Έπρεπε να περάσει ένας αιώνας. Πάνω από εκατό χρόνια. Για να αρχίσουμε να «διαβάζουμε» μια από τις δοξασμένες σελίδες της ιστορίας του χωριού μας. Του Ατσιποπούλου. Την κατάδική μας ιστορία, που δεν συσκοτίζεται, μέσα στα σύννεφα ενός μακρινού παρελθόντος. Ιστορία νωπή. Ιστορία παππούδων που το αίμα τους κυλά στις φλέβες των εγγονών τους. Στις δικές μας. Σελίδα που εμπόλεμοι καταστάσεις, κοινωνικές αναταράξεις, ολέθριος βασιλικός θεσμός. Κυρίως όμως ταπεινές πολιτικές σκοπιμότητες, βιάστηκαν να τη «γυρίσουν». Για να μη τη διαβάσουμε και να μάθουμε.
Πρόκειται για τη μάχη Ατσιποπούλου που έγινε σαν αυτές τις μέρες, στις 2 Αυγούστου 1905, στη θέση «Βιολί Χαράκι» πριν από 111 χρόνια. Και η μάχη αυτή δεν δόθηκε μεταξύ επερχόμενων κατακτητών και ντόπιων υπερασπιστών. Ούτε μεταξύ υπόδουλων εναντίον κατακτητών. Αλλά μεταξύ «προστατών» που πολεμούν να… συνετίσουν ορισμένους ταραχοποιούς «προστατευομένους» τους. Είναι δηλαδή ένα από τα γεγονότα της επανάστασης του Θερίσου του 1905.
Δεν γίνεται όμως να μην αναφέρω -όσο σύντομα μπορώ- τα ιστορικά γεγονότα. Γνωρίζουμε όλοι πως τον Αύγουστο του 1898 η Κρήτη ανακηρύχτηκε «αυτόνομη πολιτεία» υπό την «προστασία» των μεγάλων δυνάμεων. Τότε ο αγαπημένος μας τόπος, έγινε κομμάτια, αν άλογα με τον αριθμό και την επιρροή των «προστατών» προκειμένου να μας «προστατεύσουν» κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και το Ρέθυμνο είχε την ανέλπιστη τύχη να έχει «προστάτες» τους Ρώσους, Χριστιανούς Ορθόδοξους. Που να φανταστούν οι κρητικοί ότι στις 8 Δεκέμβρη 1898, δεν υποδέχονταν τον «πρίγκιπα αρμοστή» που οι ξένοι όρισαν. Αλλά τον πρίγκιπα Γεώργιο, δευτερότοκο γιό του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Α’ και της Ρωσίδας πριγκίπισσας Όλγας – Βασίλισσας μας. Εξάδελφο του τσάρου Νικολάου Ρωμανόφ και ανιψιό της Βασίλισσας Αλεξάνδρας της Αγγλίας. Πού ήρθε να κυβερνήσει την Κρήτη, όπως ο τσάρος Μέγας Πέτρος πασών των Ρωσιών. Και πώς να μην «πιάσει» το DNA των παππούδων μας η αυστηρή προειδοποίηση του άσημου τότε Χανιώτη δικηγόρου προς τον πρίγκιπα τον πρώτο καιρό της αρμοστείας του. Που ήταν. «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμα μου, ώστε μόνο εσείς να ρυθμίζεται αυτοβούλως, την εθνική πολιτική του τόπου μου».
Ακολούθησε η δυναμική παρουσία και συμμετοχή τους στο «Θέρισο» ανταποκρινόμενοι στη πρόσκληση του Εθνάρχη με 41 λεβεντανθούς της παλληκαριάς τους, με μπροστάρη τον καπετάν Χαράλαμπο Λιανδρή. Δεν αρκέστηκαν όμως μόνο σ’ αυτό. Έκαναν το χωριό μας, επαναστατικό κέντρο στο Ρέθυμνο. Με το να καταργήσουν την διορισμένη αρμοστιακή δημοτική του αρχή. Να συγκεντρώνουν επαναστάτες και εφόδια. Να πραγματοποιούν επαναστατικές λαϊκές συνάξεις. Και η γαλανόλευκη να κυματίζει περήφανα στο «Βιολί Χαράκι». Επόμενο ήταν να ενοχληθούν οι «προστάτες» μας αφού θεωρούσαν εαυτούς, πραιτοριανούς τον πρίγκιπα που εκτός των άλλων ήταν και ομοεθνής τους κατά το ήμισυ, γιατί κατά το έτερο ήταν δανός. Ακολούθησε η άνιση αλλά λυσώδης μάχη μεταξύ 130 Ατσιπουλιανών και άλλων επαναστατών με ελάχιστα πυρομαχικά και 900 Ρώσων και χωροφυλάκων άριστα εξοπλισμένων. Και μπήκαν οι «προτάτες» στο χωριό μας, όπως οι εχθροί και το ρημάξανε. Παππούδες μας συλλάβανε και φυλάκισαν, σπίτια ξεθεμελίωσαν, ζώα κατασχέσανε και πούλησαν, μέχρι και δένδρα ξεπάτωσαν. Ο βανδαλισμός τους ήταν απεριόριστος. Εγκαταστήσανε ένα λόχο στρατού, κήρυξαν στρατιωτικό νόμο και απαγορεύσανε στους κατοίκους των άλλων χωριών να έρχονται στο Ατσιπόπουλο. Στις 14 Αυγούστου 1905 ο διοικητής τους συνταγματάρχης Κωνσταντίν Ουρμπάνοβιτς δημοσίευσε μια αμνηστευτική προκήρυξη προς τους κατοίκους του Ρεθύμνου με την οποία δήλωνε. Ότι σκοπός των ενεργειών του είναι αποκλειστικά και μόνο «η επαναφορά της τάξης και του νόμου και η τιμωρία απολύτως μόνον των δημιουργών της ταραχής». Καλεί τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα τους και δεν θα τιμωρηθούν. Διαφορετικά… εάν μη δώσωσι προσοχήν χωρία τινα…. Και μη εκδιωξωσιν τα ταραχοποιά στοιχεία…. τα χωρία αυτά θα υποβληθώσιν εις βαρείαν ποινήν όμοιαν προς εκείνην που υπέστη και το Ατσιπόπουλον.
Εν Ρεθύμνης 14 Αυγούστου 1905
Ουρμπάνοβιτς
Αυτά τα ταραχοποιά στοιχεία είναι οι παππούδες μας. Που η ιδιοσυγκρασία τους, το DNA τους, δεν τους επέτρεπε να δέχονται ταπεινώσεις. Γι’ αυτό θυσίες δεν λογαριάζανε και ταραχίζανε τον κάθε λογής δυνάστη και ταραχίσανε βάρβαρους ασιάτες και αφρικανούς. Τούρκους και Άραβες μουσουλμάνους κατακτητές. Ταραχίσανε όμως και «πολιτισμένους» ευρωπαίους. Ρώσους Χριστιανούς Ορθόδοξους «προστάτες».
Στο σημείο αυτό θα παραθέσω τις τελευταίες αράδες του δημοσιεύματος με τίτλο «Ατσιπόπουλο το Εύανδρον» του γνωστού μας λόγιου και δημοσιογράφου κ. Μανώλη Κούνουπα, που δημοσιεύθηκε από τις στήλες αυτής της Εφημερίδας στις 27-9-2013, με όλο το σεβασμό μου στο πρόσωπό του, που είναι:
«Όμως υπάρχει ένα ιστορικό γεγονός, το οποίο έχει περάσει στα ψιλά και δεν έχει αναγνωριστεί δεόντως. Είναι μοναδική όσο και αυθεντική η αλήθεια πως το Ατσιπόπουλο βρέθηκε μόλις λίγα χιλιόμετρα έξω από το Ρέθεμνος. Μιάν «ασκελές» από το στόμα του λύκου, τη σφηγκοφωλιά της Τουρκιάς. Κι όμως δεν κιότεψε. Με μάτι αητού απ’ του Βιολή το Χαράκι ίδιος βιγλάτορας πάνω σε μετερίζι «εβαλε μπέτι» και στάθηκε μπροστάρης και φύλακας άγγελος της πόλης στα μαύρα και άραχνα χρόνια».
Κλείνοντας και σαν ελάχιστο φόρο τιμής στους παππούδες μας, θα αναφέρω τα ονόματα εκείνων που βρέθηκαν στο Θέρισσο τον Μάρτη του 1905, που σύμφωνα με τις ιστορικές καταγραφές ήτοι οι:
1.- Λιανδρής Χαράλαμπος, Οπλαρχηγός 2.- Μυλωνάκης Ανδρέας, Οπλαρχηγός 3.- Αβάντζος Μάρκος 4.- Βερνάδος Μιχαήλ 5.- Βιστάκης Ελευθέριος 6.- Γαγάνης Γεώργιος 7.- Γαγάνης Μανούσος 8.- Γαγάνης Πέτρος 9.-Γαγάνης Ιωάννης 10.- Γαγάνης Ελευθέριος 11.- Γάσπαρης Χρήστος 12.- Γεωργαντζάκης Μάρκος 13.- Δημητρακάκης Κωστής του Γ. 14.- Δημητρακάκης Κωστής του Μιχ. 15.- Δημητρακάκης Μανώλης 16.- Δημητρακάκης Στυλιανός 17.- Κασέλας Γέωργιος 18.- Κοκκινάκης Κωστής 19.- Κουτσουράκης Μάρκος 20.- Λιανδρής Ιωάννης 21.- Λιανδρής Κωστής 22.- Λιανδρής Μανώλης 23.- Λιονής Νικόλοας 24.- Μαρκουλάκης Μάρκος 25.- Μυλωνάκης Βασίλειος 26.- Ξενάκης Ευάγγελος 27.- Παπαλεξάκης Αλέξανδρος 28.- Περπιράκης Γεώργιος 29.- Ροδινός Ελευθέριος 30.- Ροδινός Κωστής. 31.- Ροδινός Πέτρος 32.- Σαμψών Γεώργιος 33.- Σκανδάλης Πέτρος 34.- Συκάκης Αλέξιος 35.- Τζέλησης Ιωάννης 36.-Τζέλησης Μιχαήλ 37.- Τζίβης Ιωάννης 38.- Χαλκιαδάκης Ανδρέας 39.- Χαλκιαδάκης Μιχαήλ 40.- Χαλκιαδάκης Σάββας 41.- Χαλκιαδάκης Στυλιανός.
Ιστορικά γεγονότα που δεν γνωρίζαμε
Κι όμως όλα αυτά τα ιστορικά γεγονότα που αναφέραμε παραπάνω, που έγιναν στο χωριό μας δεν τα γνωρίζαμε. Δεν μας είπε ο δάσκαλος στο Δημοτικό, ούτε οι καθηγητές στο Γυμνάσιο. Ακόμα δεν μας έκαναν κουβέντα γι’ αυτά ούτε οι ίδιοι οι γονείς μας, αλλά και ορισμένοι παππούδες μας -πρωταγωνιστές τους, που είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε.
Όλες οι ιστορικές αναφορές στις κουβέντες της τοπικής μας κοινωνίας, αφορούσαν την περίοδο της τουρκοκρατίας, τους εθνικούς αγώνες, μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και τη συμμετοχή των χωριανών μας σ’ αυτούς.
Ούτε κουβέντα για την επανάσταση του Θερίσσου, ούτε για τη μάχη του Ατσιποπούλου. Ούτε κουβέντα ακόμη και για το μέγα γεγονός της Ένωσης της Κρήτης με την ελεύθερη Ελλάδα. Το μόνο που κατάφερε η μνήμη μου να διασώσει ήταν η εξής ιστορική αναφορά της μάνας μου- γεννημένη το 1918- που την άκουσα σε κάποια συγγενική συγκέντρωση να λέει «Ο αφέντης μου μας είχενε πωμένο πως ο Βενιζέλος μια φορά εγύρεψενε ανθρώπους από παέ και μια καλή πατούλια χωριανοί, εσηκωθήκανε και πήγανε στα Χανιά». Είναι φανερό πως η μάνα μου χωρίς να το ξέρει αναφερόταν στη συμμετοχή των Ατσιπουλιανών στην επανάσταση του Θερίσσου. Τίποτα άλλο δυστυχώς. Εκτίμησή μου είναι ότι οι παππούδες μας και πρωταγωνιστές των ιστορικών αυτών γεγονότων δεν τα αξιολόγησαν σωστά. Τα υποβάθμισαν άθελά τους, γιατί οι θυσίες τους γι’ αυτά ήταν απείρως μικρότερες εκείνων της προηγούμενης μακράς και οδεινηρότερης ιστορικής περιόδου.
Είναι επίσης πραγματικότητα ότι από την Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα τον Δεκέμβρη του 1913 μέχρι τον Γενάρη του 1950, η χώρα μας βρισκόταν σε μια συνεχή αναταραχή. Εμπόλεμες καταστάσεις, κοινωνικές διαμάχες, πολιτικές και πολιτειακές θύελλες κ.λπ δεν άφησαν τους Έλληνες σε ησυχία. Αλλά και μετά που η χώρα μας ηρέμησε κάπως, η Ιουλιανή αποστασία, η Απριλιανή δικτατορία με ενάντιο πρωταγωνιστή τον ολέθριο θρόνο και τέλος η Κυπριακή τραγωδία. Απέκλεισαν κυριολεκτικά κάθε ιστορική αναδρομή και αναδίφηση. Έπρεπε να περάσουν δυστυχώς 30 χρόνια ακόμη για να φτάσει το πλήρωμα του χρόνου. Κι αυτό δεν ήρθε από κανένα επίσημο ή άλλο φορέα. Αλλά από τον πολιτιστικό σύλλογο του χωριού μας, που πρόεδρός του τότε ήταν ο σχολικός σύμβουλος π.ε κ. Γιώργος Περπιράκης, ο οποίος με χρονοβόρα, επίπονη και μεθοδική δουλειά κατάφερε να αναδείξει την τοπική μας αυτή ιστορική σελίδα. Και εμείς να τη διαβάσουμε και να μάθουμε πολλά.
Προσωπικά ευτυχώς που τα κατάφερα να γίνω εξήντα χρονών για να μάθω, αυτά που θα έπρεπε να ξέρω από τη στιγμή που είχα καταλάβει τον εαυτό μου. Να ήξερα δηλαδή ότι κι οι δυο μου παππούδες και όχι μόνο βρέθηκαν στον Θέρισο. Αποτέλεσμα ήταν να γεμίσει η ψυχή μου από δίκαιη περηφάνια και συγκίνηση που έγινε δάκρυ στο μάγουλο μου. Από τους Ατσιπουλιανούς που πήγαν στο Θέρισσο ευτύχησα να γνωρίσω μόνο δύο. Τον αδελφό του παππού μου Μανούσο Γαγάνη του Ιωάννη και Συκάκη Αλέξανδρο του Μιχαήλ.
Με τον αγώνα αυτό των παππούδων μας. Αποδείχτηκε, για άλλη μια φορά, ότι οι κρητικοί δεν αγωνίστηκαν αιώνες ολόκληρους και το αίμα τους δεν έτρεξε ποταμός, για να διώξουν τους βάρβαρους κατακτητές και να τους αντικαταστήσουν με πολιτισμένους «προστάτες» στο όνομα κάποιας «Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας». Αγωνίστηκαν γιατί η Κρήτη με την πανάρχαιη Ελληνική Ιστορία και τον πολιτισμό της παγκόσμια αναγνωρισμένο, είναι Ελληνίδα γη και ανήκει στην Ελλάδα. Κι αυτοί όπως όλοι οι Κρητικοί σαν ελεύθεροι, περήφανοι και δυναμικοί άνθρωποι ανήκουν στον Ελληνισμό. Ακόμη αγωνίστηκαν για να διώξουν τον κάθε πρίγκιπα και βασιλιά, διορισμένο από τους ξένους και τοποτηρητή των συμφερόντων τους.
Διπλός λοιπόν ο στόχος του αγώνα τους. Και τον μεν πρώτο, δικαίωσε η άφθαστη πολιτική και διπλωματική μαεστρία του Κρητικού και μοναδικού Ελευθερίου Βενιζέλου. Και μπορεί οι Ρώσοι να έφυγαν νύκτα από το Ρέθυμνο. Όπως νύκτα έφυγε και ο πρίγκιπας από τα Χανιά. Ο δεύτερος όμως, προδόθηκε ξανά και ξανά, γι’ αυτό βρήκαν τη χώρα μας πολλά δεινά.
Εδώ έρχεται η στιγμή της αυτοκριτικής. Εσύ κύριε τι έκανες. Οι σιοκαιροί σου. Ποια είναι η στάση της ζωής σου, που να φανερώνει ότι αναγνωρίζεις τους αγώνες και τις θυσίες των παππούδων σου. Και ξαφνικά το μολύβι έγινε ασήκωτο και τ’ ακούμπησα στο χαρτί. Δεν ξέρω για πόσο. Κι ο νους άρχισε ένα δύσκολο ταξίδι μέσα στον χρόνο. Δεν ήταν καθόλου εύκολο σε μένα, τον τυχερό κληρονόμο και ταπεινό αποδέκτη, τέτοιας συντριπτικής κληρονομιάς. Να εξετάσω αν και κατά πόσο μοιάζω με εκείνους που μου χάρισαν τον πανέμορφό μου τόπο, ελεύθερο από τους κάθε λογής δυνάστες.
Κι όμως ναι. Εγώ και οι σιόκαιροί μου, όχι μόνο αναγνωρίσαμε, αλλά και δικαιώσαμε το προδομένο μέρος του αγώνα τους. Κι αυτό έγινε, με ειρηνικό τρόπο. Κι εδώ τυχερός. Όταν η δημοκρατική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στις 8 Δεκέμβρη του 1974 έθεσε το εξής ερώτημα στον Ελληνικό λαό, όχι μόνο απλά και σταράτα αλλά και μονολεκτικά. Του ζήτησε ν’ αποφασίσει με δημοψήφισμα πως θέλει την Ελληνική Δημοκρατία. Αβασίλευτη ή Βασιλευομένη. Κι αυτός με το συντριπτικό ποσοστό του 69,02% στο σύνολό του ψήφισε την Αβασίλευτη. Η ιδιαίτερη πατρίδα μας όμως, η Κρήτη έδωσε στην Αβασίλευτη Δημοκρατία το φανταστικό ποσοστό του 91%. Όσο για το Ρέθυμνό μας, δεν υπάρχει στην κυριολεξία μονολεκτικός χαρακτηρισμός. Γιατί το ποσοστό του 94,1% χαρακτηρίζεται περιφραστικά και μόνο. Ότι βρέθηκε δηλαδή στην κορυφή των πρώτων. Γι’ αυτό και εγώ σαν Έλληνας λέω ότι: Πρώτος πολίτης της χώρας μου και Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας της οποίας είμαι πολίτης, σήμερα είναι ο καθηγητής κ. Προκόπης Παυλόπουλος, γιατί χθες ήταν ο κ. Κάρολος Παπούλιας και προχθές ο κ. Κωστής Στεφανόπουλος κ.ο.κ. Όλοι τους εκλεγμένοι και εξέχοντα πρόσωπα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου μας. Τελεία και παύλα.
Με ιδιαίτερη χαρά η κοινωνία του Ατσιποπούλου, πληροφορήθηκε ότι η σημερινή δημοτική μας αρχή, με πρωτεργάτη την δημοτική μας κοινότητα αποφάσισε να συνδέσει το όνομά της με τον αγώνα αυτό των παππούδων μας. Γι’ αυτό εξασφάλισε χώρο, με την αγορά οικοπέδου, σε περίοπτη θέση όπου θα ανεγερθεί μνημείο αφιερωμένο στον αγώνα αυτό και τη θυσία των παππούδων μας.
Για να απολαμβάνουμε εμείς σήμερα… τα αυτονόητα.
Πηγές
1. Γεωργίου Εμ. Περπιράκη, Ατσιπόπουλο
2. Ανάτυπο της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου. Η Ρωσική παρουσία στο Ρέθυμνο, 1897- 1909.
3. Πρακτικά Συνεδρίου, Χανιά 2009. Θέρισον 1905.
4. Θ. Δετοράκη. Ιστορία Κρήτης.
5. Μητσοτάκη. Κίνημα Θερίσσου.
6. Διάφορα δημοσιεύματα.
