Δίκαια ο Φιλελληνισμός κατά την Επανάσταση του ’21 καταξιώθηκε στην ελληνική συνείδηση, καθώς πλήθος φιλελλήνων με τις δραστηριότητές τους βοήθησαν τους Έλληνες στο μακροχρόνιο απελευθερωτικό αγώνα τους υλικά και ηθικά και κυρίως επηρεάζοντας την κοινή γνώμη και μέσω αυτής τις κυβερνήσεις των χωρών τους. Οι περιπτώσεις τυχοδιωκτισμού και γενικά κίβδηλου φιλελληνισμού δεν μπορούν να αμαυρώσουν την εικόνα του.
Δίκαια, επίσης, ορισμένοι φιλέλληνες ξεχώρισαν ως εμβληματικές μορφές του φιλελληνισμού με προεξάρχοντα το Λόρδο Βύρωνα (1788 – 1824), που η ημέρα του θανάτου του, η 19 Απριλίου, καθιερώθηκε από την ελληνική πολιτεία το 2008 ως «Ημέρα Φιλελληνισμού και Διεθνούς Αλληλεγγύης»6.
* * *
(Ανοίγω παρένθεση: Αλήθεια, τι θα έλεγε, ο λόρδος Βύρων, ως κορυφαίος χορού φιλελλήνων που θα αναδυόταν στην ορχήστρα του παρόντος σαν μέσα από χαρώνειες κλίμακες;
Τι θα έλεγε στους υπεύθυνους του Βρετανικού Μουσείου, που με χίλιες δυο «προφάσεις εν αμαρτίαις» μας αρνούνται τον επαναπατρισμό των γλυπτών του Παρθενώνα, για να τα τοποθετήσουμε στο Μουσείο της Ακρόπολης, και απλώς προσφέρονται να μας τα… δανείσουν (!!) για ορισμένο διάστημα;
Τι θα έλεγε βλέποντας το βανδαλισμό που υφίστανται κάθε τόσο οι ανδριάντες και οι προτομές των φιλελλήνων που έχουν στηθεί στη χώρα μας αλλά και οι πινακίδες με τα ονόματά τους που έχουν αναρτηθεί σε δρόμους και πλατείες μας;
Τι θα έλεγε σήμερα για λογαριασμό των φιλελλήνων που έδωσαν και τη ζωή τους ακόμα για τη λευτεριά αυτού του τόπου προς τους ανεύθυνους εκείνους Έλληνες που οδήγησαν την πατρίδα τους στην πρόσφατη «οικονομική κρίση», καθιστώντας την οικονομικό -και όχι μόνο- υποχείριο και υποπόδιο των ισχυρών και αντικείμενο χλεύης;
Τι θα έλεγε για την αυτιστική στάση ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών απέναντι στο θέμα της αλληλεγγύης, της πεμπτουσιακής καταστατικής αρχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποτρεπτικής της…εξουθ-ένωσής της.
Τι θα έλεγε βλέποντας τη σημερινή απαράδεκτη στάση ορισμένων ισχυρών κρατών της Ευρώπης (ιδιαίτερα της Γερμανίας) –και όχι μόνο- που εξοπλίζει μεταφορικά και κυριολεκτικά την αρειμάνια πολιτική της Οθω-μανίζουσας Τουρκίας κατά της Ελλάδας και της Κύπρου;
Τι να έλεγε και τι να μην έλεγε;
Για να μην αφήσω εντελώς ακάλυπτο το κενό απαντήσεων, παραθέτω μία στροφή από την Ωδή του Δ. Σολωμού «Εις τον θάνατον του Λορδου Μπάϊρον»:
Συχνά εβράχνιαζε η μιλιά του/τραγουδώντας λυπηρά
πως στον ήλιο αποκάτου/ είναι λίγη η ελευθεριά )
* * *
Ο όρος, όμως, «φιλελληνισμός» σήμερα παραπέμπει σχεδόν αποκλειστικά στους λαούς της Δύσης και ελάχιστα ή καθόλου στους λαούς της Βαλκανικής και της εγγύς -και όχι μόνο- Ανατολής.
Και βέβαια οι πρώτοι αποτέλεσαν τον κύριο όγκο αυτού του κινήματος και πολλοί, όχι μόνο βοήθησαν ηθικά, πολιτικά, οικονομικά ή στρατιωτικά την Ελλάδα, αλλά θυσίασαν και τη ζωή τους στα πεδία της μάχης!
Είναι, όμως, ιστορική αδικία να αγνοούμε ή να υποβαθμίζουμε το ρόλο των δεύτερων. Να αγνοούμε για παράδειγμα ότι η απήχηση της Επανάστασης έφθασε έως την Ινδία, όπου η αποικιακή κατοχή της από τους Άγγλους ευνοούσε την ανάπτυξη φιλελληνικού ρεύματος, με προεξάρχουσα του ινδικού φιλελληνισμού τη Φιλελληνική Εταιρεία της Καλκούτας, που εκτός των άλλων συγκέντρωσε ένα σοβαρό ποσό για την Ελληνική Επανάσταση. (Άλλο αν το μισό βάρος του έκανε φτερά στη διαδρομή από κάποιους αγωνιζόμενους υπέρ πάρτης Έλληνες της Επιτροπής του Λονδίνου!).
Μια όχι ασήμαντη αδικία είναι και αυτή που αφορά ειδικότερα στο φιλέλληνα Ζαν Πιέρ Μπουαγιέ (1776-1850), το μαύρο πρόεδρο της μακρινής Αϊτής (του Χαϊτίου, σύμφωνα με τα ελληνικά της εποχής) και πρώην σκλάβο και επαναστάτη κατά του γαλλικού αποικιακού καθεστώτος της πατρίδας του, η οποία έγινε η πρώτη ανεξάρτητη δημοκρατία μαύρων του κόσμου και η δεύτερη ανεξάρτητη δημοκρατία του Δυτικού ημισφαιρίου με πρώτη τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Σ’ αυτόν οφείλεται η πρώτη σε όλο τον κόσμο επίσημη διπλωματική αναγνώριση της Ελληνικής Επανάστασης και της Ελλάδας ως αυθύπαρκτης κρατικής οντότητας από κυβέρνηση ανεξάρτητου κράτους.
Πιο συγκεκριμένα, στις 15 Ιανουάριου 1822 ο προαναφερόμενος πρόεδρος της εξωτικής αυτής χώρας της Καραϊβικής απέστειλε στην Ελληνική Επιτροπή των Παρισίων και τα μέλη του «Διευθυντηρίου» της Α. Κοραή, Κ. Πολυχρονιάδη, Α. Βογορίδη και Κ. Κλωνάρη την παρακάτω επιστολή, που διασώθηκε σε ελληνική μετάφραση στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» του μέλους της Φιλικής Εταιρίας και αγωνιστή του ’21 Ιωάννη Φιλήμονα (1798-1874):
Ιωάννης Πέτρου Μπουαγιέ, πρόεδρος του Χαϊτίου
Προς τους Πολίτας της Ελλάδος Α. Κοραήν, Κ. Πολυχρονιάδην, Α. Βογορίδην και Κ. Κλωνάρην.
Εις τα Παρίσια
Πριν ή δεχθώμεν την επιστολή υμών, σημειουμένην εκ Παρισίων τη 20η παρελθόντος Αυγούστου, έφθασεν ενταύθα η είδησις της επαναστάσεως των συμπολιτών υμών κατά του δεσποτισμού, του επί τρεις περίπου διαρκέσαντος εκατονταετηρίδας. Μετά μεγάλου ενθουσιασμού εμάθομεν ότι η Ελλάς αναγκασθείσα τέλος πάντων εδράξατο των όπλων, ίνα κτήσηται της ελευθερίαν αυτής και την θέσιν, ήν μεταξύ των εθνών του κόσμου κατείχε.
Μία τόσον ωραία και τόσον νόμιμος υπόθεσις, και προ πάντων αι συνοδεύσασαι ταύτην πρώται επιτυχίαι, ουκ εισίν αδιάφοροι τοις Χαϊτίοις, οίτινες, ως οι Ελληνες επί πολύν καιρόν έκλινον τον αυχένα υπό ζυγόν επονείδιστον και δια των αλύσεων αυτών συνέτριψαν την κεφαλήν της τυραννίας.
Ευχηθέντες προς τον ουρανόν, όπως υπερασπισθή τους απογόνους του Λεωνίδου, εσκέφθημεν ίνα συντρέξωμεν τας γενναίας δυνάμεις τούτων, ει μη διά στρατευμάτων και πολεμοφοδίων, τουλάχιστον διά χρημάτων, ως χρησίμων εσομένων διά προμήθειαν όπλων, ών έχετε ανάγκην. Συμβεβηκότα όμως, επιβαλόντα τη πατρίδι ημών μεγάλην ανάγκην. επησχόλησαν όλον το χρηματικόν, εξ ού η Διοίκησις ηδύνατο καταβάλει μέρος. Σήμερον έτι η επανάστασις, η κατά το ανατολικόν μέρος της νήσου επικρατούσα, υπάρχει νέον προς την εκτέλεσιν αυτού του σκοπού κώλυμα. Επειδή το μέρος όπερ ηνώθη μετά της Δημοκρατίας, ής προεδρεύω, υπάρχει εν μεγίστη ενδεία και προκαλεί δικαίως μεγάλην του ταμείου ημών την δαπάνην. Εάν δ’ επέλθωσι κατάλληλοι, ως επιθυμούμεν, αι περιστάσεις, τότε βοηθήσωμεν προς τιμήν ημών τοις τέκνοις της Ελλάδος, όσον δυνηθώμεν.
Πολίται, διερμηνεύσατε προς τους συμπατριώτας υμών τας θερμοτέρας ευχάς, άς λαός του Χαϊτίου αναπέμπει υπέρ της ελευθερώσεως αυτών. Οι μεταγενέστεροι Ελληνες ελπίζουσιν εν τη αναγεννωμένη ιστορία τούτων άξια της Σαλαμίνος τρόπαια. Είθε παρόμοιοι τοις προγόνοις αυτών αποδεκνυόμενοι και υπό των διαταγών του Μιλτιάδου διευθυνόμενοι, δυνηθώσιν εν τοις πεδίοις του νέου Μαραθώνος τον θρίαμβον της ιεράς υποθέσεως, ήν επεχείρησαν υπέρ των δικαιωμάτων αυτών, της θρησκείας και της πατρίδος. Είθε, τέλος, διά των φρονίμων διατάξεων αυτών μνημονευθώσιν εν τη ιστορία οι κληρονόμοι της καρτερίας και των αρετών των προγόνων.
Τη 15η Ιανουαρίου 1822 και 19η της Ανεξαρτησίας
Είχε προηγηθεί επιστολή του Αδαμάντιου Κοραή, ο οποίος ζητούσε από τον «έτοιμο από καιρό» ηγέτη την ηθική και υλική συμπαράσταση της νεοσύστατης Αϊτινής Δημοκρατίας στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Μεταξύ των άλλων επισήμαινε: «Η ιστορία θα πληροφορεί τας μελλοντικάς γενεάς ότι η σημαία της Αϊτής εκυμάτισεν εις την Μεσόγειον, ηνωμένη μετ’ εκείνης της αναστηθείσης Ελλάδος».
Η θερμή ανταπόκριση του μαύρου φιλέλληνα είχε ιδιαίτερη σημασία για την επαναστατημένη Ελλάδα την εποχή εκείνη που «όλα τα ’σκιαζε η φοβέρα» της αντιδραστικής Ευρωπαϊκής Ιερής (!) Συμμαχίας, της οποίας ο κύριος εκφραστής, ο Αυστριακός καγκελάριος Μέττερνιχ, έβλεπε την υποταγή της Ελλάδας στο Σουλτάνο «ευλογημένη από το Θεό» και τον αγώνα για την ελευθερία «έργο του Σατανά»!
Είναι αξιοσημείωτο μάλιστα ότι η Αϊτή, παρ’ ότι ήταν εξουθενωμένη οικονομικά εξαιτίας της δικής της επανάστασης κατά της αποικιοκρατίας, έστειλε στην Ελληνική Επιτροπή στο Παρίσι 25 τόνους καφέ, για να τον πουλήσουν και να αγοράσουν όπλα για τον ελληνικό αγώνα. (Δεν αναφέρθηκαν στην περίπτωση αυτή καμία υπέρ πάρτης… αβαρία καφέ ή εισπράξεων).
Το όνομα, όμως, του ένθερμου αυτού φιλέλληνα απουσιάζει σχεδόν εντελώς από την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών, που περιορίζεται στην παρενθετική αναφορά του γεγονότος σε μισή γραμμή, παραπέμποντας συνειρμικά στο ποίημα του Σεφέρη «Ο βασιλιάς της Ασίνης» που εκφράζει ένα βαθύ αίσθημα κενού:
Ο βασιλιάς της Ασίνης ένα κενό κάτω απ’ την προσωπίδα,
(…) κάτω από ένα όνομα’ “Ασίνην τε…Ασίνην τε”».
Το γεγονός απουσιάζει εντελώς και από τα σχολικά βιβλία!
Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι ο αγνοημένος αυτός φιλέλληνας έκανε την αστραπιαία εμφάνισή του, στο παλιό βιβλίο κατεύθυνσης της Γ’ Λυκείου. όμως μετά την απόσυρσή του… αγνοείται και πάλι η τύχη του.
Τουλάχιστον τότε δινόταν η ευκαιρία στο νεαρό αναγνώστη να συμπληρώσει τη φειδωλή ιστορία με την… καβαφική μέθοδο:
…Στην ιστορία λίγες γραμμές βρίσκονται για σένα
κι έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα στο νου μου… («Καισαρίων»).
Δεν γνωρίζω, επίσης, αν κάποιο δρομάκι σ’ όλη την ελληνική επικράτεια έχει πάρει το όνομα του Αϊτινού φιλέλληνα ή αν κάποια πλατειούλα φιλοξενεί μια μικρή προτομή του. Ούτε αν είναι στις προθέσεις της Ελληνικής Βουλής και του πνευ- ματικού κόσμου μας να τιμηθούν ο άνδρας αυτός και η χώρα του, με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Κάτι που το επιβάλλει το «δίκαιον», η ιδέα της υποχρέωσης που πηγάζει από το γεγονός, αλλά το επιβάλλει και το «πρέπον», η ιδέα της υποχρέωσής μας απέναντι σε μας, που πηγάζει από τον αυτοσεβασμό μας!
Αλήθεια, στο πλαίσιο του επετειακού (και τόσο κρίσιμου για τα εθνικά μας θέματα) έτους που διανύουμε, πόσο καλοδεχούμενη θα ήταν μια… ενδεχόμενη έκφραση παραπόνου (ή μομφής) από την εξωτική Αϊτή ότι στη χώρα μας κυματίζει και κάποια σημαία αγνωμοσύνης, ιστορικής λήθης και ιστορικού… αριστοκρατισμού;
Σημειώσεις
- Η απόφαση πάρθηκε με βάση το παρακάτω σκεπτικό της σχετικής πρότασης του Συνδέσμου «Μπάϊρον», που έχει έδρα του το Δήμο Βύρωνα (Πήρε την ονομασία αυτή το 1924, με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατό χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου φιλέλληνα) και μέλη σε όλη την Ελλάδα και στον απόδημο Ελληνισμό:
«…“Νους φωτεινός”, κατά τον Γκαίτε, “θερμός και αγέρωχος αγωνιστής της ελευθερίας των λαών”, κατά τον Γκόρκι, “ποιητική ιδιοφυΐα, αλλά και διάνοια πολιτική”, κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Λόρδος Βύρων αναδείχθηκε σε βάρδο της ελευθερίας και σε κορυφαίο εκπρόσωπο του πνεύματος της αντίστασης κατά των ισχυρών της εποχής του. Αγωνίσθηκε και θυσιάστηκε για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας και ταυτόχρονα απέδιδε στον εαυτό του τον τίτλο “πολίτης του κόσμου”.
Υπήρξε υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων… Ύψωσε τη φωνή του από τους πρώτους κατά της κλοπής των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Έλγιν. Επίσης, ισχυρότατη αναδύεται μέσα από το έργο του Μπάϋρον η αγάπη για την Φύση.
Συνδυάζοντας το φιλελληνισμό με την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών, ο Λόρδος Βύρων μας άφησε μιαν ανεκτίμητη κληρονομιά, που μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί στους σύγχρονους αγώνες για την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον εκδημοκρατισμό και τον εξανθρωπισμό των διεθνών σχέσεων, αλλά και για τη διαμόρφωση των αντιλήψεων μας για τη θέση και το ρόλο της χώρας μας στα Βαλκάνια στην Ευρώπη και τον κόσμο».
Βασική Πηγή:
Γιώργος Φρυγανάκης: «Επετειακά & Παράλληλα», Αθήνα 2020, σελίδες 675
