Του ΜΗΝΑ ΑΝΤΥΠΑ*
Μέρος Α’
Βρισκόμαστε στις αρχές Δεκεμβρίου του έτους – επετείου των 200 χρόνων απ’ την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Παρά το γεγονός ότι η πανδημία του κορωνοϊού εμπόδισε σε σημαντικό βαθμό επετειακές εκδηλώσεις και εορτασμούς, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο εντούτοις μπορούμε να ισχυριστούμε ότι σίγουρα αυτή η επέτειος δημιούργησε έναν προβληματισμό – μικρότερο ή μεγαλύτερο – σ’ ένα ευρύτερο τμήμα εργαζομένων, σχετικά με το γιατί να μας ενδιαφέρει και τι αντιπροσωπεύει τελικά για μας σήμερα η Ελληνική Επανάσταση.
Η ελληνική αστική τάξη αξιοποίησε την επέτειο των 200 χρόνων για να «γιορτάσει» την Επανάσταση που την έφερε στην εξουσία. Συνολικά το αστικό σύστημα έδειξε γρήγορα αντανακλαστικά στο να δώσει έμφαση στη «μνήμη» και τη νοηματοδότηση της Ελληνικής Επανάστασης, σύμφωνα με τις σύγχρονες επιδιώξεις του. Σ’ αυτή την προσπάθεια -και όχι τυχαία- η αστική τάξη «χώρεσε» στην επέτειο των 200 χρόνων την ανάγκη της γεωστρατηγικής αναβάθμισης της χώρας, την ύπαρξη σταθερών και αξιόπιστων «διεθνών συμμάχων» (βλ. ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ κ.α.), την ανάγκη «εθνικής ενότητας» και «εθνικής ομοψυχίας» για την αντιμετώπιση της πανδημίας και φυσικά την συστράτευση όλων για να επιτευχθεί η πολυπόθητη καπιταλιστική ανάπτυξη.
Η αστική τάξη προσπαθεί, επίσης, να στοχεύσει ακριβώς στην ίδια την έννοια και κυρίως το περιεχόμενο της Επανάστασης. Γίνεται μια συγκροτημένη προσπάθεια η έννοια της Επανάστασης να «ξεχαστεί», να θεωρηθεί ως κάτι ξεπερασμένο, ως κάτι ίσως αναγκαίο για μια άλλη εποχή που δεν υπάρχει πλέον, που δεν χρειάζεται στο σήμερα. Αντίθετα σήμερα προκρίνεται ο διάλογος, η ενότητα όλων των Ελλήνων (εκμεταλλευτών και εκμεταλλευομένων), η καταδίκη της βίας «απ’ όπου και αν προέρχεται», η ενοχοποίηση της ίδιας της ριζοσπαστικοποίησης.
Αν κάτι άλλο μπορεί να διακρίνει κανείς στον αστικό «εορτασμό» των 200 χρόνων είναι ότι οι αστικοί θεσμοί, τα αντιπροσωπευτικά σώματα, τα Συντάγματα που δημιούργησε η Επανάσταση θεωρούνται «απόδειξη» στο σήμερα της υπεροχής του φιλελευθερισμού και της αστικής ιδεολογίας που στην Ελλάδα -υποτίθεται- ποτέ δεν τα εκτιμήσαμε. Αστοί ηγέτες της Επανάστασης όπως ο Μαυροκορδάτος «χρησιμοποιούνται» για να φτιαχτεί μια γενεαλογία «φωτισμένων» αστών ηγετών που φτάνει απ’ τον Τρικούπη και τον Βενιζέλο μέχρι σήμερα. Ο αστός ηγέτης προβάλλει ως ο «σωτήρας» που εγγυάται τη σταθερότητα της αστικής εξουσίας και το «μάντρωμα» των εργαζομένων στο «μαντρί» της εκμετάλλευσης.
Συνολικά η αστική τάξη και τα κόμματά της, κρατικοί θεσμοί, εκκλησιαστικοί μηχανισμοί, δήμοι κ.α. δεν επεδίωξαν απλά τον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων ως «γιορτή-πανηγύρι» με τις συνηθισμένες παρελάσεις και σχολικές εορτές. Δεν αρκέστηκαν και δεν αρκούνται σε μία «παθητική» στάση των εργαζομένων απέναντι στα ζητήματα της Ιστορίας. Αντίθετα επιδιώκεται η υιοθέτηση όλων των σύγχρονων, επεξεργασμένων αστικών θεωρήσεων για την Επανάσταση. Κατ’ ουσίαν επιδιώκεται η ενεργός υποστήριξη και η συνειδητή -όσο γίνεται- υπεράσπιση των θεσμών του αστικού κράτους και των κάθε φορά «εθνικών» στόχων και επιλογών της άρχουσας τάξης εκ μέρους των εργαζομένων.
Ωστόσο η αστική τάξη, μελετώντας τις «δικές της» Επαναστάσεις καλείται ν’ αντιμετωπίσει μια αντίφαση η οποία θα μεγαλώνει και θα οξύνεται όσο πιο πολύ βαθαίνει η παρακμή, η σήψη του καπιταλιστικού συστήματος και μεγαλώνει η χρονική απόσταση απ’ την εποχή που η αστική τάξη σάρωνε με την επαναστατική ορμή της την αστική εξουσία. Μάλιστα αυτή η αντίφαση ίσως είναι μεγαλύτερη για τις αστικές τάξεις που εγκαθίδρυσαν την εξουσία τους μέσω της επαναστατικής οδού. Απ’ τη μία, λοιπόν, η αστική τάξη «εξυμνεί» αυτές τις Επαναστάσεις, τη συμβολή τους στην εγκαθίδρυση των αξιών του φιλελευθερισμού, της «προόδου» κ.λπ. Απ’ την άλλη αισθάνεται κάπως άβολα με το στοιχείο της επαναστατικής βίας, με το γεγονός ότι χύθηκαν ποταμοί αίματος μέχρι να μπορέσει να εγκαθιδρύσει την εξουσία της. Και στη Γαλλία του «συμμάχου» Μακρόν απ’ τη μία δεν μπορούν να παραβλέψουν ούτε ν’ αρνηθούν την βία των Ιακωβίνων, της πιο ριζοσπαστικής πτέρυγας της Γαλλικής Επανάστασης. Απ’ την άλλη, όμως, υπάρχει συντονισμένη προσπάθεια να καταδικαστεί η περίοδος της Τρομοκρατίας ως κάτι αχρείαστο, ως «ίσως κάτι που δεν έπρεπε να γίνει». Αντιλήψεις που παραγνωρίζουν συνειδητά ή εχθρεύονται ανοιχτά τις ορμητικές δυνάμεις που φέρνει στο προσκήνιο μια Επανάσταση, το ίδιο το στοιχείο της επαναστατικής πάλης των καταπιεσμένων προκειμένου ν’ αποτινάξουν την εξουσία των κυριάρχων τους.
Γιατί όμως η επέτειος των 200 χρόνων ν’ αφορά τους κομμουνιστές και το ΚΚΕ; Για ποιο λόγο να ενδιαφερόμαστε για την επέτειο μιας αστικής επανάστασης τη στιγμή που η σύγχρονη ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης και του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα έχουν κυριολεκτικά σημαδέψει κάθε σπιθαμή γης στη χώρα μας και έχουν δώσει «στιγμές» αιματηρών ηρωικών αγώνων και σκληρής σύγκρουσης με την αστική εξουσία;
Το γεγονός ότι ως Κόμμα ενδιαφερόμαστε για τη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης σχετίζεται με το ότι θέλουμε πάντα να εμβαθαίνουμε στις αιτίες, τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις που δημιουργούν, που ωθούν στην εκδήλωση μιας Επανάστασης. Οι επαναστάσεις, κατά τον Μαρξ, είναι οι «ατμομηχανές της Ιστορίας». Δεν είναι ένα φαινόμενο «σταθερό» και σύνηθες στην ιστορία των κοινωνιών. Συνιστούν κορυφαίες διαδικασίες στην ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών, στιγμές όξυνσης και έκρηξης των οικονομικών και κοινωνικών αντιθέσεων, σημεία τομής που δημιουργούν ρήξη με το «παλιό», το ξεπερασμένο και σηματοδοτούν τη μετάβαση σε κάτι «καινούργιο». Εκδηλώνονται εντός μιας περιόδου μετάβασης και ξεπεράσματος παρωχημένων οικονομικό-κοινωνικών σχέσεων που λειτουργούν ανασχετικά για την περαιτέρω πρόοδο της κοινωνίας.
Μια τέτοια περίοδος κοινωνικό-οικονομικής μετάβασης ήταν και αυτή απ’ τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό που σημαδεύτηκε και απ’ την εκδήλωση των αστικών επαναστάσεων. Ως κόμμα, τα τελευταία χρόνια, κάνουμε προσπάθεια να «φωτίσουμε» την ιστορική περίοδο των 16ου – αρχών του 19ου αιώνα, να την κατανοήσουμε με τα μεθοδολογικά εργαλεία του μαρξισμού. Σ’ αυτή την κατεύθυνση συμβάλλουν εκδόσεις όπως ο Α1 Τόμος του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ αλλά και εκλαϊκευτικές εκδόσεις όπως Η Ευρώπη στο προσκήνιο και Η Γαλλική Επανάσταση.
Σ’ αυτή την προσπάθεια εντάσσεται και η μελέτη της περιόδου της Ελληνικής Επανάστασης. Σ’ όλη τη διάρκεια των περασμένων δύο χρόνων ως κόμμα πήραμε συνεχείς πρωτοβουλίες όπως η έκδοση του σχετικού συλλογικού τόμου και η σχετική βιβλιοπαρουσίασή του σε βίντεο στο YouTube, η δημοσίευση άρθρου στην ΚΟΜΕΠ για τις αστικές και οπορτουνιστικές ιστοριογραφικές προσεγγίσεις στη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης καθώς και το ντοκιμαντέρ – έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ 1821, 200 χρόνια απ’ την Επανάσταση, συνολικής διάρκειας πέντε επεισοδίων…
* Ο Μηνάς Αντύπας, είναι υπ. διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης, συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Το παρόν δημοσίευμα αποτελεί μέρος της ομιλίας του κατά την παρουσίαση της έκδοσης: «1821. Επανάσταση και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους», στα πλαίσια της έκθεσης βιβλίου που διοργανώνει η Τ.Ε. Ρεθύμνου του ΚΚΕ στο Σπίτι του Πολιτισμού 1-8 /12/2021