Ιωάννης Δραμουντάνης και παπά Γιάννης Σκουλάς
Ιδιαίτερα στις μέρες μας που ο χρόνος έχει απλώσει το δίχτυ της λήθης και οι νεότεροι ίσα που θυμούνται πως στον τόπο τους διαδραματίστηκαν κάποια σοβαρά ιστορικά γεγονότα, είναι πολύ σημαντικό να υπηρετούν την ιστορική έρευνα επιστήμονες όπως ο δρ Γεώργιος Καλογεράκης, του πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Κάθε του εργασία μας εντυπωσιάζει με τον πλούτο στοιχείων που διαθέτει, απόλυτα τεκμηριωμένων.
Από το σημαντικό του εκδοτικό έργο επιλέγουμε δυο μορφές που άφησαν έντονο το αποτύπωμά τους στην σύγχρονη ιστορία.
Αναφερόμαστε σε δυο Ανωγειανούς τιμώντας και την επέτειο της ηρωικής κωμόπολης.
Ο λόγος για τον Ιωάννη Δραμουντάνη (Στεφανογιάννη) και τον παπά Γιάννη Σκουλά.
Ο πρώτος με ενέπνευσε με την όλη ηρωική του στάση ακόμα και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Και ο δεύτερος, που αδικήθηκε όσο λίγοι αγωνιστές, με εντυπωσίασε με την αξιοπρέπειά του.
Ο κ. Καλογεράκης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις δυο αυτές μορφές και μας έχει δώσει πολύτιμο αρχειακό υλικό, ξοδεύοντας ατέλειωτες ώρες στην έρευνα. Και πάντα από τις πλέον αξιόπιστες πηγές. Από τις εργασίες αυτές σταχυολογούμε στοιχεία για να υμνήσουμε αυτούς τους δυο Ανωγειανούς που ταύτισαν το όνομά τους με τη λεβεντιά και την περηφάνια του τόπου τους.
Ιωάννης Δραμουντάνης (Στεφανογιάννης)
Ήταν πράγματι μια κορυφαία μορφή της Αντίστασης ο Ιωάννης Δραμουντάνης, ή Στεφανογιάννης. Και συνιστούμε θερμά μια βιογραφία του ήρωα, πληρέστατη σε στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα, που υπογράφει ο εξαίρετος ιστορικός ερευνητής Γιώργος Καλογεράκης, διευθυντής του δημοτικού σχολείου Καστελλίου, και Δρ. πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Κάποιοι θα ρωτήσουν με δικαιολογημένη απορία: Mα γιατί να πάρει διαστάσεις θρύλου το όνομα του Δραμουντάνη;; Πόσοι και πόσοι ήρωες και μάλιστα Ανωγειανοί δεν διέπρεψαν στο πεδίο της τιμής; Κι όμως ο Στεφανογιάννης ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση γιατί είχε τον τρόπο να σπάει τα τείχη της προκατάληψης, να δημιουργεί πεδίο διαλόγου και συνεννόησης, να θυμίζει τον μοναδικό στόχο κάθε αγώνα και τέλος δίδαξε πολλά με τον θάνατό του. Ας κρατήσουμε όμως πρώτα μερικά βιογραφικά που μας δίνει ο Γιώργος Καλογεράκης για να φθάσουμε μετά στο χρονικό της θυσίας.
Ο Ιωάννης Δραμουντάνης – Στεφανογιάννης γεννήθηκε στα Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου το 1897. Οι γονείς του ήταν ο Στέφανος και η Ανεζίνα Δραμουντάνη, (το γένος Σμπώκου).
Σε ηλικία είκοσι ετών (1917) παίρνει μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τα Ελληνικά στρατεύματα που πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ. Η θητεία του στο στράτευμα συνεχίζεται παίρνοντας μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922 και βιώνει τη Μικρασιατική καταστροφή. Σε ηλικία 33 ετών, το 1930, παντρεύεται την Χαρίκλεια Σταυρακάκη και αποκτά μαζί της έξι παιδιά.
Κτηνοτρόφος στο επάγγελμα ο Ιωάννης Δραμουντάνης απολάμβανε μεγάλο κύρος όχι μόνο από τους κατοίκους του χωριού ή της περιοχής Μυλοποτάμου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη όπως τα χωριά Κρουσώνας, Βορίζα, Καμάρες, Γέργερη κ.ά.
Η συμβολή του στην Αντίσταση
Η συμβολή στη μεγαλειώδη Αντίσταση του Κρητικού λαού τα χρόνια 1941-1944, του Αρχηγού Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη, θα μπορούσε συνοπτικά να περιγραφεί ως εξής:
Λίγο πριν τη μεγαλειώδη μάχη της Κρήτης μαζί με άλλους συγχωριανούς του έκαναν απροσπέλαστο, (για ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων) το Οροπέδιο της Νίδας, τοποθετώντας επί μέρες ογκόλιθους στην επιφάνειά του.
Αφού δεν έγινε κατορθωτή η ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Νίδα, επικεφαλής ομάδος ενόπλων Ανωγειανών πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία ημέρα στην περιοχή Λατζιμά Ρεθύμνου.
Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης βοήθησε και πέτυχε την πρώτη επαφή του πλοιάρχου Πουλ με τον Αντώνη Γρηγοράκη – Σατανά τον Αύγουστο του 1941.
Μετά τη μάχη της Κρήτης ο Γιάννης Δραμουντάνης Στεφανογιάννης ήταν ένας από τους 32 συνολικά Κρήτες που επικήρυξαν οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής και καθ’ όλη τη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς παρέμεινε επικηρυγμένος και από τους πλέον καταζητούμενους Κρητικούς.
Πήρε μέρος σε όλες τις συσκέψεις των Αρχηγών των ενόπλων Ανταρτικών ομάδων της Κρήτης (Καπετάνιων Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Σατανά) και προετοίμασαν από κοινού μαζί με τον επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής Τομ Ταμπάμπιν τα πρώτα σαμποτάζ που διενεργήθηκαν σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη τον Ιούνιο του 1942 (σαμποτάζ Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου, 7 και 13 Ιουνίου 1942).
Διατήρησε άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμος – Δυτικό Μαλεβύζι).
Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές, οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.
Παρέμεινε αδούλωτος ο Ψηλορείτης, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης. Το σπίτι του Στεφανογιάννη στα Ανώγεια ήταν το ασφαλές κρησφύγετο δεκάδων Κρητών πατριωτών που έπεφταν στη δυσμένεια των κατακτητών και από το σπίτι του Στεφανογιάννη ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για τα νότια παράλια και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο.
Σφράγισε με το αίμα του τον αγώνα
Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης ανέπτυξε άριστη συνεργασία με τον επικεφαλής της κατασκοπίας των νομών Ηρακλείου-Λασιθίου Γιώργο Δουνδουλάκη και στο σπίτι του στα Ανώγεια έγινε η αλλαγή της Αρχηγίας από το Γιώργο Δουνδουλάκη στον Μιχάλη Ακουμιανάκη την άνοιξη του 1943.
Ο Στεφανογιάννης, τέλος, σφράγισε με το αίμα του τον αγώνα που έδωσε για τα πανανθρώπινα ιδανικά της Ελευθερίας της Δικαιοσύνης και της Ειρήνης, πέφτοντας νεκρός χτυπημένος πισώπλατα από τα φονικά βόλια των κατακτητών στις 13 Φεβρουαρίου 1944.
Όταν τον συνέλαβαν εκείνος ένα πράγμα είχε στο νου του. Μήπως η εκτέλεσή του πυροδοτήσει επεισόδια, γιατί είναι σίγουρο ότι οι συγγενείς του δεν θα άφηναν τον θάνατό του χωρίς να πάρουν το αίμα του πίσω.
Με την άκρη του ματιού του όπως δέσμιο τον οδηγούσαν στον τόπο της εκτέλεσης έβλεπε τους χωριανούς να παρακολουθούν σιωπηλοί αλλά σίγουρα μέσα τους έβραζαν. Με το θάρρος που τον διέκρινε ζήτησε από τον επικεφαλής του αποσπάσματος μια τελευταία χάρη. Να γίνει η εκτέλεση έξω από το χωριό και του εξήγησε τους φόβους του. Ο Γερμανός αξιωματικός πείστηκε. Ίσως και να αιφνιδιάστηκε από τη λεβεντιά του ομήρου του.
Κι ενώ έβγαιναν από το χωριό, ο Στεφανογιάννης πήρε τη μεγάλη απόφαση. Θα επιχειρούσε απόδραση. Κάποια στιγμή φάνηκε να τον ευνοούν οι συνθήκες. Έκανε καρδιά και προσπάθησε να διαφύγει από ένα χαράκι. Κι εκεί στο μεγάλο σάλτο, ενώ θύμιζε αετό με απλωμένες φτερούγες, τον βρήκε ο θάνατος.
Ο παπά-Γιάννης Σκουλάς
Ο παπά-Γιάννης Σκουλάς, γεννήθηκε στο χωριό Ανώγεια Μυλοποτάμου το 1904. Πατέρας του ο Μανόλης Σκουλάς ή Κανόνης από τον οποίο πήρε και το παρώνυμο Κανονόπαπας. Μητέρα του η Μαρία το γένος Καλλέργη. Παντρεύτηκε την Καλλιόπη το γένος Ξυλούρη και απέκτησε εφτά παιδιά: τον Μιχάλη, τον Γιώργο, την Αγάπη, την Τερψιχόρη, τον Αριστόδημο, τη Ζαφειρένια και τον Ευάγγελο.
Το 1923 χειροτονήθηκε ιερέας στον ιερό ναό της Παναγίας στο Περαχώρι Ανωγείων.
Στη μάχη της Κρήτης ο παπά-Γιάννης Σκουλάς είναι από τους πρώτους που τρέχει στο πεδίο της τιμής.
Είχε δεχτεί, το πρώτο σκληρό χτύπημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με την άφιξη της είδησης στα Ανώγεια του χαμού του αδερφού του Κώστα Σκουλά στα βουνά της Αλβανίας. Στον πόλεμο αυτό μετείχαν τέσσερα αδέρφια του παπά-Γιάννη (Βασίλης, Κίκης, Λευτέρης).
Ο θάνατος του αδελφού του στο μέτωπο της Αλβανίας οπλίζει το χέρι του και τον γεμίζει ορμή και απερίγραπτη ψυχική δύναμη.
Την πρώτη μέρα αγωνίζεται στο Ηράκλειο με ένα παλιοτούφεκο. Πολεμά στα περίχωρα (Γάζι, Τσαλικάκι, μετόχι Σφακιανάκη, Ντουράκη), αλλά κάποια στιγμή το ελαττωματικό ήδη όπλο του τον προδίδει.
Επιστρέφει στο χωριό του, βρίσκει νέο οπλισμό και χωρίς να πάρει ανάσα, κατεβαίνει με άλλους χωριανούς του στον Λατζιμά, όπου γίνονται οι πιο σκληρές μάχες με τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές. Τη νύχτα της 28ης Μαΐου, μηχανοκίνητες Γερμανικές δυνάμεις, προερχόμενες από το Ρέθυμνο, κυκλώνουν τους μαχητές από τον Πάνω Μυλοπόταμο. Μαζί και ο παπά-Γιάννης Σκουλάς.
Αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν μέχρι τη γέφυρα Μουρτζανών και από κει να γυρίσουν στα σπίτια τους.
Μετά την κατάληψη του νησιού από τους ναζί ο παπά-Γιάννης Σκουλάς ασχολήθηκε ενεργά με την περισυλλογή και διάσωση των συμμάχων στρατιωτών που είχαν μείνει πίσω. Για τη σημαντική του προσφορά έλαβε τιμητικό δίπλωμα το 1945 από τον Στρατάρχη Αλεξάντερ.
Στις 25 Ιανουαρίου 1942, ημέρα Κυριακή, ισχυρές γερμανικές δυνάμεις από 1.500 άνδρες, μπήκαν αιφνιδιαστικά στα Ανώγεια, ενώ ο αγωνιστής ιερέας τελούσε τη θεία λειτουργία στο Περαχώρι στον ναό της Παναγίας.
Οι εισβολείς διακόπτουν τη λειτουργία και συγκεντρώνουν όλους τους κατοίκους στο Αρμί. Ζητούν επιτακτικά την παράδοση των όπλων αλλά και το Αγγλικό κλιμάκιο με τον ασύρματο του Συμμαχικού Στρατηγείου. Αφού δεν κατάφεραν τίποτα συλλαμβάνουν τον ιερέα και οκτώ ακόμα Ανωγειανούς. Ο παπά-Γιάννης κρατείται στις φυλακές Ηρακλείου αλλά όταν αποφυλακίζεται αναγκάζεται να καταφύγει στον Ψηλορείτη.
Λίγο αργότερα συμμετέχει σε αποστολή στη Μέση Ανατολή και με την άφιξή του στο Κάιρο εντάσσεται στις ελληνικές και συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις. Στις 19 Ιουλίου 1943, ορκίζεται στρατιωτικός ιερέας Β’ τάξεως παρουσία και του ηγουμένου Αγαθάγγελου Λαγκουβάρδου.
Ο ηρωικός παπάς δεν ησυχάζει. Επιμένει να λάβει ειδική εκπαίδευση και παρά τις τρομερές δοκιμασίες που υπέστη κατάφερε να υποκλιθούν οι πάντες στη γενναιότητα που επέδειξε. Εκπαιδεύτηκε κομάντος αλεξιπτωτιστής και είναι ο μοναδικός αλεξιπτωτιστής ιερέας στον κόσμο! Με καμάρι έφερε το σήμα της RAF στον αριστερό βραχίονα.
Η δράση που αναπτύσσει αργότερα είναι εκπληκτική. Οι στρατιωτικές εκθέσεις υμνούν τον Ανωγειανό ιερέα που ανατίναξε τις αποθήκες βενζίνης της πόλης του Ηρακλείου και απέκοψε τα τηλεφωνικά σύρματα.
Η στρατιωτική του πορεία
Στις 30 Σεπτεμβρίου 1944, παίρνει μέρος στη μάχη της Φοινικιάς και με τους άντρες της ομάδας του και τον αξέχαστο Αμαριώτη Γιώργο Τυράκη, αιχμαλωτίζουν δυο Γερμανικά αυτοκίνητα.
Η απελευθέρωση τον βρίσκει στην τιτάνια προσπάθεια να επανέλθει η τάξη στο νησί. Τα ράσα που είχε βγάλει για να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του ως κομάντος δεν τα ξαναφόρεσε ποτέ, παρά την παραίνεση του Μητροπολίτη Αθανασίου Αποστολάκη. Ούτε και ο Επίσκοπος Αρκαδίας και μετέπειτα Κρήτης Ευγένιος κατάφερε να τον πείσει.
Από τα πιο επώδυνα χτυπήματα που του προκάλεσε η μισαλλοδοξία ήταν τότε που έγινε η αναγνώριση των αγωνιστών.
Το σύνολο των αρχηγών και οπλαρχηγών της πρώτης αναγνώρισης της Α.Ο.Α. 1950-1962 είναι 23 άτομα. Δύο Αρχηγοί (Στεφανογιάννης-Χριστομιχάλης), είκοσι Ανωγειανοί και ο Ανάστος Παρασύρης από τα Ζωνιανά σύνολο 23 άτομα. Ενώ όμως η έναρξη της αντάρτικης ομάδας Ανωγείων είναι η 15η Αυγούστου 1941, το πρακτικό της οποίας έχει υπογράψει ο Παπαγιάννης και έχει επικυρωθεί από την Ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου στις 10 Μαρτίου 1944, ως χρόνος συμμετοχής του Παπαγιάννη ορίζεται από το ΓΕΣ από τις 20 Ιουνίου 1944 ως 3 Φεβρουαρίου 1945. Στη δεύτερη αναγνώριση της Δικτατορίας του Γεωργίου Παπαδόπουλου 1973-1974 το σύνολο και πάλι των αναγνωρισμένων οπλαρχηγών με τους δύο Αρχηγούς είναι 23 άτομα αλλά το όνομα του παπά-Γιάννη απουσιάζει εντελώς.
Αφορμή η άρνησή του να συνδράμει τις δυνάμεις του στρατού και της χωροφυλακής στον εμφύλιο που ακολούθησε την περίοδο της Κατοχής. Η μη συμμετοχή του στον αλληλοσπαραγμό αυτό, είχε ως συνέπεια και αποτέλεσμα μετά το καλοκαίρι του 1947 να γίνει το μαύρο πρόβατο για την Εθνική Αντίσταση αλλά και την εκκλησία της Κρήτης.
Αργότερα από οπλαρχηγός υποβιβάζεται σε απλό ένοπλο μέλος για δυο έτη και το 1951 αυτός ο Παπαφλέσσας της Αντίστασης καθαιρέθηκε από την Εκκλησία.
Ένας περήφανος άνθρωπος
Μια από τις πράξεις του δείχνει και το μεγαλείο της ψυχής του.Όπως προαναφέραμε αμέτρητες ήταν οι διακρίσεις και τα παράσημα που έλαβε. Η μεγαλύτερη ήταν από τον Βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο τον ΣΤ’, που χορήγησε στον παπά-Γιάννη Σκουλά το αξίωμα του επίτιμου μέλους του Πολιτικού Τμήματος του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το παράσημο του παραπάνω αξιώματος απονεμήθηκε στον παπά-Γιάννη Σκουλά σε τελετή της Αγγλικής Πρεσβείας στην Αθήνα από τον πρέσβη Νόρτον.
Κι όμως ο λεβεντόκαρδος αυτός παπάς έκανε και κάτι πιο σπουδαίο που δείχνει πόσο αγνός πατριώτης ήταν. Μετά την καταδίκη και τον απαγχονισμό των Κυπρίων Καραολή και Δημητρίου το 1955, επιστρέφει στους Άγγλους όλα τα παράσημα που του είχαν δώσει για τις υπηρεσίες του στον αγώνα.
Παραδίδοντας τα παράσημα αυτά στον ίδιο τον πρόξενο στα Χανιά του είπε:
«Κύριε πρόξενε αγωνιστήκαμε μαζί και εχύσαμε το αίμα μας για την ελευθερία των λαών. Τώρα οι αδελφοί μας Κύπριοι ζητούν από εσάς την ελευθερία τους κι εσείς τους σκοτώνετε και τους κρεμάτε. Αυτός ήταν ο αγώνας μας για την ελευθερία; Αυτά τα παράσημα μου τα έχετε δώσει για αυτό τον αγώνα. Αυτά δεν ανήκουν σε μένα πια και σας τα επιστρέφω».
Και τα βγάνει από την τσέπη του και τα δίνει στον Άγγλο πρόξενο που κάτι πήγε να ψελλίσει καταφανώς αιφνιδιασμένος…
Αυτός ήταν ο παπά-Γιάννης Σκουλάς που όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, ήταν «Η προσωποποίηση της τιμιότητος, γενναίος, γενναιόδωρος και καλός άνθρωπος και η λεβεντιά του ήταν πηγή εμπνεύσεως για όλους μας σε εκείνες τις σκοτεινές μέρες. Τον τιμούσαν και τον αγαπούσαν όλοι όσοι τον εγνώριζαν».
Μεταξύ των πολλών και ο Μενέλαος Παρλαμάς σε μια τηλεοπτική εκπομπή το 1995 είχε πει για τον παπά-Γιάννη:
«Αποτελεί μια από τις μορφές της Αντίστασης τις πιο γνώριμες, γιατί ήδη από τον καιρό της μεγάλης Επανάστασης του 21, όπου και παπάδες έπαιζαν ρόλο πρωταγωνιστικό στις μάχες, θα έλεγα ότι ο παπά-Γιάννης είχε σαν πρότυπο τον Παπαφλέσσα, ο οποίος ήταν ένας ζωηρός παπάς. Έτσι ζωηρός παπάς, πολεμιστής, εγγράμματος, ήταν και ο παπά-Γιάννης. Άκουγα πολύ ότι ήταν και καλός κυνηγός, εξαίρετος ψάλτης και άτρωτος πολεμιστής. Εμένα μου θύμιζε τρόπον τινά τη μορφή του Παπαφλέσσα».
Θα συνεχίσουμε όμως αύριο το αφιέρωμά μας σε μερικές ακόμα ξεχωριστές μορφές των Ανωγείων.
