8 Δεκεμβρίου 1974: Ο λαός ψηφίζει αβασίλευτη δημοκρατία

1974, 8 Δεκεμβρίου. Τρεις βδομάδες έπειτα από τις πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά τις εκλογές του 1964 ο ελληνικός λαός ξαναπροσέρχεται στις κάλπες. Αυτή τη φορά, καλείται να λύσει με δημοψήφισμα το πολιτειακό. Να διαλέξει δηλαδή ανάμεσα στην αβασίλευτη προεδρευομένη δημοκρατία ή τη βασιλευόμενη δημοκρατία.
Την ευθύνη του δημοψηφίσματος είχαν η θριαμβεύτρια των εκλογών της 17/11/1974 παράταξη της «Νέας Δημοκρατίας» (54,37%) κι ο παντοδύναμος αρχηγός της και πρωθυπουργός Κων/νος Καραμανλής. Από τη μια πλευρά της ζυγαριάς είναι ο ελληνικός λαός, που από τις κατά καιρούς βασιλικές παρεμβάσεις στην πολιτική κι άλλες αυθαιρεσίες που στοίχισαν στη χώρα (ελληνοτουρκικός πόλεμος στα 1897, εθνικός διχασμός στα 1915-17, Μικρασιατική καταστροφή του 1922, «4η Αυγούστου» & Μεταξάς το 1936, Ιουλιανή Αποστασία του 1965 και πάμπολλα άλλα) απηυδισμένος διαπνέεται από αντιμοναρχικό πνεύμα. Από την άλλη είναι ο έκτος βασιλιάς από τη γενιά των ξενόφερτων Γκλίξμπουργκ, Κων/νος ο 2ος (ή 13ος), ο οποίος ζει εκτός Ελλάδος μετά από το αποτυχημένο «αντιπραξικόπημά» του (στις 13/12/1967) κατά των Απριλιανών «εθνοσωτήρων» της 21/4/1967, που μάλιστα το 1973 (ύστερα από το αποτυχόν κίνημα Ναυτικού) με επικεφαλής τον Γ. Παπαδόπουλο τον κήρυξαν έκπτωτο.
Ότι το πολιτειακό θα λυνόταν αρχές Δεκεμβρίου με προσφυγή στις κάλπες ήταν γνωστό στον ελληνικό λαό από τις 14 του περασμένου Νοέμβρη. Μάλιστα, φιλοβασιλική επιτροπή αγώνα συγκροτείται στην Αθήνα για λογαριασμό του Κων/νου στις 16/11, ενώ λίγες βδομάδες πριν από το δημοψήφισμα (27 Νοέμβρη) ο εξόριστος Κων/νος μιλά στην ελληνική τηλεόραση και -σε μιαν προσπάθειά του να επηρεάσει το εκλογικό σώμα- θέλει να προβληθεί ως αντιστασιακός.
Ο Κ. Καραμανλής, ως πρωθυπουργός και αρχηγός της συσπειρωμένης Δεξιάς, δεν τοποθετήθηκε προσωπικά υπέρ ή κατά της βασιλείας. Όμως υπολογίσιμο μέρος του κόμματός του (περί το 25%) ψήφισε κατά του Γκλίξμπουργκ και «εκδικήθηκε» τον Κων/νο και τη βασιλομήτορα Φρειδερίκη για την αποπομπή του Κ. Καραμανλή από την πρωθυπουργία το καλοκαίρι του 1963.
Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου (13,58% στις εκλογές του Νοέμβρη) κι η Ένωση Κέντρου- Νέες Δυνάμεις (20,42%) , που είχε επικεφαλής τον Γ. Μαύρο, δεν έδιναν άφεση αμαρτιών στην «Κίρκη της Αυλής», αφού όλοι θυμούνταν την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και την Αποστασία του 1965, που στάθηκαν προάγγελοι της χούντας. Αντιμοναρχικό προσανατολισμό εξάλλου είχε κι η Ενωμένη Αριστερά, που στις πρόσφατες εκλογές είχε αποσπάσει 9,45% του εκλογικού σώματος.
Έτσι, παρά τις όποιες προσπάθειες των φιλοβασιλικών υπέρ του Κων/νου, το δημοψήφισμα είχε αρνητικά για κείνους αποτελέσματα. Επρόκειτο για μιαν πραγματικά μεγάλη λαϊκή νίκη, μολονότι ο έκπτωτος μονάρχης δεν ήθελε να την αναγνωρίσει. 3.244.748 ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας και 1.445.857 υπέρ της βασιλευόμενης ή σε ποσοστά: 69,2% έναντι 30,8%.
Κι όταν στις 16 Δεκεμβρίου 1974 ο στρατηγός Φ. Γκιζίκης, τελευταίος «πρόεδρος» της στρατιωτικής δικτατορίας, παραιτείται για να προτείνει ο Καραμανλής ως (προσωρινό) πρώτο πρόεδρο της νεογέννητης Ελληνικής Δημοκρατίας το Μιχαήλ Στασινόπουλο, πρώην πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας, αρχίζει μια νέα περίοδος για την πολύπαθη Ελλάδα, με λυμένο το πολιτειακό διά παντός. Όσο κι αν ο Κων/νος και (εντός ή εκτός Ελλάδος) φιλομοναρχικοί κύκλοι μετά το 1989 προσπαθούν να αμφισβητήσουν το δημοψήφισμα του 1974 και το εις βάρος τους πλην λαοφιλές αποτέλεσμά του.