H πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της Μαριέττας Ασημομύτη-Εκκεκάκη, Λύκειο των Ελληνίδων Παράρτημα Ρεθύμνης. Ένας Αιώνας Δράσης και Δημιουργίας, τ. Α, 1917-1967 (έκδοση: Λύκειο Ελληνίδων και «εκδόσεις Γραφοτεχνική», Ρέθυμνο 2024), έφερε μεταξύ άλλων στο φως πλήθος στοιχείων σχετικών με την πλούσια πολιτιστική δράση του Σωματείου, στην οποία συγκαταλέγεται και η διοργάνωση μεγάλου αριθμού διαλέξεων ποικίλης θεματολογίας.
Ανάμεσα στα ονόματα των ομιλητών, διακρίνουμε και αυτό του Εμμανουήλ Χαρίδ. Τσιριμονάκη, ο οποίος, το 1934 μια διάλεξη «Περί Έρωτος». Αξίζει να σημειωθεί ότι, καθώς το Λύκειο δεν είχε ακόμη αποκτήσει την ιδιόκτητη αίθουσά του στην Προκυμαία (η ολοκλήρωσή της ήρθε το 1935), η διάλεξη αυτή του Τσιριμονάκη δόθηκε στον χώρο του τότε κινηματοθεάτρου «Ιδαίον Άντρον», ο οποίος φιλοξένησε και πολλές ακόμη εκδηλώσεις του ιστορικού γυναικείου σωματείου της πόλης.
Είχα την τύχη να γίνω κάτοχος ενός αντιγράφου εκείνης της ομιλίας, με την οποία ο Τσιριμονάκης, σε μια ανάλαφρη δημοτική γλώσσα, αιφνιδιάζει το κοινό που έχει γεμίσει την αίθουσα. Οι ιδέες του, τα επιχειρήματά του δείχνουν πόσο μπροστά ήταν από την εποχή του: Αναφέρεται στο πόσο σημαντικό είναι η γυναίκα να επιλέξει το ταίρι της και κατακρίνει τον θεσμό του προξενιού αλλά και της προίκας. Ακολουθούν χαρακτηριστικά αποσπάσματα της ομιλίας αυτής.
Περί έρωτος και γάμου
«Δεν είναι δικό μου το φταίξιμο αν είστε υποχρεωμένοι πάλι σήμερα, καλοί μου ακροαταί να με ακούσετε. Φταίνε εκείνοι που άρον άρον ζητούνε διάλεξη από μένα.
Δεν είναι ακόμη δικό μου το φταίξιμο αν μαζευτήκατε σήμερα τόσοι πολλοί και φαίνεσθε ότι έχετε απαίτηση για μια πνευματική απόλαυση.
Φταίει το θέμα που διάλεξα για τη σημερινή ομιλία μου, που μόνο με την αγγελία του εκινήθηκε η περιέργειά σας.
Αλλά μήπως φταίω εγώ για την εκλογή του θέματος αυτού;- Φταίνε μερικοί από τους φίλους μου που με παρακαλέσανε να μιλήσω για θέμα κοινωνικό και μάλιστα μούπανε να δέχομαι και διακοπές για να γίνει, σα να πούμε, συζήτηση διαλογική…
Τώρα, μέσα στους πολλούς ακροατές, θα βρεθούνε μερικοί που θα παραξενευτούνε πώς απεφάσισα να μιλήσω για τον έρωτα και το γάμο. Και ίσως να πούνε μέσα τους:
Καλά, για το γάμο τέλος πάντων έχεις ειδικότητα, γιατί είσαι νομικός και ο γάμος μπαίνει στον κύκλο της επιστήμης σου, μα για τον έρωτα τί ξέρεις εσύ;
Προλαβαίνω αυτούς τους λίγους και δίνω την απάντηση.
Ο έρωτας είναι μάχη, και μάχη άγρια, πιό άγρια και από την πραγματική μάχη. Σ’αυτή την πραγματική μάχη κείνος που μένει ως το τέλος είναι νικητής, μα στον έρωτα, όποιος μπορέσει να φύγει, εκείνος νικά.
Και εγώ από την ημέρα που ένοιωσα τον κόσμο, ως την ημέρα που παντρεύτηκα, έδωκα κάμποσες μάχες από τις δεύτερες και νίκησα, γιατί τόβανα στα πόδια, μα στην τελευταία δεν είχα τη δύναμη να φύγω και πιάστηκα αιχμάλωτος.
[…] .Ξέρετε όλοι από τη φυσική πως άμα δυο νέφαλα αντίθετα ηλεκτρισμένα συναντηθούνε, βγαίνει η ηλεκτρική σπίθα, ο κεραυνός. Αυτόν τον κεραυνό η επιστήμη κατόρθωσε με ένα ζεστό σύρμα να τον πιάσει και να τον σβήσει για να μη φέρει καταστροφή.
Έτσι και τον έρωτα, που έχει δύναμη πολύ μεγαλύτερη από τον κεραυνό, τον θέλομε να βρίσκει την ανάπαυσή του στο γάμο. Με τη διαφορά ότι ο κεραυνός άμα οδηγηθεί με το σύρμα στη γη σβήνει, αλλά ο έρως στο γάμο δεν πρέπει να σβήνει ολότελα, μα χωρίς να έχει την πρώτη του θερμότητα, να εξακολουθεί να συγκαίει….
…Για έναν άνδρα πολιτισμένο, για έναν άνδρα με καλή ανατροφή, για έναν άνδρα που αγάπησε πραγματικά, ο έρως δεν πρέπει να έχει άλλο σκοπό από τον γάμο»….
Περί προξενιού και προίκας
«Πάρετε ένα νέο και άπειρο κορίτσι, με την πατρική και τη μητρική εξουσία από πάνω του, παρακινείτε το κάθε μέρα, κάθε ώρα κάθε στιγμή, εκεί που θέλετε να το οδηγήσετε. Και ύστερα λέτε πως είναι ελεύθερο να διώξει εκείνο που της επιβάλλουνε, εκείνο που την εξορκίζουνε να κάμει.
Και πέστε μου ύστερα αν ένα δειλό «όχι» που προφέρει η καρδιά της, από μέσα από τα στήθια της, μπορεί να το φωνάξει δυνατά και να ακουστεί μέσα σε τόσα «ναι» που αντηχούνε γύρω της.
[…] Το κορίτσι σας μπορεί να μην μίλησε ποτέ με τρεις νέους που να μπορούν να το αγαπήσουν.
Του είπατε χίλιες φορές πως ο έρως είναι αμαρτία, έγκλημα μεγάλο και φοβερό, σε τρόπο που δεν τολμά να σηκώσει το μάτι και να κοιτάξει ένα νέο.
Και όμως, η πιο αυστηρή ηθική του κόσμου δεν είναι ικανή να κρύψει από ένα κορίτσι τα φιλιά των περιστεριών, τις ερωτικές μονομαχίες των καναρινιών και τις υπέροχες περιπτύξεις που κάνουν δυο ερωτευμένες πεταλούδες.
Και έτσι, τα περισσότερα κορίτσια από τις εικόνες αυτές της φύσεως παίρνουν τα πρώτα μαθήματα του έρωτος, και πολλά χρόνια πριν παρουσιαστεί ο εραστής για να τα διδάξει, τα περιστέρια, τα καναρίνια και οι πεταλούδες κάνουν να κτυπήσει η καρδιά τους και σκίζουνε το πέπλο του μυστηρίου.
[…] Πότε αφήκατε το κορίτσι σας μόνο του, με το παντοδύναμο όπλο της αθωότητάς του, να πολεμήσει με τον αληθινό έρωτα, ή με την υποκρισία, με το αληθινό πάθος και με την παροδική επιθυμία της απολαύσεως;
Είναι παρατηρημένο και αποδεδειγμένο πως στις χώρες που τα κορίτσια αφήνονται ελεύθερα στην εκλογή του συζύγου, εκεί αι σύζυγοι είναι πιο ενάρετες γιατί μελετούνε και γνωρίζουνε τους άνδρες καλύτερα από τα αμάθητα κορίτσια που βγαίνουν από το σκολειό και από τα διάφορα οικοτροφεία.
Στις χώρες αυτές η προίκα είναι άγνωστη κι από την άλλη μεριά ο πλουτισμός είναι εύκολος, και τα δυο αυτά δίνουνε στον γάμο πολύ αξιοπρέπεια, γιατί κανένας άνδρας δε ζητά προίκα και η γυναίκα ξέρει πως δεν πουλήθηκε.
Εφ’ όσον δεν δίδομε στη νεαρά γυναίκα ελεύθερη αλλά και σοφή ανατροφή για να την κάμωμε ικανή να εκλέγει καλά, εφ’ όσον δεν της δίνομε το δικαίωμα της εκλογής που έχει και ο άνδρας, δε θα μπορέσομε να ανυψώσωμε τον γάμο».
Γιος της Αφροδίτης – Αφέντης του κόσμου
«Αλλά τι είναι λοιπόν αυτός ο έρως, που οι αρχαίοι πρόγονοί μας τον είχανε καμωμένο Θεό και τον ζωγραφίζανε μικρό παιδάκι με δυο φτερούγες, με το τόξο και μια φαρέτρα κρεμασμένη απάνω του γεμάτη σαΐτες;
Τι είναι; Ας ακούσωμε τη μάννα του την Αφροδίτη να μας τον περιγράφει:
«Είναι ένα αναιδέστατο παιδί! Πόσα παιχνίδια δεν έχει παίξει σ’ εμένα τη μάννα του! Δεν μ’ έκαμε να κατέβω στην Ίδη (της Μικράς Ασίας) για τον Αγκίση, και δεν έβαλε φωτιά και στην Περσεφόνη να τον αγαπήση κι αυτή; Τον εφοβέρισα πως αν εξακολουθήση έτσι, θα του σπάσω και το τόξο και τη φαρέτρα και θα του κόψω και τα φτερά. Μια φορά του τις έβρεξα στα τρυφερά του μέλη με τις παντούφλες μου. Φοβήθηκε και με παρακάλεσε να τον αφήσω και θα καθήση ήσυχος, αλλά σε μια στιγμή τα ξέχασε όλα».
Του λέω: «Έρωτα, παιδί μου, γιά κοίταξε τι κάνεις! Για να μιλήσω μόνο για τον ουρανό! Ετρέλανες τον γέρο Δία και τον κάνεις και μεταμορφώνεται και αλλάζει στολές, όσες εσύ θέλεις. Ετρέλανες και τον Ήλιο και τρέχει στην Κλυμένη και ξεχνά το άρμα του και κατακαίει τον κόσμο και στο τέλος εξετρέλανες και τη γριά τη Ρέα με κείνο το νέο από τη Φρυγία».
Και το τρελόπαιδο εις απάντηση μου θυμίζει τον Άρη και με ανάγκασε να τον παρατήσω και να του πω: «Είσαι φοβερό παιδί, είσαι ο αφέντης του κόσμου».
Και αληθινά ο Έρωτας είναι ο αφέντης του κόσμου!».
Η ώρα που μιλά το ένστικτο
«Στους περισσότερους ανθρώπους, η ανάγκη του να αγαπήσουν παρουσιάζεται στην ώρα της ήβης. Ο άνθρωπος γεννιέται με δύο ένστικτα μέσα του. Το ένα είναι της αυτοσυντήρησης και το άλλο είναι της αναπαραγωγής.
Το πρώτο ένστικτο το εκδηλώνει μόλις γεννηθεί με την πείνα. Θέλει να φάει για να συντηρηθεί. Το δεύτερο ένστικτο εκδηλώνεται πιο αργά, στην ηλικία των 14-15 χρόνων στα κλίματα τα δικά μας, λίγο πιο ενωρίς στον Ισημερινό και λίγο πιο αργά στα βόρεια, στα ψυχρά κλίματα.
Στην εποχή αυτής της ήβης, ο άνθρωπος αφήνει την παιδική ηλικία και γίνεται μέσα του μια, σαν να πούμε μαγική μεταμόρφωση. Το κοριτσάκι γίνεται γυναίκα και το αγόρι γίνεται άνδρας.
Στην εποχή αυτή, η φύση δημιουργεί μέσα στον άνθρωπο ένα κενό, που αισθάνεται ακατανίκητη την ανάγκη να το συμπληρώσει. Και αρχίζει να ζητά να βρη το πρόσωπο που θέλει.
Και αγαπά κανείς από τη στιγμή πού θα αρχίσει να θέτει το αγαπημένο του πρόσωπο παραπάνω από κάθε άλλη επιθυμία του.
Και αγαπά κανείς από τη στιγμή που θα κοκκινίσει ή θα κιτρινίσει ξαφνικά, σαν ακούσει ένα όνομα αγαπημένο.
Και αγαπά κανείς από τη στιγμή πού θα αρχίσει να μην προσέχει τίποτε άλλο, παρά το μέρος που περιμένει πως θα φανεί το πρόσωπο πού αγαπά.
Και αγαπά κανείς άμα αρχίσει να ρίχνει βλέμμα ανήσυχο στο πρόσωπο εκείνο, και να προσπαθεί να μαντέψει αν θα μπορέσει να αγαπηθεί.
Και αγαπά κανείς άμα αρχίσει να νοιώθει ένα γλυκό ψιθύρισμα που του λέει ότι μέσα του κάτι καινούριο, κάτι μεγάλο συμβαίνει, σαν να τον διαπέρασε ένας θεός.
Κι αυτός είναι ο αληθινός έρως, που δεν του αρέσει η ακολασία, που δεν του λιγοστεύει η φιλοδοξία, που δεν τον πληγώνει η απόσταση, που δεν μπορεί να βγει από πάνω μας αν δεν τραβήξει μαζί και ένα κομμάτι από τη σάρκα μας.
Ένα γιατρός φιλόσοφος, Ιταλός, λέγει «αν στον έρωτα όλα τα ερωτηματικά γινότανε θαυμαστικά, πόσους ευτυχισμένους θα είχεν ο κόσμος!!!».
Η στάση των δυο φύλων
«Ο έρωτας που γεννιέται αργά-αργά, αργεί και να πεθάνει, ενώ ο κεραυνοβόλος έρωτας βαστάει όσο και ο κεραυνός.
Οι γυναίκες που εύκολα κατακτούνται, πολύ δύσκολα διατηρούνται, ενώ οι γυναίκες που κοστίζουνε κόπους πολλούς για να κατακτηθούνε, διατηρούνται ευκολότερα.
Όλη αυτή τη μακρυά εργασία, την κάνει η φύση για να προετοιμάσει το μεγάλο φαινόμενο της δημιουργίας. Στον άντρα δόθηκε η επιθετική αποστολή, και στη γυναίκα ο δύσκολος ρόλος να υπερασπίζεται την εαυτή της. Ο ρόλος του αντρός είναι απλός, δεν είναι δύσκολος. Δεν του χρειάζεται παρά δύναμη. Δύναμη φυσική, δύναμη ηθική, δύναμη διανοητική.
Μα στη γυναίκα η φύση φύλαξε τον πιο δύσκολο ρόλο και τον πιό σκληρό. Είναι υποχρεωμένη να αρνείται εκείνο που επιθυμεί, είναι υποχρεωμένη να διώχνει εκείνον πού αγαπά, είναι υποχρεωμένη να ζητά θυσίες από κει που δεν θα ΄θελε παρά μόνον φιλιά, είναι υποχρεωμένη να μαζέψει όλη τη λίγη δύναμη πού έχει, για να υπερασπίσει μια πόρτα ζωηρά πολιορκημένη και να φωνάξει «περίμενε», σε ποιόν; Σε κείνον που θα ΄θελε ν’ αγκαλιάσει αμέσως!
Ο άντρας λέγει «θέλω». Η γυναίκα απαντά «περίμενε».
Ο άνδρας στην πρώτη του εξομολόγηση, και αν ακόμη δεν είναι βέβαιος πως αγαπά, ορκίζεται αμέσως, ορκίζεται αιώνια αγάπη, ενώ η γυναίκα, πολύ πιο συγκρατημένη και επιφυλακτική, απαντά πώς δεν αγαπά ακόμη, πως δεν ρώτησε την καρδιά της, πως πιθανόν να αγαπήσει.
Η τελευταία καμαριέρα μπορεί σε πέντε λεπτά της ώρας να κατακτήσει ένα βασιλέα, αλλά και αντίθετα, ένας βασιλέας μπορεί να περιφρονηθεί από την τελευταία γυναίκα. Και αυτό είναι το αληθινό μεγαλείο της γυναίκας!!!
Και όλη αυτή τη στρατηγική του έρωτος, την εκανόνισε η φύση σοφότατα, γιατί ο άνδρας δεν έχει παρά να ρίξει τη ματιά του, άμα του αρέσει το εξωτερικό της γυναίκας. Μα τη γυναίκα δεν τη φτάνει αυτό. Θέλει να βεβαιωθεί πρώτα για την ειλικρίνεια εκείνου που της λέγει ότι την αγαπά, θέλει να βυθομετρήσει την άβυσσο της καρδιάς και του μυαλού.
Το ξέρομε όλοι από την πείρα και από όσα έχομε διαβασμένα πως όσο πιο έξυπνος τύχει ο άνδρας, τόσο ευκολότερα καταπίνει το δόλωμα που η φρόνιμη και συγκρατημένη γυναίκα θα του ρίξει, φτάνει να ξέρει να τον νοιώσει τη στιγμή που το έχει καταπιωμένο και να του τραβήξει το αγκίστρι!!!».
Τα αποσπάσματα από την 38σέλιδη (!!!) διάλεξη που έδωσε ο Τσιριμονάκης πριν από 90 ολόκληρα χρόνια, φανερώνουν απόψεις που βρίσκονταν μπροστά από την εποχή του – απόψεις που, φανταζόμαστε, γοήτευσαν αλλά και προβλημάτισαν ενδεχομένως το ακροατήριό του, σε μια κοινωνία που διακρινόταν για τον συντηρητισμό της σε τέτοια θέματα.
Κλείνοντας, παραθέτουμε ένα από τα 21 ρητά με θέμα τον έρωτα, που ο ίδιος μετάφρασε από τα ιταλικά, από το βιβλίο ενός Ιταλού συγγραφέα: «Αφ’ ής στιγμής ανήρ και γυνή προφέρωσιν αμοιβαίως την λέξιν «σ’ αγαπώ», γίνονται εν αγνοία των ιερείς ενός ναού εις τον οποίον οφείλουσι να φυλάττωσι το ιερόν πύρ του πόθου. Πρέπει να προσέχωσιν όπως μη το αποπνίξωσι διά πολλής καυσίμου ύλης ουδέ να το αφήσωσι να σβεσθή δι’ έλλειψιν αέρος ή διά ψυχρότητος. Τούτο είναι το μέγα μυστικόν του ν’ αγαπά τίς αιωνίως».
O Εμμανουήλ Χαριδ. Τσιριμονάκης
Ο Εμμανουήλ Χαριδ. Τσιριμονάκης (1883-1945), που ορφάνεψε πολύ νωρίς, γρήγορα ξεχώρισε από τα αδέλφια του και τα συνομήλικά του παιδιά για τη σπάνια ευφυΐα του. Ξεκινώντας το Δημοτικό σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών, στα 16 ήταν ήδη απόφοιτος του Ελληνικού Σχολείου.
Στα 19 συμπληρώνει τις Νομικές του σπουδές (τη δικηγορική του άσκηση έκαμε δίπλα στον δικηγόρο Μίνωα Πετυχάκη, με τον οποίο συνδέθηκε με βαθειά φιλία) και τον ίδιο χρόνο λαμβάνει την άδεια του Συμβολαιογράφου. Αν και επάγγελμα του πατέρα του, δεν το εξάσκησε ποτέ.
Κατά τα έτη 1898-99, παράλληλα με τις σπουδές της Νομικής, τον βρίσκουμε και δάσκαλο στο Δημοτικό σχολείο Πρινέ.
Το 1912 είναι Ειρηνοδίκης Σητείας, όπως προκύπτει από φωτογραφία με το προσωπικό του Ειρηνοδικείου.
Ως Πρωτοδίκης στη συνέχεια, όργωσε την Ελλάδα: Αργυρόκαστρο Β. Ηπείρου (ανήκε τότε στην Ελληνική επικράτεια), Σέρρες, Άμφισσα, Δράμα, Θεσσαλονίκη και Σμύρνη (Ύπατη Αρμοστεία).
Στην πολυσχιδή δραστηριότητά του περιλαμβάνονται οι θέσεις προέδρου του παραρτήματος Ρεθύμνου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και του Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών, καθώς και Προξενικού πράκτορα της Ιταλίας στο Ρέθυμνο.
Μιλούσε άπταιστα Γαλλικά και Ιταλικά.
Στις παρασημοφορίες του αναφέρεται:
– Ο Μεγαλόσταυρος του Ελληνικού Κράτους για τις παρασχεθείσες υπηρεσίες του στη Διεθνή Επιτροπή Αποζημιώσεων των υπό των Βουλγάρων Καταστροφών κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
– Ο Σταυρός του Ιππότη (Croce del Cavaliere) από τον τελευταίο βασιλέα της Ιταλίας Vittorio Emmanuelle για τις παραχθείσες υπηρεσίες του προς το Ιταλικό κράτος ως Προξενικός πράκτωρ της Ιταλίας στο Ρέθυμνο.
Το 1925, σε ηλικία 43 ετών, παντρεύεται με την Αργυρή Κριάρη, με την οποία αποκτούν πέντε παιδιά.
Ο θάνατος της πρωτότοκης κόρης του τον παραλύει. Αντίβαρο στην ψυχική του κατάσταση, η πνευματικότητα της βαθειάς του μόρφωσης, που, συνδυασμένη με μια ασυνήθιστη ρητορική δεινότητα, του εξασφαλίζουν μια ζηλευτή θέση στους πνευματικούς κύκλους του Ρεθύμνου.
Στις διαλέξεις του αποτυπώνονται απόψεις, θέσεις και ιδέες που δείχνουν το εύρος των γνώσεών του, την άνεση με την οποία χειριζόταν τα θέματά του και εξηγούν το γεγονός ότι κυριολεκτικά έθελγε το ακροατήριό του.
O Εμμανουήλ Χαρίδ. Τσιριμονάκης συγκαταλέγεται χωρίς αμφιβολία στους συμπολίτες που συνέβαλαν στη δικαίωση του χαρακτηρισμού του Ρεθέμνου ως πόλη των Γραμμάτων.
