«Ημέρα μνήμης και τιμής η σημερνή λογάται,
τση δόξας φωτοστέφανο απάνω σας πλανάται»
Το παρακάτω θλιβερό ιστορικό γεγονός συντελέστηκε κατά τη Γερμανοκατοχή στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου. Η επανάληψη της εξιστόρησής του εκτιμώ πως επιβάλλεται και το θεωρώ ως το καλύτερο μνημόσυνο.
Στις 14 Ιουλίου του έτους 1943, ημέρα Τετάρτη, προτού ξημερώσει, οι Γερμανοί καταχτητές κυκλώσανε αιφνιδιαστικά τον οικισμό. Επιδίωξή τους ήτανε, μετά από ανακρίσεις και έρευνες να μάθουνε, πού είναι οι Άγγλοι με τους ασυρμάτους, πού κρύβονται οι αντάρτες αγωνιστές και κυρίως πού βρίσκεται ο «παππούς της αντίστασης» Μανώλης Παπαδογιάννης…Συγκεντρώσανε λοιπόν όλους όσους βρήκανε, άνδρες και γυναίκες του χωριού,, στη δυτική πλευρά του πολιούχου Ιερού Ναού των Τεσσάρων Νεομαρτύρων, που βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού και τους «στήσανε» στον τοίχο. Με αυτό τον τρόπο θέλανε, να εντοπίσουνε τις δύο αδερφές του Παπαδογιάννη, να τις συλλάβουνε και να τις αναγκάσουνε να μαρτυρήσουνε. Έτσι, σε απόσταση 15 μέτρων περίπου, όπου βρίσκεται το πατρικό μου σπίτι, τοποθετήσανε μέσα και πίσω από την παλιά ξύλινη πόρτα, κάποιον Γερμανόφιλο προδότη, που σύμφωνα με πληροφορίες τον λέγανε Kυπαρίση, ο οποίος γνώριζε και υπέδειξε τις αναζητούμενες από την κλειδαρότρυπα της πόρτας. Οι Γερμανοί συλλάβανε αμέσως τις αναζητούμενες αδερφές του Μανώλη Παπαδογάννη, Καλλιόπη (γιαγιά) και Ευαγγελία (θεία) και αφήσανε ελεύθερους όλους τους άλλους Αϊγιαννιώτες. Ο σύζυγος της Καλλιόπης, Στέφανος Παραδεισανός (παππούς) πλησίασε, αλλά οι Γερμανοί του είπανε πως, δεν τον θέλουνε, να φύγει. Εκείνος όμως αρνήθηκε κι απάντησε : «έκεια ’που θα πάει η γυναίκα μου θα πάω κι εγώ».
Οι τρεις συλληφθέντες οδηγηθήκανε στο Ρέθυμνο, όπου παραμείνανε υπό αυστηρή επιτήρηση και βασανιστήρια στο φρούριο της Φορτέτζας, επί 2μηνο περίπου. Στη συνέχεια, μεταφερθήκανε στις φυλακές της Αγιάς στα Χανιά, όπου και εκεί για άλλους 2 μήνες συνεχιστήκανε τα βασανιστήρια υπό αυστηρή επιτήρηση. Αφού παρά τα όσα βασανιστήρια υποστήκανε δεν μαρτυρήσανε, καταδικασθήκανε δις εις θάνατο και παραμείνανε εκεί, ώσπου να μεταφερθούνε για σαπουνοποίηση στα κολαστήρια θανάτου, Άουσβιτς.
Πράγματι, τον Νοέμβριο του έτους 1943 οι Γερμανοί φορτώσανε στο πλοίο Α/Π «Petrella»,που ήτανε αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Σούδας πυρομαχικά και για καμουφλάζ επιβιβάσανε Ιταλούς αιχμαλώτους, στρατιώτες, αλλά και πολλούς Κρήτες ομήρους αντάρτες, μεταξύ των οποίων ήτανε και οι προαναφερόμενοι τρεις συλληφθέντες από τον Άϊ Γιάννη.. Δυστυχώς ένα Αγγλικό υποβρύχιο βύθισε το πλοίο με αποτέλεσμα οι επιβαίνοντες να πνιγούνε. Το ίδιο έγινε και με το πλοίο Α/Π «Sinfra», στο οποίο επιβαίνανε Ιταλοί στρατιώτες και αρκετοί Κρήτες αντάρτες.
Από τη βύθιση των δύο πλοίων η Βόρεια παραλία της Κρήτης, από Χανιά μέχρι Ρέθυμνο, γέμισε πτώματα. Πριν λίγα χρόνια στον Εθνικό δρόμο στο ύψος της Γεωργιούπολης, τοποθετήθηκε μια Ελληνο-ιταλική επιγραφή που αναφέρει : «Στη μνήμη των πεσόντων Ιταλών και Ελλήνων, που ενωμένοι από τη θλιβερή μοίρα χάθηκαν κατά την βύθιση των Α/Π «Sinfra» και «Petrella» το 1943».
Η κόρη της Καλλιόπης Παραδεισανού, Μαρία Φωτάκη (μητέρα), δεν ξανάφαγε ψάρια και έδιδε την απάντηση, πάντα θλιμμένη και βουρκωμένη : «… δεν τρώγω παιδί μου ψάρια γιατί θα νιώθω πως τρώγω τις σάρκες των γονέων μου».
Οφείλομε λοιπόν, να μην ξεχνούμε και να τιμούμε, τους τρεις συλληφθέντες, βασανισθέντες και εν τέλει θυσιασθέντες, θύματα της Γερμανοκατοχής του χωριού μας. Προτείνω να καθιερωθεί συμβολικά ως : Ημέρα μνήμης, τιμής και αντίστασης, η 14η Ιουλίου του 1943, για τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου Ρεθύμνου.
Με αφορμή αυτά τα θλιβερά γεγονότα, στιχούργησα το παρακάτω νεοριζίτικο τραγούδι, το έτος 1992, το οποίο διακρίθηκε στον Πανελλήνιο διαγωνισμό ριζίτικου τραγουδιού, που οργάνωσε η Νομαρχία Χανίων, για την 51η επέτειο 1941-1992 της Μάχης της Κρήτης:
Στον Άϊ Γιάννη εφτάξανε ξαθοί Γερμαναράδες
νύχτα, καλά μεσάνυχτα, για να εγδικηθούνε,
έναν αντάρτη του βουνού, ένα Παπαδογιάννη.
Κι ως αποδιαφωτούσενε τη κύκλωση θωρούνε,
άντρες, μανάδες και παιδιά, όσοι ’χαν’ απομείνει.
Σειρά-σειρά τσι στένουνε στση Εκκλησάς το τοίχο
και ξεχωρίζουν’ τσι δικούς απού ’δειξε ο προδότης,
από μια κλειδαρότρυπα για να μη τονε ιδούνε.
Δυό αδερφάδες όμορφες, δυο λυγεροκορμούσες,
τη Βαγγελιά και τη Καλλιώ είχε διαλέξει η μοίρα
και τση Καλλιώς το Στεφανή, για να τσι συντροφέψει.
Πέρνου τζι και φορτώνου τζι με κι άλλους πατριώτες,
στσι φούρνους να τσι λιώσουνε, μα σάμε ’κειά δεν πάνε.
Μεσόστρατα το ριζικό, άλλα ΄χενε γραμμένα.
Ο χάρος τσι περίμενε στση θάλασσας τον πάτο,
κι ορφάνεψεν’ η Αμπαδιά.
Αιωνία η μνήμη Αυτών.
Πηγές :
1.Σταύρος Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης, Ρέθυμνο 2006, Σελ. 83-85.
2.Σταύρος Φωτάκης, Στη βορεινάδα μιας κορφής, Ρέθυμνο 2015, Σελ. 127-130
3.ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 19/2/2016, Πολιτισμός, της Εύας Λαδιά.
4.ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 11/3/2016, Σελ. 6, της Εύας Λαδιά.
5.ΡΕΘΕΜΝΟΣ, 29/7/2017, Σελ. 22, του Νικολέων Τσουπάκη
6.Γεώργ. Ψυχουντάκης, Ο Κρητικός Μαντατοφόρος, Αθήνα 1986, σ. 347-349.
7.Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 80.
