Του ΘΑΝΟΥ ΒΛΑΣΤΟΥ*
Θα ξεχάσουμε εύκολα το τι συνέβη και θα επιστρέψουμε κάποια στιγμή στις παλιές καλές συνήθειες ή αρχίσαμε να συνηθίζουμε και να βολευόμαστε με κάποια μέτρα, που έτσι κι αλλιώς τη λογική τους τη δοκιμάζαμε και πριν από τον κορωνοϊό; Αυτές τις τεχνολογίες, που μας απέδειξαν ότι είναι εφικτό να ζούμε σε απόσταση, θα τις πετάξουμε μετά στα σκουπίδια; Κράτησε ποτέ μια τέτοια στάση η ανθρωπότητα απέναντι σε ό,τι εφηύρε; Δεν υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Ωστόσο παρατηρώντας τις συνέπειες του κορεσμού στους δρόμους, στις πόλεις και στον πλανήτη, των σχεδόν 8 πια δις, είμαστε βέβαιοι/ες ότι οι μεταξύ μας αποστάσεις όλο και θα μειώνονταν.
Όμως θα το ξανασκεφτούμε αν αυτή η υποχρεωτική απομάκρυνση αποδειχθεί ότι είναι και πολύ πιο οικονομική; Λιγότερα αυτοκίνητα, μικρότερες καθυστερήσεις, μεγαλύτερα επομένως πεζοδρόμια, ποδήλατο πραγματικά ασφαλές και αποκλειστικά για αναψυχή, πολύ πιο στοχευμένες μετακινήσεις με δημόσια συγκοινωνία, λιγότερα λεωφορεία και συρμοί, μηδενισμός των ελλειμμάτων, απαλλαγή από την ανάγκη τόσων χιλιάδων τετραγωνικών χώρων γραφείων, συνεδρίων, πανεπιστημίων, αιθουσών αναψυχής και εστίασης, ξενοδοχείων κ.λπ.; Μήπως ο ανθρώπινος πληθυσμός, ακινητοποιημένος στο σπίτι και εργαζόμενος διαδικτυακά, προκύψει ότι ρυπαίνει λιγότερο, καταστρέφει λιγότερο το περιβάλλον, είναι πιο καθαρός, υγιής, πιο προφυλαγμένος απέναντι στον πιθανά επόμενο ιό και τελικά δώσει έτσι απάντηση στην κλιματική αλλαγή; Αυτό το απορρυθμισμένο περιβάλλον που προκαλεί πρωτόγνωρους τυφώνες, πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές, υπάρχουν μελέτες που να αποκλείουν ότι θα μπορούσε να εκκολάπτει στο εξής και νέους ιούς, τον ένα μετά τον άλλο;
Εδώ και πολλά χρόνια ρίχνονταν κάποιες λοξές ματιές προς την κατεύθυνση του όλα να γίνουν φτηνότερα: π.χ. προς την τηλεργασία – teleworking (εξαιρετικά οικονομική λύση για τον εργοδότη, ο οποίος απαλλάσσεται έτσι από την υποχρέωση εγκατάστασης γραφείων στα ακριβά κέντρα και κερδίζει από τη συντόμευση των μετακινήσεων του προσωπικού του), προς την εργασία των τεσσάρων ημερών και των περισσοτέρων ωρών την ημέρα, προς την κατάργηση των προσωπικών γραφείων των εργαζομένων, με μείωση των χώρων εργασίας και αύξηση της πληρότητάς τους, αξιοποιώντας το γεγονός ότι πάντα υπάρχουν απόντες (μοιάζει με το overbooking στα αεροπλάνα) και προς τόσες άλλες εφαρμογές. Τι άλλο είναι η υποκατάσταση του κινηματογράφου από τη θέαση on line συνδρομητικών ταινιών; Η εξέλιξη του τουρισμού, άλλοτε κατεξοχήν δραστηριότητας εξερεύνησης, σε εγκλεισμό σε ξενοδοχεία all inclusive, σε ποιον ιό να οφείλεται;
Σήμερα εφαρμόζονται λύσεις, όπως οι παραπάνω, πιο φτηνές, καθαρές, υγιεινές και ασφαλείς (τα πάντα ελέγχονται αποτελεσματικότερα). Είναι απόδειξη ότι αρχίζουν να γίνονται δεύτερες σκέψεις για έναν διαφορετικό κόσμο που, ενώ μέχρι σήμερα επιθυμούσε να είναι μαζί, αύριο θα ήταν αυτός της απομάκρυνσης του ενός από τον άλλο. Τι νόημα όμως τότε θα έχουν οι ουρανοξύστες (τουλάχιστον 150μ. ύψους – είναι 25 οι πόλεις στον πλανήτη με πάνω από 50 ουρανοξύστες η κάθε μια), τι νόημα οι μεγαλουπόλεις (έχει σήμερα ο πλανήτης περίπου 50, πληθυσμού μεγαλύτερου των 10 εκ., ενώ 3 από αυτές ξεπερνούν σε πληθυσμό τα 30 εκ.; Μόνο η Κίνα έχει 8 πόλεις μεγαλύτερες των 15 εκ., αντιστοιχούν σε περισσότερες από 5 Αθήνες η κάθε μια (πάνω από 40 Αθήνες σε συσκευασία των 8). Σχεδόν μόλις φτιάχτηκαν έχουν κιόλας απαρχαιωθεί; Γιατί να οικοδομούνται πυκνές συγκεντρώσεις εκατομμυρίων, όταν λίγα θα υπάρχουν στην πόλη που θα σε ενδιαφέρει να κατοικείς κοντά τους; Τι νόημα θα έχει να βγαίνεις έξω όταν όλα θα στα φέρνει μέσα το διαδίκτυο; Το ποσοστό αγορών μέσω διαδικτύου αυξάνει δραματικά (δυναμιτίζοντας τα ιστορικά εμπορικά κέντρα). Έχουμε επίσης συνειδητοποιήσει τι πραγματικά σημαίνει για τη σχέση δάσκαλου με μαθητή η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, που ενθουσιωδώς προωθούμε;
Μετά τις δεκαετίες των υψηλών πυκνοτήτων θα περάσουμε για τα καλά στο άλλο άκρο, στις πόλεις της διάχυσης, στο μοντέλο των αραιοδομημένων προαστίων (αποτελούν την πραγματική πολεοδομία της κοινωνικής αποστασιοποίησης), που σχεδόν σε κάθε αστική περιφέρεια έχουν ήδη αναπτυχθεί; Με τους ρυθμούς των σημερινών επεκτάσεων των πόλεων, σε δέκα χρόνια, το 2030, τα 2/3 του συνόλου των αστικών επιφανειών στον πλανήτη θα είναι προάστια, χτισμένα πάνω σε αγροτική γη. Θα έχουν ιστορία κατοίκησης το πολύ 30 ετών. Σε αυτούς τους άμορφους και χωρίς ιστορία αραιοκατοικημένους τόπους θα ζουν μερικά δισεκατομμύρια, με αστική συνείδηση σχεδόν μηδενική. Η κριτική που ασκείται σήμερα σε αυτά τα πολεοδομικά μορφώματα καταγγέλλει την εξάρτησή τους από το αυτοκίνητο και την ευθύνη τους για τη μεγάλη αύξηση τόσο του μήκους των μετακινήσεων προς τα κέντρα, όσο και της κατανάλωσης ενέργειας και της ρύπανσης. Αν αύριο οι κάτοικοί τους είναι απομονωμένοι στα σπίτια τους προφανώς αυτές οι κατηγορίες δεν θα ευσταθούν. Είναι όμως βέβαιο ότι, έτσι κι αλλιώς, θα θυσιάζονται για αυτές τεράστιες εκτάσεις πρώην αγροτικής γης που, στην εποχή του υπερπληθυσμού, είναι πολύτιμες. Εκτός και αν συναινέσουμε και στα μεταλλαγμένα.
Στη Μονάδα Βιώσιμης Κινητικότητας της ΣΑΤΜ του ΕΜΠ, εδώ και 25 χρόνια, σχεδιάζουμε πολιτικές για μια βιώσιμη, ανθρώπινη, κοινωνικά συνεκτική πόλη. Είναι η εικόνα που προωθεί η σημερινή ευρωπαϊκή πολεοδομία. Βασικό ζητούμενο είναι η ενθάρρυνση του, σήμερα εγκλωβισμένου στο διαμέρισμα κάτοικου, ώστε να βγαίνει στον δρόμο και να βιώνει την πόλη και τους ανθρώπους της. Για την αποφυγή της μόλυνσης, μας πήγε πολύ πίσω, κοινωνικά και πολιτικά, η ταύτιση του διπλανού με τον θάνατο. Όλοι απειλή όλων. Αποδεχόμαστε και ευχόμαστε την επιτυχία αυταρχικών μέτρων αν και εφαρμόζονται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που δεν τους ταιριάζουν, γιατί δεν επιβάλλονται σε ‘εξεγερμένους’ για κάποιο ζήτημα, αλλά σε επιπόλαιους και ασυνείδητους. Πόσο υποτιμητικά, αν και δικαιολογημένα, είναι όλα αυτά για την αξιοπρέπεια του πολίτη; Κάποιοι το έβλεπαν να έρχεται, ότι απέναντι στην αδυναμία της ανθρώπινης κοινωνίας να πάρει ουσιαστικά μέτρα απέναντι στην κλιματική κρίση, θα αναλάμβαναν δράση η ‘περιβαλλοντική αστυνομία’ και ο ‘περιβαλλοντικός στρατός’. Η COVID-19 έδωσε την ευκαιρία για την πρώτη σε παγκόσμια κλίμακα άσκηση ετοιμότητας. Το πολιτικό δίλημμα είναι προφανές. Απέναντι στα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, δημοκρατίες με ξύλινα πόδια δεν μπορούν. Αναγκάζονται να δανείζονται λογικές, ξένες στην ταυτότητά τους. Τουλάχιστον, από την τραγωδία που ζούμε, ας πάρουμε το μάθημα, ως κοινωνία και ως άτομα, του πού οδηγούμαστε όταν υπάρχει έλλειμμα ωριμότητας και δημοκρατίας.
* Ο Θάνος Βλαστός είναι καθηγητής ΕΜΠ
