύλινα στηθαία στα επικίνδυνά τους σημεία, που περνούν δίπλα από τη γραμμή της παλίρροιας και χώνονται μερικές φορές σε σχηματισμούς βράχων πριν ξαναβγούν στην παραλία. Η θάλασσα μαύρη και λίγο τρομακτική, αν την πλησιάσεις, όπως είναι όλες οι θάλασσες της Βόρειας Ευρώπης. Το κόστος της βόλτας είναι περίπου 30 ευρώ, και δεν περιλαμβάνει το αντικουνουπικό, που είναι απολύτως απαραίτητο, αφού, μόλις πέφτει χαμηλά ο ήλιος, σμήνη κουνουπιών πίνουν κυριολεκτικά το αίμα όποιου δεν έχει την κατάλληλη προστασία…
Ρέθυμνο… μια ανάλογη διαδρομή, στην περιοχή του Ποταμού Πετρέ. Το τοπίο είναι πολύ γραφικό, το ηλιοβασίλεμα πάνω από το Ακρωτήρι εξαιρετικό, η θάλασσα δίπλα γαλήνια και κουνούπια, ούτε για δείγμα. Στην περιοχή υπάρχουν μερικά μικρά και ένα μεγαλύτερο σπήλαιο που δίνουν μια ξεχωριστή νότα στη διαδρομή. Το πρόβλημα στην περίπτωση μας είναι τα «ατάκτως ερριμμένα» μπάζα που χαλούν το τοπίο και σε μερικές περιπτώσεις αλλάζουν και την ευχάριστη μυρωδιά της θαλασσινής αλμύρας με τις οσμές που αναδύουν.
Αφορμή για τους παραπάνω συσχετισμούς στάθηκαν οι πρόσφατες επισκέψεις και συζητήσεις που είχαμε σαν ομάδα εθελοντών του Ποταμιού, με τοπικούς φορείς και υπευθύνους ζητημάτων της περιφέρειας. Οι συναντήσεις αυτές αποκάλυψαν έναν πραγματικό θησαυρό που μένει, δυστυχώς ανεκμετάλλευτος. Ανάμικτα συναισθήματα θαυμασμού της φυσικής ομορφιάς, που διαθέτουμε σαν τόπος και απογοήτευσης για την αδιαφορία και την απαξίωση του φυσικού μας πλούτου με πράγματα που κάνουμε ή που δεν κάνουμε τελικά. Η ενημέρωσή μας από τη Σπηλαιολογική Εταιρεία, για παράδειγμα, που έγινε στο ίδιο πλαίσιο, έφερε στο φως μια τραγική αλήθεια. Από τα 1.500 σπήλαια που υπάρχουν στο Ρέθυμνο δύο μόνο, η Σφεντόνη στα Ζωνιανά κι ο Γεροντόσπηλος στο Μελιδόνι, είναι επισκέψιμα (και τα μόνα στην Κρήτη). Σπήλαια μεγάλης παλαιοντολογικής και αρχαιολογικής σημασίας απροστάτευτα κι εκτεθειμένα στη ρίψη σκουπιδιών, λυμάτων, και σε κάθε μορφής λαθρανασκαφείς. Ενίοτε χρησιμεύουν ως αποθήκες (!), όπως γίνεται με τα σπήλαια στην ακτογραμμή του Ατσιποπούλου. Διαδρομές και μονοπάτια ιδανικά για δημιουργία γεωπάρκων με ελάχιστες παρεμβάσεις για την αξιοποίησή τους, που όμως δεν αξιοποιούνται.
Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει έρθει αντιμέτωπη με μια πρόκληση. Να διευρύνει και να διαφοροποιήσει το τουριστικό της προϊόν για να το αναπτύξει. Ο θεματικός τουρισμός αποτελεί τμήμα των ειδικών μορφών τουρισμού, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού κινήτρου και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής (προσφορά-ζήτηση). Σήμερα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν ένα διαφορετικό τρόπο αναψυχής, ο οποίος συνδέεται με τη διατήρηση της τοπικής κουλτούρας, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, αλλά και με την αποφυγή της χρήσης υπηρεσιών μαζικού τουρισμού.
Τι είναι, λοιπόν, αυτό που μας λείπει από τα παραπάνω: Οι φυσικές ομορφιές, η τοπική κουλτούρα ή μήπως το ανθρωπογενές περιβάλλον (φιλοξενία, γενναιοδωρία και ευπροσήγορη διάθεση): Τίποτα απολύτως. Έχουμε όλα τα θεμελιώδη στοιχεία της «αλλαγής» στον τουριστικό χάρτη, αλλά μας λείπει η απόφαση κι ο σχεδιασμός.
Η βασική θέση του Ποταμιού για το θεματικό τουρισμό είναι η ανάδειξη της ιδιαιτερότητας κι όχι της μαζικότητας. Οι πολιτιστικές και περιβαλλοντικές μας ιδιαιτερότητες μπορούν να είναι τα κύρια στοιχεία ταυτότητας του νέου τουριστικού προϊόντος. Σκοπός είναι να συνδυαστεί αποτελεσματικά η τοπική επιχειρηματικότητα με την αειφόρο ανάπτυξη των περιοχών μέσα από την αξιοποίηση των συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων. Έτσι θα διαμορφωθεί ένα νέο μοντέλο τουρισμού, που θα ‘ναι η απάντηση στις στρεβλώσεις, στα προβλήματα και την υποβάθμιση που έφερε ο μαζικός τουρισμός χαμηλού κόστους. Το Ποτάμι για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (πεζοπορία, αναρρίχηση, ορειβασία, κατάβαση φαραγγιών, ποδηλασία κ.λπ.) έχει προτείνει τη σύσταση Συντονιστικού Γραφείου Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού, που θα υπάγεται στο υπουργείο Τουρισμού, με σκοπό να θεσπίσει τις προδιαγραφές για τα έργα υποδομής, που χρειάζονται. Η εκπόνηση των μελετών πρέπει να ανατεθεί σε ειδικούς, που θα είναι υπεύθυνοι για την εποπτεία της υλοποίησης των έργων υποδομής, τη συντήρηση και τη διαχείρισή τους. Με βάση ένα νέο χωροταξικό σχεδιασμό, η χώρα μας έχει τεράστια περιθώρια νέων στοχευμένων τουριστικών επενδύσεων. Έτσι θα ανοίξουν δρόμοι σε καινούριες αγορές, θα αυξηθεί η επισκεψιμότητα, η διάρκεια της τουριστικής περιόδου θα αμβλυνθεί και θα δημιουργηθούν οι πολυπόθητες θέσεις εργασίας για τους άνεργους Έλληνες. Έτσι θα δοθεί νέα δυναμική προοπτική στο εθνικό μας προϊόν.
Το βέβαιο είναι ότι τις προϋποθέσεις τις έχουμε. Χρειάζεται όμως και αλλαγή νοοτροπίας του καθενός από μας, πολιτισμικός σχεδιασμός και θεσμικό πλαίσιο ευέλικτο και σύγχρονο.
Ας σκεφτούμε απλά πώς μπορούμε να πάμε ένα βήμα μπροστά. Ας συνεργαστούμε οι επαγγελματίες, οι τοπικές κοινωνίες και οι κρατικοί φορείς για να πετύχουμε το ζητούμενο, «την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη». Ας προστατεύσουμε κι ας αγαπήσουμε το περιβάλλον σα να ‘ναι η αυλή του σπιτιού μας. Είναι εκεί για να ομορφαίνει τη ζωή μας, αλλά και για να δώσει λύση σε πολλά από τα οικονομικά αδιέξοδα της χώρας. Όσο ο υπεύθυνος, δημιουργικός εαυτός μας δεν βρίσκει τρόπο να το αξιοποιήσει, ας μην επιτρέπουμε στον ανεύθυνο, «κακό» εαυτό μας να το «πληγώνει», τουλάχιστον.
*Η Αναστασία Μανώλα είναι εκπρόσωπος Επικοινωνίας Ρεθύμνου -Ποτάμι
