Τελειώνουμε σήμερα με το τρίτο μέρος, της σπονδυλωτής μας αφήγησης για τους Μινωίτες και το περίτρανο νησί τους. Η αφήγησή μας ξεκίνησε με την αναφορά στο Μύθο τους! Συνεχίστηκε με τους σκαπανείς της ιστορίας τους και τελειώνει με την αναφορά μας στο νέο φωτεινό φάρο!
H Natalie Abell και το άρθρο της τον Ιούνιο του ’16
Η αφορμή για αυτό το άρθρο, μας δόθηκε από ένα κείμενο της Natalie Abell καθηγήτριας Ελληνικής κλασσικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Michigan της Αμερικής. Η κα Abell έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον Κυκλαδικό πολιτισμό για την περίοδο που στην Κρήτη άνθιζε ο Μινωικός πολιτισμός και οι μελέτες της ερευνούν τις σχέσεις των Μινωιτών με τους Κυκλαδίτες και τους υπόλοιπους Αιγιείς. Στο άρθρο της αυτό, το 2016, το οποίο τιτλοφορείται «Μινωϊκοποίηση στην μεσαία εποχή του χαλκού: Μελετώντας την επίδρασή της, στην κυκλαδίτικη παραγωγή έργων πολιτισμού», η Abell, επιχειρεί μια επισκόπηση των δεκάδων μελετών που έχουν γραφεί για τις επιδράσεις του Μινωικού πολιτισμού στον Αιγιακό χώρο. Ωστόσο επικεντρώνεται περισσότερο σε τρεις αρχαιολογικές περιοχές των Κυκλάδων, το Ακρωτήρι της Θήρας, τη Φυλακωπή της Μήλου και την Αγία Ειρήνη της Κέας, που αποτελούν τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα Κυκλαδικού πολιτισμού στη Μεσαία εποχή του Χαλκού, δηλαδή το 2000 – 1600 π.Χ.
Η Μινωική θαλασσοκρατία και οι μελετητές
Όπως αναφέρει η Abell, οι μελετητές της περιόδου αυτής του Αιγιακού χώρου, είναι πολλοί και ανάμεσά τους και η Ναννώ Μαρινάτου, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Illinois του Σικάγου, που μαζί με τον επίσης διακεκριμένο καθηγητή του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ της Σουηδίας Robin Hagg το 1984 συνέγραψαν το βιβλίο με τίτλο «Η Μινωική θαλασσοκρατία». Βέβαια οι πρώτοι που αναφέρθηκαν στην θαλασσοκρατία των Μινωιτών και μάλιστα δεκαετίες πριν, ήταν ο πατέρας της Ναννώς καθηγητής Σπύρος Μαρινάτος, καθώς και ο επίσης καθηγητής Νικόλαος Πλάτων, από τους πρώτους μελετητές του Mινωικού πολιτισμού φυσικά μετά τον Arthur Evans. Πιο συγκεκριμένα η Αbell αναφέρεται σε πολλούς διακεκριμένους ανά την υφήλιο καθηγητές αρχαιολογίας που μελέτησαν τον Κυκλαδικό και Αιγιακό χώρο, όπως τους: Broodbank, Davis, Macdonald, Hallager, Niemeier, Gorogianni, Papagianopoulou, Whitelaw, Knapett, Hildtch, Braningan, Barber, Wiener, Schogirld και Leiws και οι οποίοι εδημοσίευσαν δεκάδες άρθρα για αυτό το θέμα. Στη μελέτη της η Abell προσπαθεί να ερευνήσει και να τεκμηριώσει τη βαθιά επίδραση των Μινωιτών στον πολιτισμό του Αιγιακού Aρχιπελάγους.
Μινωική κουλτούρα και «Μινωικοποίηση»
Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει από την επισκόπηση όλων αυτών των σχετικών μελετών, ήταν το ότι τελικά η επίδραση των Μινωιτών στον Αιγιακό χώρο ήταν τόσο καταλυτική ώστε οι Κυκλαδίτες υιοθέτησαν πλήρως τη Μινωική material culture and practice (Μινωική υλιστική κουλτούρα και καθημερινότητα) όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. Κατά την Abell η κατάσταση αυτή που ήδη από τις αρχές της δεκαετίας τού ’80 είχε περιγραφεί από τον καθηγητή Davis του Πανεπιστημίου Cincinnati της Αμερικής, και που μάλιστα είχε χαρακτηρισθεί ως φαινόμενο άνοιξε από τότε ένα κύκλο συζητήσεων που διαρκεί ως και σήμερα. Ο καθηγητής Davis θέλοντας να τονίσει την δυναμική του φαινομένου αυτού επινόησε ένα νεολογισμό της Αγγλικής γλώσσας ονομάζοντάς τον «Minoanisation», δηλαδή «Mινωικοποίηση». Αρκετά χρόνια αργότερα ο διακεκριμένος καθηγητής και μελετητής της Μινωικής περιόδου, ο Γιάννης Σακελλαράκης χρησιμοποίησε μια όμοια έκφραση σε μια διάλεξή του στο Ηράκλειο τον Σεπτέμβριο του 2004 αναφέροντάς το ως «Εκμινωισμό» αναφερόμενος στο ίδιο θέμα! Το φαινόμενο βέβαια αυτό σαν ιστορική κατάσταση, δεν μας είναι άγνωστο. Στη μακραίωνη ιστορία του Ελληνισμού, και σε δύο ανάλογες περιπτώσεις βαθιάς πολιτισμικής επίδρασης, όμοια, χρησιμοποιήθηκε ο όρος Εξελληνισμός τόσο στη περίπτωση της «Μagna Grecia» (Μεγάλης Ελλάδας) στη Νότια Ιταλία, όσο και για τις περιοχές της Μικράς Ασίας, της Συροπαλαιστίνης και της Μεσοποταμίας, κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου!
Ο φωτεινός πολιτισμικός φάρος
Δηλαδή τους μακρινούς αυτούς αιώνες, η Κρήτη, η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος, η Απτέρα της Κυδωνίας και ο λαός τους, αποτέλεσαν το φωτεινό πολιτισμικό φάρο της Μεσογείου. Ανέπτυξαν ένα πολιτισμό που αποτέλεσε τη βάση των μετέπειτα (πολιτισμών), ολόκληρου του Ελλαδικού χώρου, των Πελασγών, των Δωριέων, των Αχαιών, των Ιώνων αλλά ακόμη και των Αιολών. Ο πράγματι πρωτότυπος αλλά και άκρως τιμητικός αυτός όρος της «Minoanisation», που χαρακτηρίστηκε και ως φαινόμενο, προτάθηκε από ένα Αμερικανό καθηγητή, ο οποίος λειτούργησε εντελώς αντικειμενικά και με μόνο κριτήριο την επιστημοσύνη του. Εννοιολογικά ο χαρακτηρισμός αυτός φανερώνει το ότι ο Μινωικός πολιτισμός επέδρασε τόσο καταλυτικά στους γειτονικούς του λαούς, ώστε εκείνοι υιοθέτησαν τις αρχές και τις συνήθειες των Μινωιτών. Με άλλα λόγια Εκμινωίσθηκαν! Όμως η Μινωική Κρήτη συνεχίζει να ασκεί γοητεία ακόμη και σήμερα στους πολίτες του κόσμου! Μόνο έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε το γιατί το Μουσείο Ηρακλείου, όπου εκτίθενται τα Μινωικά ευρήματα, αν και βρίσκεται τόσο μακριά από την πρωτεύουσα είναι το 2ο σε επισκεψιμότητα, μαζί με το αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών, σε ολόκληρη την Ελληνική επικράτεια, μετά το μουσείο της Ακρόπολης (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ 2018).
Η δύση των Μινωιτών
Στα πλαίσια λοιπόν του προβληματισμού μας για τους Μινωίτες και τον πολιτισμό τους, που δυστυχώς οι καταστροφές που προέκυψαν από τις εκρήξεις του ηφαιστείου της Σαντορίνης ανέκοψαν την εξάπλωσή του και εξαφάνισαν το λαό τους και τα δημιουργήματά του, μας γεννιούνται δύο ερωτήματα:
Το ένα αναφέρεται στην απορία μας, του, πώς έδυσε αυτός ο Μεγαλειώδης πολιτισμός χωρίς να μπορέσει να ανασυνταχθεί ποτέ πια, στο βαθμό εκείνο που είχε φτάσει; Αλλά ακόμη και στο πώς δεν κληρονομήθηκαν στο DNA του λαού των Κρητών, τα χαρακτηριστικά της μεγαλοφυΐας των μυθικών ηγεμόνων του, του Μίνωα και των απογόνων του, αλλά αντιθέτως αυτά υποδομήθηκαν ολοκληρωτικά σε διάρκεια μόλις λίγων αιώνων, και ουδέποτε επανεμφανίστηκαν στις επόμενες τρεισήμισι τουλάχιστον χιλιετίες!
Τα οντολογικά δικαιώματα των Κρητών
Το δεύτερο ερώτημα που προκύπτει, αφού το πρώτο παραμένει αναπάντητο, είναι το ότι: Zώντας πια στο σήμερα τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια μετά τη δύση των Μινωιτών και του λαμπρού τους πολιτισμού, πώς το νησί αυτό και ο πολύπαθος λαός του θα μπορέσει να αναζητήσει, να ανακτήσει και εν τέλει να διεκδικήσει τα οντολογικά του δικαιώματα που οι πρόγονοί του οι Μινωίτες του κληροδότησαν! Με άλλα λόγια αυτός ο δημιουργικός αλλά και συνάμα ανυπότακτος λαός των Κρητών, που διαθέτει ένα τόσο αιχμηρό αλλά και συνάμα βαθιά επικοινωνιακό ταπεραμέντο, δεν βολεύεται και μόνον με το να περιποιείται εκείνους που επισκέπτονται και θαυμάζουν τους τάφους και τα δημιουργήματα των προγόνων του! Δεν αρκούνται σε αυτό και μόνον οι Κρήτες που συναισθάνονται τη βαθιά κληρονομιά που τους κληροδότησαν οι χαρισματικοί τους πρόγονοι
Οι ατείχιστες πόλεις
Οι ηγεμόνες των Μινωιτών κυβερνούσαν με δικαιοσύνη και περίσσια σοφίας για το καλό του λαού τους και εκείνοι τους το ανταπέδιδαν με την αφοσίωση και τη λατρεία τους και μάλιστα για να τους ευχαριστήσουν ακόμη περισσότερο τους έκτισαν λαμπρά ανάκτορα διακοσμημένα με περίτεχνα καλλιτεχνήματα που μόνο εκείνοι γνώριζαν να δημιουργούν. Ακόμη είχαν επιλέξει να ζουν σε ατείχιστες πόλεις, αφού ένοιωθαν πως με τέτοιους σοφούς ηγεμόνες δεν απειλούνταν από κανένα! Το νησί λοιπόν αυτό όπου γεννήθηκαν και μεγαλούργησαν οι Μινωίτες, που μεσουράνησαν πολιτισμικά για αιώνες πολλούς, όταν άλλοι λαοί στον εκτός Μεσογείου γεωγραφικό χώρο ευρίσκονταν σε «Νεάντερταλ κατάσταση» κατοικούντες ακόμη σε σπήλαια και αχυρένιες καλύβες, θεωρούμε πως αξίζει μιας καλύτερης τύχης και προσοχής, από τη Διεθνή κοινότητα!
Οι απορίες και η πρόταση
Αναλογιζόμενοι λοιπόν τα παραπάνω διατυπώνουμε κάποιες απορίες μας!
– Θα έπρεπε στον 21ο πια αιώνα της cloud επικοινωνίας να υπάρχουν σπουδαίοι Μινωικοί χώροι, που να μην έχουν ανασκαφεί και αναδειχτεί ακόμη;
– Θα έπρεπε να μην υπάρχουν σύγχρονα Μουσεία και στις τέσσερις μεγάλες πόλεις του νησιού;
– Δεν θα πρέπει να ιδρυθεί ένα ξεχωριστό Πανεπιστήμιο Αρχαιολογίας και Ιστορίας των Πολιτισμών των λαών της Μεσογείου με έδρα τη Κρήτη και μάλιστα στο Ρέθυμνο, αφού θα πρέπει να συνδυαστεί με τη σχολή Αρχαιολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης που υπάρχει στη πόλη μας!
Είναι γνωστό τόσο από την Ελληνική όσο και από τη Διεθνή αρχαιολογική κοινότητα, ότι οι αρχαιολογικοί χώροι της Κρήτης αρχής γενομένης από τα Μινωικά χρόνια αλλά και τα μετέπειτα Ομηρικά της εκατόμπολης Κρήτης, καθώς και τα επόμενα της Ελληνιστικής περιόδου ως και τα Ρωμαϊκά ανέρχονται σε τουλάχιστον 250 θέσεις. Οι χώροι αυτοί ανάλογα με τη μορφή τους και τη λειτουργικότητά τους χαρακτηρίζονταν ως: Ανάκτορα, πόλεις, αγροτικοί οικισμοί, νεκροπόλεις, επαύλεις, αγροικίες, λιμενικές εγκαταστάσεις, ναοί και λοιποί τόποι λατρείας, λατρευτικά σπήλαια, ιερά κορυφής, αλλά και μεμονωμένοι θολωτοί τάφοι. Όλοι αυτοί οι χώροι έχουν εντοπιστεί και σε αρκετούς έχουν διενεργηθεί ανασκαφές ως ένα βαθμό. Υπάρχουν όμως και πολλοί που η αρχαιολογική έρευνα έχει περιοριστεί σε επίπεδο μιας απλής επιφανειακής επισκόπησης πεδίου (field survey). Σε πρόσφατη μελέτη τους το 2014, οι καθηγητές Ελληνικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Louven του Βελγίου, Jan Driessen και Charlote Langohr προσδιορίζουν τις Μινωικές τοποθεσίες σε 74. Όμως από τη βιβλιογραφική μας έρευνα, στην μελέτη αυτή, δεν έχουν συμπεριληφθεί από παράληψη πιστεύομε, τουλάχιστον άλλες 50 θέσεις, όπως το Υστερομινωικό νεκροταφείο των Αρμένων, το Αποδούλου, ο Γομαράς στην Ορνέ, η Κουμάσα στη Μεσσαρά, η Τύλισσος, το Ιδαίο Άντρο, η Χερόννησος, το Δικταίο Άντρο, η Λατώ στη Κριτσά, η Ίτανος στη Σητεία, η Πραισός, και πολλές άλλες.
Το Πανεπιστήμιο των Μεσογειακών πολιτισμών
Το προτεινόμενο αυτό Πανεπιστήμιο θα μπορούσε να ονομαστεί «Πανεπιστήμιο Μεσογειακών Πολιτισμών» και η διδασκαλία επίσης προτείνεται να γίνεται στην Αγγλική και στην Αραβική γλώσσα, ώστε να μπορούν να φοιτούν και αλλοδαποί φοιτητές, και να μην τους είναι εμπόδιο η μη γνώση της Ελληνικής γλώσσας. Επιπλέον η διδασκαλία στην Αγγλική γλώσσα παρέχει τη δυνατότητα να διδάξουν στο Πανεπιστήμιο, κορυφαίοι καθηγητές ξένων Πανεπιστημίων, που έχουν ασχοληθεί με αυτούς τους πολιτισμούς για δεκάδες χρόνια! Το Πανεπιστήμιο αυτό θα έχει σαν μοναδικότητά του διεθνώς, τον Εταιρικό του χαρακτήρα, όπου Εταίροι στην ίδρυσή του και στη λειτουργία του θα μπορούν να είναι οι φιλικές μας χώρες από τον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου που οι λαοί τους ανέπτυξαν σπουδαίους αρχαίους πολιτισμούς. Οι δυνητικές λοιπόν αυτές χώρες Εταίροι θα μπορούσαν να είναι η Κύπρος, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Αίγυπτος, ο Λίβανος, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αλλά βεβαίως και οι ΗΠΑ, της οποίας εκατοντάδες πανεπιστήμια μελετούν αυτούς τους αρχαίους πολιτισμούς. Πέραν των προπτυχιακών σπουδών που βεβαίως θα παρέχει, κυρίως θα επικεντρώνεται σε μεταπτυχιακά προγράμματα επιπέδου Master’s, καθώς και σε δυνατότητες εκπόνησης Διδακτορικών Διατριβών. Θα είναι ένα κορυφαίο Πανεπιστημιακό ίδρυμα που θα φιλοδοξεί να εκπαιδεύει και να ανακηρύσσει σε Διδάκτορες τους μελλοντικούς καθηγητές προϊστορικής και κλασσικής αρχαιολογίας και ιστορίας των περισσότερων Πανεπιστημίων της Υφηλίου! Θα λειτουργεί με την καταβολή διδάκτρων και βεβαίως θα είναι στην δικαιοδοσία της Εθνικής μας Ανώτατης Εκπαίδευσης. Το ακαδημαϊκό του πεδίο θα αναφέρεται σε όλους τους αρχαίους λαούς της Μεσογείου και τους πολιτισμούς που αυτοί ανέπτυξαν, από το Μαρόκο έως και τη Μεσοποταμία και το σημερινό Ιράκ.
O νέος πνευματικός φάρος
Το αναφερόμενο Πανεπιστήμιο θα αποτελέσει το νέο Πνευματικό Φάρο «διάχυσης» της σκέψης και της δημιουργικότητας των αρχαίων πολιτισμών ολόκληρης της Μεσογείου που ήκμασαν ως και τέσσερις χιλιετίες πριν! Σαν Διεθνικό Εταιρικό Πνευματικό Ίδρυμα χωρών και λαών που ανήκουν στη πρωτοπορία της Διεθνούς Διανόησης, θα απολαμβάνει της αναγνώρισης και της καθολικής στήριξής τους. Όλες οι χώρες Εταίροι θα το εκλαμβάνουν ως ίδρυμα του εκπαιδευτικού τους συστήματος. Ιδέες για την ίδρυση και τη λειτουργία του, μπορούμε να πάρουμε από μια διαφορετική βέβαια εμπειρία, που ωστόσο παρουσιάζει διεθνικό εκπαιδευτικό ενδιαφέρον και είναι η δημιουργία του Αμερικανικού Πανεπιστήμιου της Βηρυτού, που θεωρείται και το κορυφαίο στη χώρα του Λιβάνου. Το Πανεπιστήμιο θα βρίσκεται στο φυσικό χώρο του Αρχέγονου πολιτισμού που υπήρξε η μήτρα όλων αυτών, για τα οποία, σήμερα ο σύγχρονος κόσμος νοιώθει υπερήφανος. Και αυτό πέραν του κορυφαίου συμβολισμού του, σίγουρα θα λειτουργεί και ως κίνητρο «έμπνευσης και δημιουργικότητας» για τα μέλη της πανεπιστημιακής του κοινότητας!
Η μεθόδευση της ίδρυσης του Πανεπιστημίου και οι μορφωτικές συμφωνίες
Της ίδρυσής του βέβαια θα πρέπει να προηγηθεί πρόσκληση προς όλες τις προαναφερόμενες χώρες για τη πρόθεσή τους να συμμετάσχουν σε ένα τέτοιο κορυφαίο εκπαιδευτικό θεσμό με διεθνή ακτινοβολία. Θα ακολουθήσουν οι σχετικές διαπραγματεύσεις, που θα πρέπει να καταλήξουν σε υπογραφή των σχετικών συμφωνιών και μνημονίων για τη μορφωτική αυτή συνεργασία. Οι συμφωνίες αυτές με τις ενδιαφερόμενες χώρες ή και με μεμονωμένα πανεπιστήμιά τους, θα πρέπει να περιλαμβάνουν κεφάλαια δέσμευσης, αλλά και δυνατότητας εκ περιτροπής συμμετοχής στη Διοίκηση του Πανεπιστημίου. Επίσης (θα περιλαμβάνουν), δυνατότητες χορήγησης Εθνικών υποτροφιών για τις χώρες τους αλλά και βέβαια συμμετοχή στον οικονομικό προγραμματισμό του Πανεπιστημίου. Ακόμη, οι συμβαλλόμενες χώρες θα μπορούν να εμπλουτίζουν τους διδακτικούς τομείς του Πανεπιστημίου, με πανεπιστημιακές έδρες που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη χώρα τους και για τις οποίες βεβαίως θα αναλαμβάνουν και την οικονομική τους χρηματοδότηση. Αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο δηλαδή της ίδρυσης εκπαιδευτικών εδρών συγκεκριμένου Εθνικού επιστημονικού ενδιαφέροντος εφαρμόζεται ευρέως σε πολλά Πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής, τώρα και πολλές δεκαετίες.
Η ανατρεπτική εκπαιδευτική ή και διπλωματική καινοτομία και η προοπτική της
Η πρότασή μας αυτή είναι πολύ περισσότερο μελετημένη και ολοκληρωμένη που όμως χάριν οικονομίας χώρου ή και άλλων λόγων, δεν αναλύεται περισσότερο στο παρόν άρθρο. Μένει βέβαια να τονιστεί και η πολύ μεγάλη προοπτική σύσφιξης των διπλωματικών σχέσεων της χώρας μας, με τις άλλες χώρες Εταίρους της Μεσογειακής λεκάνης, με αφορμή την ολοκλήρωση αυτού του εγχειρήματος.
Κλείνοντας με την αναφορά μας αυτή, θεωρούμε πως μια τέτοια πρωτοβουλία θα εγκαινίαζε μια διαφορετική προοπτική για το νησί μας και τη πόλη μας. Πέραν της σημαντικής Ακαδημαϊκής και Επιστημονικής κινητικότητας που θα δημιουργούνταν, θα αναπτύσσονταν και σημαντική οικονομική δραστηριότητα που θα συνέβαλε τα μέγιστα στην αναπτυξιακή προοπτική του νησιού μας. Τέτοιες δράσεις υψηλής δυναμικής, εκτιμούμε πως είναι εκείνες που θα μπορέσουν να δώσουν σημαντική ώθηση στο νησί μας και στη πόλη μας και πραγματικά θα τη βοηθούσαν να δημιουργήσει τη διαφορά!
Το επιτυχημένο παράδειγμα της Μ. Βρετανίας
Και βέβαια δεν λησμονούμε ότι η Μ. Βρετανία οφείλει ένα μεγάλο ποσοστό του Εθνικού της εισοδήματος, στις πεντακόσιες τόσες χιλιάδες αλλοδαπών φοιτητών που φοιτούν με καταβολή σημαντικών διδάκτρων στα πανεπιστήμιά της και συγχρόνως διαμένουν μόνιμα στην Βρετανία για όσα χρόνια διαρκούν οι σπουδές τους. Με αυτό τον τρόπο η παραμονή στη χώρα όλων αυτών των χιλιάδων αλλοδαπών φοιτητών που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως, «διαχρονικά διαμένοντες» μορφωτικοί επισκέπτες, επιφέρει πολύ μεγάλα οικονομικά, επιστημονικά και ερευνητικά οφέλη στη Μ. Βρετανία.
Και εν τέλει με την υλοποίηση αυτής της δημιουργικής πρωτοβουλίας, θα υπάρξει και δικαίωση των καθηγητών Davis, Σακελλαράκη, Berg, Branigan, Hiller, Knappet, Abell και όλων εκείνων που υιοθέτησαν τον όρο Minoanisation στις μελέτες τους. Όλοι αυτοί είχαν πεισθεί πως οι Μινωίτες ήταν ένας εμπνευσμένος λαός και ως πολιτισμική πρωτοπορία που αναδείχτηκαν, επέδρασαν καταλυτικά στους λαούς τόσο του Αιγιακού Αρχιπελάγους όσο και ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου.
