Τοπωνύμια Τουρκικής προελεύσεως

Ο Άγιος Ιωάννης Χλιαρός αναφέρεται από τον Καστροφύλακα (Κ. 175) S. Giovanni Chiliaru το έτος 1583 με 47 κατοίκους¹. Στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ο Άγιος Ιωάννης Χλιαρός αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου ως ο Haghio Ianni², με 15 Χριστιανικές οικογένειες και καμιά Μουσουλμανική και επομένως ο πληθυσμός του οικισμού τότε υπολογίζεται σε 90-100 κατοίκους συνολικά, καθώς και στην Τούρκικη απογραφή του 1881 με 123 κατοίκους. Ο Ανθυπολοχαγός (μετέπειτα Στρατηγός) Νικόστρατος Θ. Καλομενόπουλος³ στο βιβλίο του συμπεριλαμβάνει τον Άγιο Ιωάννη στην Κοιλάδα των Ασωμάτων και αναφέρει: 17) Το χωρίον Άγιος Ιωάννης Χλιαρός, κατοικούμενον υπό 35 Ελληνικών οικογενειών. Αυτό σημαίνει ότι ο πληθυσμός υπολογίζεται σε 150 περίπου Έλληνες κατοίκους μόνο και κανένα Μουσουλμάνο. Εκτός από τις παραπάνω καταγραφές και η παράδοση θέλει τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου χωρίς Τούρκους κατοίκους^{4, 5}.

Αν και δεν κατοικήσανε Τούρκοι στον οικισμό σύμφωνα με τα παραπάνω, στην εδαφική περιφέρεια του οικισμού φαίνεται ότι υπήρχανε ιδιοκτησίες Τούρκων καταχτητών, άγνωστο πως, που κατοικούσανε ενδεχομένως σε πλησιέστερους οικισμούς. Και παρά το γεγονός ότι, έχουνε περάσει 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, Τούρκικες ονομασίες τοπωνυμίων της περιφέρειας του οικισμού παραμένουνε σε χρήση μέχρι σήμερα^{6, 7}. Το ίδιο ενδεχομένως συμβαίνει και σε άλλα χωριά του Αμαρίου, τα οποία εμφανίζονται ότι δεν κατοικήσανε ποτέ Τούρκοι.

Στο κείμενο αυτό περιλαμβάνονται αποσπάσματα από τις εισηγήσεις μου, στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο Αμαρίου, που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2010 στους πρώην Καποδιστριακούς Δήμους Κουρήτων και Συβρίτου καθώς και στο Επιστημονικό Συνέδριο της Ιστορικής, Λαογραφικής και Αρχαιολογικής Εταιρίας Κρήτης, που πραγματοποιήθηκε στα Χανιά τον Ιούλιο του 2015. Δυστυχώς τα πρακτικά των Συνεδρίων αυτών δεν έχουν εκδοθεί ακόμη.

Ασχολήθηκα τότε, αλλά και πολύ παλιότερα με την καταγραφή των τοπωνυμίων του χωριού μου, Αγίου Ιωάννη Αμαρίου, τα οποία παρουσιάζουνε στο σύνολό τους εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η συγκέντρωση και καταγραφή των έγινε, από άμεση γνώση του γράφοντος και συμπληρώθηκε από επιτόπια έρευνα με τη βοήθεια συγγενών και άλλων μόνιμων κατοίκων του οικισμού. Από την καταγραφή αυτή προκύψανε πολλά σημαντικά στοιχεία και ιδιαίτερα η προέλευσή των.

Τα τοπωνύμια της κοινοτικής περιφέρειας του Αγίου Ιωάννη, σύμφωνα με την καταγραφή τους είναι 222, δηλαδή περίπου 53 τοπωνύμια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο της εκτάσεως της κοινοτικής περιφέρειας. Επί 222 τοπωνυμίων 7 είναι βενετικά ή παραλλαγές βενετικών λέξεων, 22 τουρκικά ή παραλλαγές τουρκικών λέξεων, 2 αραβικά και 1 ρωσικό, δηλαδή ποσοστό 12% περίπου.

Τουρκικής προελεύσεως τοπωνύμια στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου (22):

Αγά το λάκκο, Αλή Πασά, Αληδολάκια, Βεϊση, Καρακατζόγλου πηγάδι, Καράλη κολύμπες, Κεϊμές, Κούμους, Μουλά χάρακα, Μπιρμανή, Μπογιατζή, Μπρίκι, Νεμπί λακούδι, Ντελή, Σαμπάνη χάρακα, Σμιλιανά, Τούρκου μουρνέ, Τούρκου σπιτάκι, Τσικαλάς, Τσιρμιρή. Φασταφύλι κεφάλι, Χαμπίμπη

1. Paul Faure, Villes et villages de nome de Rhethymnon, Κρητολογία τχ. 12-13, 1981, σ. 233
2. A. Pashley, Travels in Crete, τ. 2 (London 1837), σ. 314.
3. Νικόστρατος Θ. Καλομενόπουλος, Τοπογραφία και Οδοιπορικά της Νήσου Κρήτης, Αθήνα 1894, σ.223.
4. Σταύρος Ε. Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης Χλιαρός, Ρέθυμνο 2006, σ. 55.
5. Σταύρος Ε. Φωτάκης, Στη Βορεινάδα μιας κορφής, Ρέθυμνο 2015, σ. 102
6. Σταύρος Ε. Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης Χλιαρός, Ρέθυμνο 2006, σ. 37-39.
7. Σταύρος Ε. Φωτάκης, Στη Βορεινάδα μιας κορφής, Ρέθυμνο 2015, σ. 247-285

* Ο Σταύρος Φωτάκης είναι στρατηγός ε.α, συγγραφέας, στιχουργός