Ήταν από τις σημαντικότερες γιορτές του καλοκαιριού στο Ρέθυμνο, η Γιορτή Κρητικού Κρασιού. Για δυο βδομάδες η παντέρμη μας πολιτεία, ζούσε νύχτες γεμάτες μουσική και άκουγε μερικά από τα «πρώτα» ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου. Κάτι πολύ σημαντικό για την εποχή που ούτε τηλεόραση υπήρχε και μόνο όποιος είχε τη δυνατότητα να ταξιδέψει σε μεγάλες πόλεις μπορούσε να απολαύσει τους τραγουδιστές με τα μεγάλα «σουξέ».
Ήταν όμως και υπέροχη η ατμόσφαιρα στον Κήπο. Ας ακολουθήσουμε τη γραφίδα του χρονογράφου της εποχής που μας ξεναγεί τόσο δεξιοτεχνικά στο μεγάλο αυτό πολιτιστικό γεγονός. Διαβάζουμε λοιπόν:
Παραμυθένιο περιβάλλον
Από την πρώτη στιγμή που πατάει το πόδι του στην είσοδο νοιώθει ότι βρίσκεται σ’ ένα περιβάλλον παραμυθένιο ο φαντασμαγορικός φωτισμός, που οφείλεται στην αξιέπαινη προσφορά της ΔΕΗ, δίνει σε όλα μια εξωτική εμφάνιση.
Η είσοδος έχει μετατραπεί σε ολόδροσο αμπέλι που το περιβάλλουν λογής – λογής δέντρα. Πιο πέρα ένας γραφικός νερόμυλος, που η φτερωτή του γυρίζει ασταμάτητα, δίνει την πιο πρόσχαρη όψη και προσφέρει την ποιο χαρούμενη διάθεση στον επισκέπτη.
Από τη μια μεριά και την άλλη όμορφα περίπτερα προσφέρουν μεζέδες και κρασί δίνοντας στον κόσμο όλα τα μέσα να λάβει μέρος στο γενικό ξεφάντωμα. Φανάρια με το σχήμα βαρελιού σκορπίζουν ολόγυρα το απαλό τους φως και φωτίζουν την καρδιά, όσο κι αν είναι βαριά και ολόδροσες πηγές που θυμίζουν πηγές του χωριού του, ξυπνούν τις πιο γλυκές αναμνήσεις του ανθρώπου που έχουν χρόνια ξεμακρύνει από το χωριό τους για να ζήσουν στην τριβή της πόλης.
Στη μέση του κήπου η πίστα κατάλληλα διασκευασμένη, με την ορχήστρα εγκατεστημένη στο κέντρο προσκαλεί τα ζευγάρια αν χορέψουν και να διασκεδάσουν, ενώ ολόγυρα τραπεζάκια τοποθετημένα στα ακτινωτά δρομάκια του Κήπου, είναι γεμάτα από κόσμο ξένοιαστο και χαρούμενο, που παρακολουθεί το χορό και διασκεδάζει με τους χαρούμενους ρυθμούς που σκορπίζει η ορχήστρα με τα τραγούδια των τραγουδιστών.
Στο βάθος της κεντρικής ακτίνας είναι τοποθετημένος ένας θαυμάσιος φαντασμαγορικός πίδακας, που αποτελεί μια μαγική εικόνα. Το πιο θαυμαστό επίτευγμα των Ρεθυμνίων καλλιτεχνών που θα το ζηλεύουν κι οι καλύτεροι ντεκορατέρ.
Στο βάθος της διπλανής ακτίνας ξεπροβάλλει ανάμεσα στις φυλλωσιές ένα πανομοιότυπο Κρητικού σπιτιού στολισμένου με τα χωριάτικα έπιπλα και σκεύη και δίνει το πιο ζωντανό χρώμα που θα έπρεπε να κυριαρχεί από άκρη σε άκρη στο εορταστικό περιβάλλον για να ζωντανεύει τις παραδόσεις και τα έθιμα του τόπου μας.
Την έλλειψη εκδηλώσεων τοπικού Κρητικό χαρακτήρα ήρθαν να αναπληρώσουν εκλεκτά συγκροτήματα λυράρηδών πλαισιωμένα με Κρητικούς βρακοφόρους και Κρητικοπούλες με ντόπιες φορεσιές και το Σαββατοκύριακο θα ανάψει το γλέντι με άφθονο κρασί, με εκλεκτούς μεζέδες και πλουσιότατο καλλιτεχνικό πρόγραμμα.
Αναμένεται ότι τη γιορτή μας θα τιμήσουν πλήθη επισκεπτών από τις γειτονικές πόλεις και από την ύπαιθρο και την Κυριακή το βράδυ θα λάβουν μέρος ο Όμιλος βρακοφόρων Κρήτης και οι Ελληνοαμερικάνοι ομογενείς.
Ελπίζουμε ότι η γιορτή θα κλείσει με τη μεγαλύτερη επιτυχία και με τις καλύτερες εντυπώσεις, ώστε να επιβιώσει και να επιβληθεί και να αποτελέσει ένα ακόμα βήμα για την τουριστική προβολή του τόπου μας.
Κ. (Κρητική Επιθεώρηση 1963).
Η πρώτη διοργάνωση
Η πρώτη διοργάνωση έγινε το 1959 και το πρόγραμμα μικρής διάρκειας περιοριζόταν σε καθαρά παραδοσιακό χρώμα.
Η Γιορτή άνοιξε με καλλιτεχνικό πρόγραμμα από το συγκρότημα της καθηγήτριας Ρυθμικής Έφης Βαφειάδου. Παρουσιάστηκαν παραδοσιακοί και λαϊκοί χοροί και μια θαυμάσια χορογραφία με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο χορός του τρύγου».
Αμέσως μετά πήρε θέση στο πάλκο η ορχήστρα που με ένα ανάλογο ρεπερτόριο ξεσήκωσε το κέφι. Και μιλάμε για ένα κοινό που ποτέ δεν ήταν και τόσο ενθουσιώδες. Κι όμως εκείνη τη βραδιά όλοι «έκλεψαν και μια του χάρου».
Στη διάρκεια της βραδιάς έγινε και λαχειοφόρος αγορά με ωραία δώρα προσφορά των καταστημάτων της πόλης. Το κρασί έρρεε άφθονο προσφορά και αυτό αγροτικών φορέων και οινοποιείων του νησιού.
Για την ιστορία θα αναφέρουμε λεπτομερώς το πρόγραμμα της πρώτης μέρας για χάρη των αναγνωστών που ενδιαφέρονται για τη σύγχρονη ιστορία.
Στο πρώτο μέρος παρουσιάστηκαν κρητικοί χοροί συνοδεία λύρας. Ακολούθησαν κλασικοί χοροί με το ρομαντικό τίτλο «Υπό το σεληνόφως». Και το πρώτο μέρος έκλεισε με το χορό του τρυγητού με μουσική από διάφορους συνθέτες. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάστηκε ένας Ρώσικος λαϊκός χορός και ακολούθησαν λαϊκοί χοροί του τρυγητού (ο αρχαίος Επιλήνιος). Και το πρόγραμμα της πρώτης βραδιάς τέλειωσε με ελληνικούς χορούς.
Η Γιορτή Κρητικού Κρασιού εκείνης της πρώτης χρονιάς είχε και δεύτερη βραδιά στη διάρκεια της οποίας το πρόγραμμα άνοιξε με ρυθμικές χορευτικές ασκήσεις, συνέχισε με πόλκα -Κινέζικο χορό, ενώ εντυπωσίασε μια θεαματική χορογραφία με τίτλο «Οι πλύστρες της Πορτογαλίας». Και το δεύτερο μέρος ξεκίνησε με χορευτικές ασκήσεις για να εντυπωσιάσει με σλάβικους χορούς (Ρώσικο και Ουγγρικό) με θαυμάσιο επίλογο ένα χορευτικό σκετς με τίτλο «Περίπατος στον Κήπο».
Η βραδιά κράτησε μέχρι αργά, καθώς το ελεύθερο πρόγραμμα του τρίτου μέρους δεν άφησε κανέναν να καθίσει για πολύ στις καρέκλες καλώντας τον να γλεντήσει με λαϊκούς και ελληνικούς χορούς.
Ενθουσιώδεις οι κριτικές
Το πρώτο αυτό διήμερο της γιορτής ενθουσίασε τους Ρεθεμνιώτες. Οι καλύτερες δημοσιογραφικές πένες έγραψαν δικαιώνοντας το μόχθο των οργανωτών.
Παρά τις επιφυλάξεις εκείνων που μόνο να κρίνουν ξέρουν, αποδείχτηκε σωτήρια για το μικρό Ρεθυμνάκι η γιορτή αυτή. Έγραφε χαρακτηριστικά ο Πολύβιος Τσάκωνας:
«Μοναδική περίπτωση. Καθολικός ο έπαινος. Ικανοποίησε και τον πιο μεμψίμοιρο. Ακούστηκαν μόνο έπαινοι χωρίς επιφυλάξεις. Αν με απασχόλησε η γιορτή είναι γιατί διαβλέπω στην καθιέρωση ετησίως της γιορτής ένα στοιχείο που θα συντελέσει στην τουριστική ανάπτυξη του Ρεθύμνου.
Τουρισμός δεν σημαίνει μόνο ωραία φύση, θάλασσα, βουνό, ήλιο. Χρειάζεται για την προσέλευση του ξένου και κάτι άλλο. Η ψυχαγωγία. Το μπάνιο, το ηλιόλουτρο, ο ύπνος, το διάβασμα για τους ξένους δεν γεμίζουν το 24ωρο και γρήγορα επέρχεται ο κόρος. Αντιφάρμακο η ψυχαγωγία. Καλός βέβαια ο κινηματογράφος που προσφέρεται. Αυτό όμως που θα ψυχαγωγήσει τον ξένο πραγματικά, θα είναι το ντόπιο πανηγύρι. Με χρώμα όσο το δυνατόν πιο λαϊκό…».
Όπως το συνήθιζε ο κορυφαίος της πνευματικής μας ζωής Πολύβιος Τσάκωνας δεν παρέλειψε να κάνει και τις παρατηρήσεις του για τις επόμενες διοργανώσεις:
Έπρεπε να μελετηθεί ο φωτισμός του Κήπου, η πίστα να φωτίζεται με προβολείς, ο μπουφές δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει από ένα και μόνο σημείο …Να υπάρχει επάρκεια και στα σερβίτσια.
Αυτές τις επισημάνσεις τις έλαβαν πολύ σοβαρά υπόψη τους οι διοργανωτές. Και όχι μόνο οι ελλείψεις αυτές καλύφθηκαν και ο φωτισμός προσέχθηκε ιδιαίτερα, αλλά έγινε συνήθεια κάθε χρόνο να φεύγουμε από τη Γιορτή με καλαίσθητες καράφες και ποτήρια με ανάγλυφα σχήματα και εικόνες ανάλογες που ακόμα κοσμούν πολλά νοικοκυριά.
Όσο για τις ψησταριές μοιρασμένες σωστά στον Κήπο εξυπηρετούσαν τους επισκέπτες με πολύ προσεγμένο το μεζέ που ετοίμαζαν να συνοδεύσει το κρασί.
Οι πάντες στο «πόδι» για να είναι όλα άψογα
Κι όσο διαρκούσε το πρόγραμμα κανένας από την περιηγητική δεν καθόταν να πάρει μια ανάσα. Γύριζαν από τραπέζι σε τραπέζι, κάλυπταν κενά σε σερβίτσια, ακόμα και ρόλο σερβιτόρου αναλάμβαναν για τους συμπολίτες που δεν είχαν τις δυνάμεις να εξυπηρετηθούν σωστά αλλά ήθελαν να διασκεδάσουν. Μοναδική τους έγνοια πως θα διασκεδάσει όλος ο κόσμος. Και όσο το δυνατόν ανέξοδα.
Έτσι οι διοργανώσεις σημείωναν όλο και μεγαλύτερη επιτυχία. Και ποτέ δεν θυμάμαι το Ρέθυμνο πιο λαμπερό από τις μέρες που κρατούσε η Γιορτή Κρασιού με παράλληλα και την Έκθεση Χειροτεχνίας, έργο ζωής της Ελένης Παπαδογιάννη, που ήταν κι αυτό ένα μεγάλο γεγονός για το στερημένο από ευκαιρίες Ρέθυμνο.
Η ατμόσφαιρα της γιορτής είχε και μια κοσμοπολίτικη νότα. Δεν είχε χαρακτηριστικά λαϊκού πανηγυριού. Κι είχες την ευκαιρία να δεις να συνδιασκεδάζει η υψηλή κοινωνία της πόλης με τον απλό λαό. Καθένας στο τραπέζι του. Αλλά στην πίστα όλοι γίνονταν ένα. Και ο χορός καλά κρατούσε προς μεγάλο θυμό του αξέχαστου επιστήμονα Διονύση Καλόφωνου που ενοχλείτο από τη φασαρία και ήταν πάντα ο παραπονούμενος στα μέσα ενημέρωσης. Έλα όμως που δεν μπορούσε να διοργανωθεί αλλού η γιορτή.
Αντί του «μάνα» «χολή»
Και τι δεν αντιμετώπισαν οι οργανωτές από τους πολέμιους του θεσμού. Κι όμως είχαν πάντα ευήκοον ους και προσπαθούσαν να γεφυρώσουν τα χάσματα. Περιορίστηκε η διάρκεια του γλεντιού, τα μέτρα περιφρούρησης έγιναν αυστηρότερα και ήταν προς τιμήν των ανθρώπων που έδιναν το είναι τους για την επιτυχία της γιορτής που σέβονταν τις αντιρρήσεις των άλλων και προσπαθούσαν να μετριάσουν τα προβλήματα. Ενώ χωρίς τη Γιορτή η πόλη ήταν νεκρή το καλοκαίρι. Μόνο όταν τα πρώτα φαναράκια και οι περίτεχνοι σχηματισμοί με τις κληματαριές έκαναν την εμφάνισή τους στην είσοδο του Κήπου τότε ζωντάνευε όλη η πόλη. Κι ετοιμαζόταν να δεχθεί κόσμο και από άλλους νομούς που χρόνο με το χρόνο η προσέλευση γινόταν μεγαλύτερη. Η Γιορτή Κρασιού είχε αποκτήσει πανελλήνιο ενδιαφέρον.
Ποτέ δεν χρειάστηκε να εισηγηθώ στους άνωθεν προϊσταμένους της ΕΡΤ για να καλύψω τη γιορτή. Την ορισμένη βραδιά της έναρξης ερχόταν ολόκληρο συνεργείο από τα Χανιά για να καλύψουμε την εκδήλωση. Με μαγνητόφωνο στην αρχή μέχρι να φθάσουμε και στην κάμερα που ήταν γεγονός για τους επισκέπτες της γιορτής και ήταν μεγάλη υπόθεση να πούνε δυο λόγια στο φακό. Άλλες εποχές άλλα ήθη.
Η σωστή οργάνωση της γιορτής από τον παρουσιαστή φαινόταν. Από την αρχή της διοργάνωσης τα μεγαλύτερα ονόματα της μουσικής πίστας παρέλασαν από τον Κήπο. Εκείνος που πάντα διακρινόταν κι είχε δημιουργήσει πολλές φιλίες μάλιστα ήταν ο Κώστας Βενετσάνος με το αστείρευτο κέφι.
Οι επόμενες διοργανώσεις γίνονταν με αποκλειστική ευθύνη της Περιηγητικής Λέσχης που με το Καρναβάλι που ακολούθησε πρόσφερε στην πόλη δυο πολύ σημαντικές εκδηλώσεις με πανελλήνια εμβέλεια.
Στη διοργάνωση του 1965 η γιορτή είχε τη στήριξη του τότε υφυπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως Παύλου Βαρδινογιάννη και του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού.
Έγινε και πολυήμερη. Άρχισε στις 24 Ιουλίου και κράτησε μέχρι 1 Αυγούστου. Μεγάλες βιομηχανίες όπως ΜΙΝΩΣ, ΓΟΡΤΥΣ, ΦΑΙΣΤΟΣ, πρόσφεραν με άλλους πολλούς παραγωγούς κρασί για την επιτυχία της γιορτής. Και σιγά σιγά ο θεσμός έγινε και μια ευκαιρία να προβάλλουν οι μεγάλες βιομηχανίες οινοποιίας τα προϊόντα τους.
Ήταν αρκετά τα πρόσωπα που δεν ήξεραν διακοπές, δεν είχαν μέρα ξεκούρασης μέχρι να τελειώσει η διοργάνωση. Και το ευχάριστο είναι ότι υπήρξαν και συνεχιστές μέχρι να πέσει οριστικά αυλαία στη διοργάνωση τα τελευταία χρόνια. Αξίζει να τους θυμηθούμε οι παλαιότεροι.
Το Κρητικό Σπίτι είχε πρώτα τη φροντίδα της Μαρίας Παπαϊωάννου, για να πάρει τη σκυτάλη η Σοφία Ηλιάκη και άλλες κυρίες με πίστη και αφοσίωση στην παράδοση.
Ο Κώστας Μανουράς ήταν η πρώτη φλόγα δημιουργίας στην περίφημη διοργάνωση για να συνεχίσει ο Κώστας Καννάς που έγινε η «ψυχή» του θεσμού από όποιο τομέα είχε κληθεί να υπηρετήσει την Περιηγητική Λέσχη.
Όσο θυμάμαι τη Γιορτή Κρασιού ο Κώστας Καννάς θα μου έδινε στοιχεία, θα μου διόρθωνε παραλείψεις, θα κανόνιζε συνεντεύξεις με τους καλλιτέχνες, θα είχα και απολογιστικά στοιχεία στο τέλος της γιορτής. Με απόλυτη ακρίβεια δικαιολογούσε και την τελευταία δραχμή.
Ο Αγγελογιαννάκης θα πήγαινε πάνω κάτω για να μην υπάρχει πρόβλημα, ο Θανάσης Μαρκαντώνης το ίδιο, η Σοφία Φωτοπούλου και πόσοι άλλοι.
Ήταν οι πρώτοι εθελοντές με πίστη στην πρόοδο του Ρεθύμνου.
Οι δεξιοτέχνες φυσικά της καλαίσθητης διακόσμησης ήταν το περίφημο δίδυμο Πετουσάκης Αποστόλου που και στον Κήπο έκαναν σπουδαία δουλειά. Πραγματικά καλλιτέχνες περιωπής άξιοι κάθε επαίνου. Τα έργα τους είχαν διαχρονική αξία και τι περίεργο ποτέ δεν θεωρήθηκαν ξεπερασμένα. Και σε μια εποχή που η αισθητική δεν ήταν και στα καλύτερά της ο διάκοσμος του Δημοτικού Κήπου ξεπερνούσε σε τελειότητα κατασκευών στη Γιορτή του Κρασιού ακόμα και τα περίπτερα στο Δαφνί. Αυτό τουλάχιστον κατέθεταν όσοι είχαν άποψη. Και έδιναν φτερά για τη συνέχεια.
Πέρασαν χρόνια κι ακόμα δεν έχω ξεπεράσει το σοκ βλέποντας να λοιδορούνται με το χειρότερο τρόπο άνθρωποι που έδωσαν τα καλύτερα χρόνια της ζωής τους για την Περιηγητική Λέσχη και τις εκδηλώσεις που χάριζαν ζωή στο Ρέθυμνο. Με το πρόσχημα της ανανέωσης κατάστρεψαν θεσμούς και ακόμα δεν έχουν συνειδητοποιήσει πόση ζημιά έκαναν στον τόπο και στις παραδόσεις του. Λες και δεν θα μπορούσε να συνταιριάσει θαυμάσια εκείνη η Γιορτή Κρασιού με νέα στοιχεία.
Έτσι «έφυγε» με το παράπονο πικρό και Κώστας Καννάς. Οφείλω στη μνήμη του να καταθέσω το πόσο «πληγώθηκε» αυτός ο συμπολίτης που μόνο για το Ρέθυμνο και την προβολή του ανέπνεε.
Ο χρόνος δικαίωσε τον σπουδαίο αυτό άνθρωπο που το τουριστικό Ρέθυμνο του οφείλει τόσα πολλά. Και θα μείνει στα χρονικά η φωτεινή μορφή που ήταν πάντα. Όλοι ξέρουμε πως η θεία Δίκη έκανε τις παρεμβάσεις της όταν και όπου έπρεπε. Πόσοι διδάχτηκαν δεν έχει σημασία. Η δικαίωση μετρά.
