Του ΕΥΤΥΧΙΟΥ Σ. ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ*
Το «Οθωμανικό κτηματολόγιο Ρεθύμνου» 1671-72, έγινε αμέσως μετά την οριστική κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669, για την είσπραξη φόρων. Για το λάδι π.χ. ο φόρος ήταν μία οκά ανά πέντε και ανάλογος φόρος για όλα τα προϊόντα, σιτηρά, κρασί, λαχανικά κ.λ.π. Δεν αναφέρεται τοποθεσία, αλλά μόνο ιδιοκτήτες. Είναι εκπληκτικό να βλέπουμε τα ίδια ονόματα χωριών και επώνυμων, 400 -700 χρόνια πριν.
Συμπεράσματα
- Τα χωριά του Αμαρίου υπήρχαν από τότε με τα ίδια ονόματα εκτός από το Πετροχώρι που ονομαζόταν Αποσέτι.
- Τα περισσότερα από τα σύγχρονα επώνυμα στα χωριά του Αμαρίου δεν υπήρχαν τότε, όμως υπήρχαν πολλά τότε τα οποία δεν υπάρχουν σήμερα.
- Τα σύγχρονα επώνυμα του Άι-Γιάννη δεν υπήρχαν το 1671 στον Άι-Γιάννη ούτε στα γύρω χωριά του Αμαρίου, εκτός από το Βασιλάκης στο Βαθιακό, το Καλογεράκης στο Ρίζικα και στον Πρινέ, το Καλόγερος – Καλογεροπούλα στο Άνω Μέρος και το Μαριδάκης στις Βρύσες και στη Βισταγή.
- Υπάρχουν επώνυμα τα οποία από τότε διατηρούνται στα ίδια χωριά, ή σε κοντινά και υπάρχουν από την ενετοκρατία (1204-1669), χωρίς να έχουμε για όλα ιστορικές πηγές, από πότε ακριβώς εμφανίστηκαν την περίοδο της Βενετοκρατίας, όπως:
Στο Αποδούλου, το Τρουλινός, στη Νίθαυρη το Καπελώνης, Χριστοφοράκης και το Laduro το οποίο πιθανόν να είναι το μετέπειτα Λατζουράκης. Στην Αγία Παρασκευή το Μαλλιαρός και το μετόχι Νούφια, το οποίο τότε υπαγόταν στην Αγία Παρασκευή. Στο Ρίζικα με 21 ιδιοκτήτες, το Καλογεράκης, Αλυσσανδράκης, Πουλάκης, στις Βρύσες με 46 ιδιοκτήτες, το Μαριδάκης, Βλαστός. Στον Πλάτανο με 109 ιδιοκτήτες, το Φραγκάκης, Ανυφαντής, Καφάτος, Θεοδωράκης, Κουντουράκης, Κορνάρος. Στην Λοχριά με 24 ιδιοκτήτες το Μανουσάκης, Ανδρεδάκης, Θεοδωράκης. Στο Ν. Αμάρι με 37 ιδιοκτήτες το Βαρούχας, Χορτάτζης. Στα Πλατάνια με 37 ιδιοκτήτες το Λίτινας. Στο Βαθιακό με 36 ιδιοκτήτες το Βοσκάκης, Αντωνάκης, Βασιλάκης. Στο Άνω Μέρος με 60 ιδιοκτήτες το Βαρούχας, Καλόγερος, Καλογεροπούλα, Καστρινός, Βλαστός, Κεφαλογιάννης. Στη Βισταγή με 83 ιδιοκτήτες το Πάτερος, Μενεγάκη, Μαρκογιάννη, Χορτάτζη, Λαγουβάρδος, Σαρμάνη, Μαριδάκη. Στο Χωρδάκι με 35 ιδιοκτήτες, το Βαρούχας. Στις Κουρούτες με 25 ιδιοκτήτες το Σιλιγάρδος. Στο Φουρφουρά με 47 ιδιοκτήτες το Σημαντήρας, Καλοειδάς, Δασκαλάκης, Κοκινάκης, Σιλιγάρδος, Ζερβός, Πουλάκης, Αλεξάκης, Πατεροπούλα. Στο Μοναστηράκι με 57 ιδιοκτήτες, το Μακρυμάλλης, Βαρούχας, Λαγουβάρδος, Παπαδάκης. Στο Αποσέτι (Πετροχώρι) το Βαρούχας, Σιλιγάρδος, Λίτινας. Στις Λαμπιώτες με 15 ιδιοτήτες, το Πάτερος, Βαρούχας, Σιλιγάρδος, Σιγανός. Στο Βιζάρι με 35 ιδιοκτήτες, Αρκολέος, Σιλιγάρδος, Κούνουπας, Παυλάκης, Λέκας, Μακρυμάλλης. Στον Άρδακτο με 49 ιδιοκτήτες το Τρουλινός , Θοδωράκης, Μανουσάκης, Παπαδοπούλα. Στη Σάτα με 54 ιδιοκτήτες, το Λιοδάκης, Καλαφάτης, Φουρτίνης, Καφάτος, Χριστοφοράκης, Γερακάρης.
- Παρατηρούμε στο Οθωμανικό κτηματολόγιο, ότι καταγράφονται ήδη Τούρκοι ιδιοκτήτες σε όλα σχεδόν τα χωριά, αν και η οριστική κατάληψη της Κρήτης είχε γίνει μόλις δύο χρόνια πριν. Η εξήγηση είναι ότι οι επαρχίες της Κρήτης είχαν καταληφθεί από τους Τούρκους νωρίτερα από το 1645 που άρχισε η εισβολή. Στο Ρέθυμνο είχε εγκατασταθεί ο Πασάς Ιμπραήμ από το 1650. Μόνο το μεγάλο Κάστρο, ο Χάνδακας-Ηράκλειο άντεξε πολιορκούμενο 20 χρόνια και έπεσε το 1669. Γι’ αυτό είχαν ήδη εγκατασταθεί Τούρκοι στην επαρχία και είχαν ιδιοκτησίες. Δεν γνωρίζουμε αν ήταν κάτοικοι των χωριών ή είχαν κτήματα στα χωριά, αφού το κτηματολόγιο δεν καταγράφει τους ανθρώπους των χωριών, αλλά τους ιδιοκτήτες. Μόνο οι συμβολαιογραφικές – Νοταριακές πράξεις, αναφέρουν ονόματα ιδιοκτητών, από το 1300.
- Ακμαία χωριά το 1670 στο Αμάρι, δεν υπάρχουν σήμερα, όπως: Το Βρωμόνερο με 29 ιδιοκτήτες κοντά στην Αγία Γαλήνη, ο Κάρταλος κοντά στον Πλάτανο με 53 ιδιοκτήτες, Παπαδόπουλος, Ανυφαντής. Ο Σμιλές κοντά στο Άνω Μέρος με 22 ιδιοκτήτες, ο Γομαράς νότια από το Χωρδάκι με 3 ιδιοκτήτες, το Βαρούχας, Κοβανάκης κλπ.
- Το Κλήμα υπαγόταν στο Αμάρι, οι δε Βώροι του Δήμου Φαιστού σε παλαιότερα έγγραφα καταχωρούνται στο Ν. Ρεθύμνης. Επίσης η επαρχία Σφακίων υπαγόταν κατά περιόδους στο Ν. Ρεθύμνης. Πρωτεύουσα της επαρχίας Αμαρίου το 1821 ήταν οι Βρύσες, όπως αναφέρουν πολλά έγγραφα της τότε επαναστατικής διοίκησης: Βλ. Κρητικά ιστορικά έγγραφα 1821-24 τ. Ά.
Το Οθωμανικό κτηματολόγιο είναι από τα παλαιότερα έγγραφα που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα, το οποίο να περιέχει κάπως ευρύτερη και αναλυτικότερη εικόνα πληθυσμού, με ονοματεπώνυμα, για τα χωριά του Αμαρίου.
* Ο Ευτύχιος Καλογεράκης είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών
