Πέρασαν τρεις δεκαετίες και κάτι παραπάνω από τη συννεφιασμένη εκείνη μέρα της 8ης Φεβρουαρίου του 1980 στο ειδικό αντικαρκινικό νοσοκομείο «Μεταξά» στον Πειραιά, όπου η καρδιά του «σταυραετού» των Ανωγείων και της Κρήτης ολόκληρης σταμάτησε να χτυπά.
Ο Νίκος Ξυλούρης νικήθηκε μόνο από τον καρκίνο, σε μια μάχη άνιση και δύσκολη να κερδηθεί, ακόμα και από τον πιο γενναίο και ατρόμητο μαχητή και ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ένας τέτοιος μαχητής. Όλη του τη ζωή η μια μάχη διαδεχόταν την άλλη, πότε εναντίον της καταπίεσης, πότε εναντίον της αδικίας αλλά πάντα υπέρ της ελευθερίας. Από μικρό παιδί γαλουχήθηκε πάνω στις διαχρονικά ελεύθερες ανωγειανές μαδάρες και ποτίστηκε η ψυχή του με την αντρειοσύνη, την εντιμότητα και την ειλικρίνεια που διακρίνει αυτό το ψηλό χωριό στη ράχη του Ψηλορείτη.
Η επιλογή του ήταν η μουσική, η φωνή του μαγευτική, η επιτυχία ήρθε γρήγορα και αναπάντεχα μέσα από τα γλέντια στα οποία τραγουδούσε στα Ανώγεια και στα γύρω χωριά, η αγάπη του για τη λύρα μπορούσε να συγκριθεί μόνο με την αγάπη που είχε στην Ουρανία και στην οικογένεια του. Το ταλέντο του δεν πέρασε απαρατήρητο, από τον σύνθετη Γιάννη Μαρκόπουλο που του άνοιξε την πόρτα της θρυλικής δισκογραφικής εταιρίας COLUMBIA και αμέσως η κρυστάλλινη φωνή του Νίκου έκανε τους πάντες να ταυτίσουν την παράδοση της Κρήτης με τον λεβέντη κρητικό καλλιτέχνη.
Οι δίσκοι διαδεχόταν ο ένας τον άλλο, «Ανυφαντού», «Χρονικό», «Ριζίτικα» και όλοι άφηναν το δικό τους ξεχωριστό μήνυμα στη μουσική ιστορία, το κοινό χαρακτηριστικό όμως ήταν η λεβεντιά που ενέπνεαν. Αργότερα ήρθαν τα χρόνια της μπουάτ, όπου ο Νίκος στις μικρές μουσικές σκηνές, έδινε μήνυμα ελευθερίας με τα τραγούδια σε μια εξαιρετικά ταραγμένη εποχή για την χώρα. Τα μηνύματα των τραγουδιών του Νίκου, από στόμα σε στόμα έγινες φωνές, και αργότερα κραυγές, κραυγές ελευθερίας που γιγαντώθηκαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, με τον μαχητή Νίκο Ξυλούρη να βρίσκεται εκεί, να παλεύει για μια ακόμη φορά για την ελευθερία με όπλο του, τα τραγούδια του, σφαίρες του τη φωνή του και αρματωσιά τη λεβεντιά του. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο Νίκος Ξυλούρης έγινε το σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής και μιας ολόκληρης γενιάς, εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο μαχητής Νίκος Ξυλούρης πέρασε στην αθανασία. Η παρακαταθήκη που αφήνει είναι τεράστια, το έργο του επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε, ενώ πλέον από την κορυφή του Ψηλορείτη αγναντεύει ολάκερη την Κρήτη με τον αγαπημένο του γιο, τον Γιώργη που έφυγε πρόωρα τον Νοέμβριο του 2015.
