Ο τουρισμός αποτελεί τη βαριά βιομηχανία της χώρας αποτελώντας βασικό στήριγμα για την ελληνική οικονομία τα τελευταία πολλά χρόνια. Ακόμα και στην περίοδο της διετίας της πανδημίας του κορονοϊού ο τουριστικός κλάδος ήταν εκείνος που «έσωσε» κατά κάποιο τρόπο την παρτίδα, καθώς παρά το βαρύ πλήγμα που υπέστη, κατάφερε να κρατηθεί όρθιος.
Αναγνωρίζοντας τη σημαντική συνεισφορά του ελληνικού τουρισμού στο ΑΕΠ αλλά και στην τοπική οικονομία, με δεδομένο ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Κρήτης και του Ρεθύμνου, δραστηριοποιείται στον κλάδο, οι προοπτικές για την περαιτέρω ανάπτυξη του με βιώσιμους τρόπους που θα συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος, αποτελούν το μεγάλο στοίχημα για το μέλλον και τις προοπτικές του κλάδου.
Ένα στοίχημα δύσκολο με δεδομένες τις προκλήσεις που ανοίγονται την επόμενη μέρα, όπου ήδη οι καταναλωτές κάνουν τα πρώτα βήματα, αναζητώντας προορισμούς και ταξίδια που διαφέρουν από το γνωστό μέχρι σήμερα μοντέλο του ήλιου και της θάλασσας, που αποτελούσε προνόμιο για τον κλάδο.
Ενδιαφέρουσες πτυχές για τον μαζικό τουρισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη, αναπτύχθηκαν το απόγευμα της Δευτέρας, στο πλαίσιο της 5ης Συνάντησης του κύκλου ομιλιών «Το Πανεπιστήμιο στην Κοινωνία», που πραγματοποιήθηκε στο Σπίτι του Πολιτισμού.
Τον κύκλο ομιλιών διοργανώνουν η σχολή Κοινωνικών Επιστημών του πανεπιστημίου Κρήτης και τα ενταγμένα στο ΚΕΜΕ Ερευνητικά εργαστήρια σε συνεργασία με την Π.Ε Ρεθύμνης και τον δήμο Ρεθύμνης.
Στο πλαίσιο της συζήτησης έγινε εκτενής αναφορά για τις σύγχρονες προκλήσεις, για τους τουριστικούς προορισμούς και αναλύθηκαν ιδιαίτερα οι τρόποι με τους οποίους ο μαζικός τουρισμός θα μπορέσει τα επόμενα χρόνια και στην Κρήτη, να κινηθεί σε μια πιο βιώσιμη τροχιά. Ακαδημαϊκοί ανέλυσαν τα δεδομένα και παρουσίασαν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, που αφορούν στα νέα μοντέλα ανάπτυξης με το βλέμμα στο αύριο του τουρισμού, ενώ τοποθετήσεις έγιναν και από τους παρευρισκομένους επιχειρηματίες του κλάδου.
Η ισορροπία στην τουριστική ανάπτυξη μέσα από μια κεντρική στρατηγική, φαίνεται να είναι το συμπέρασμα όλων για την επόμενη μέρα του κλάδου, τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.
Ο Αθανάσιος Σπυριάδης επίκουρος καθηγητής Μάνατζμεντ στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του πανεπιστημίου Κρήτης που ήταν ομιλητής στην εκδήλωση, επεσήμανε πως για την επόμενη μέρα του ελληνικού τουρισμού είναι απαραίτητη η συνεργασία και η ισορροπία. Όπως είπε ο μαζικός τουρισμός έχει σίγουρα κάποια πλεονεκτήματα, και από την άλλη υπάρχουν θέματα τα οποία θα μπορούσαμε σαν χώρα, να βελτιώσουμε για να γίνει κάτι πιο θετικό στην κοινωνία μας, στο περιβάλλον: «Αυτό που χρειάζεται είναι συνεργασία, ισορροπία και να δίδουμε την ευκαιρία σε πτυχές και πλευρές ανάπτυξης που δεν ακούγονται τόσο πολύ. Δηλαδή ακούγονται πολύ τα νούμερα της οικονομίας, οι στόχοι οι οικονομικοί, αλλά ίσως πρέπει να δούμε λίγο περισσότερο και έννοιες άλλες πιο ποιοτικές πιο κοινωνικές» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Σπυριάδης.
Ερωτώμενος σχετικά με το αν είναι εύκολη αυτή η στροφή – αλλαγή για τον τουρισμό είπε: «Νομίζω είναι τόσο εύκολο όσο και δύσκολο. Μεγάλα βήματα δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μικρά βήματα που αν τα προσθέσεις φέρνουν μια μεγάλη αλλαγή, αλλά θέλει χρόνο όπως όλες οι αλλαγές οι κοινωνικές. Όσο πιο σύντομα συνειδητοποιήσουμε την αλληλεξάρτηση τόσο πιο σύντομα θα οδηγηθούμε σε κάτι πιο κοντά στη βιώσιμη ανάπτυξη».
«Οι καταναλωτές γινόμαστε πιο υπεύθυνοι»
Σύμφωνα με τον κ. Σπυριάδη η στροφή στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη έχει ξεκινήσει. Μπορεί να γίνεται με αργούς ρυθμούς, ωστόσο όπως σημείωσε οι καταναλωτές δείχνουν τις τάσεις: «Έχουν γίνει βήματα. Δεν θα μιλήσω για επιχειρήσεις, αλλά για τον καταναλωτή. Ήδη εμείς έχουμε αρχίσει να γινόμαστε πιο υπεύθυνοι και πιο συνειδητοποιημένοι. Αυτή η κίνηση και μόνο από την πλευρά της αγοράς που είναι το μισό, κινείται σε αυτή την κατεύθυνση, και υπάρχει και κομμάτι της αγοράς, το άλλο μισό κομμάτι συστήματος τουρισμού, της προσφοράς του προϊόντος και της εμπειρίας, που υπάρχουν καλές κινήσεις και σε επίπεδο επιχείρησης και σε επίπεδο προορισμών. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι που ούτε καν έχουν καταλάβει τι γίνεται.
«Οι καταναλωτές οι ίδιοι μας έχουν δείξει τον δρόμο» συμπληρώνει από την πλευρά του ο Δημήτρης Στυλίδης, αναπληρωτής καθηγητής Μάρκετινγκ του τμήματος οικονομικών επιστημών του Π.Κ, τονίζοντας πως: «πλέον βλέπουμε ότι πολλοί από εμάς ενδιαφερόμαστε πολύ περισσότερο για το περιβάλλον, για την κοινωνική εξέλιξη και την ευημερία, έχουν δημιουργηθεί διάφορα κινήματα ταξιδιωτικά όπως το «no flight»,που σημαίνει ταξιδεύω χωρίς να πάρω αεροπλάνο. Συνεπώς βλέπουμε ότι ακόμα και αν η βιομηχανία σε κάποια θέματα μένει πίσω, κάποιες αγκυλώσεις λόγω επενδύσεων, η ίδια η κοινωνία και εξέλιξη προστάζει να κινηθούμε προς ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, που δεν αφορά μόνο εμάς τους ίδιους, αλλά και τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας».
Ο αναπληρωτής καθηγητής, έκρουσε καμπανάκι για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο περιβάλλον αν συνεχιστεί η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισμού ,σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Αν συνεχίσουμε με αυτό το μοτίβο μελλοντικά δεν θα υπάρχουν ούτε παραλίες ούτε φυσικά τοπία, που είναι βασικοί πόλοι έλξης. Θα έχουμε κατοίκους που θα έχουν χάσει την επαφή με τον τουρισμό και τη διάθεση η οποία είναι και η πεμπτουσία του τουριστικού φαινομένου. Να έρθει δηλαδή ο άνθρωπος σε επαφή με τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Ο κίνδυνος δεν είναι μακριά. Είναι πολύ πιο κοντά από ότι πιστεύουμε. Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής συζητείται πια σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχουν 17 στόχοι των Ηνωμένων Εθνών που έχουν τεθεί στην ατζέντα έως το 2030, είμαστε στο 2022 και έχουμε μόλις οκτώ χρόνια για να προχωρήσουμε τάχιστα, να κάνουμε αλλαγές οι οποίες κατανοούμε είναι δύσκολες και επίπονες αλλά είναι αναγκαίες. Είναι απαραίτητη μια οργάνωση σε επίπεδο παγκόσμιο, πανελλαδικό αλλά και σε επίπεδο περιφέρειας γιατί στην ουσία αυτό που χρειάζεται είναι όλα τα εμπλεκόμενα μέλη να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι να γίνει μια σωστή χάραξη των πολιτικών που να εκφράζει όλα τα μέλη στην κοινωνία».
Ευκαιρία για επανεκκίνηση του κλάδου έδωσε η πανδημία
Η πανδημία του κορονοϊού σύμφωνα με τους ακαδημαϊκούς από την μια ανέκοψε τη ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού και από την άλλη αποτέλεσε μια μοναδική ευκαιρία αλλαγών, και επαναπροσανατολισμού: «Επειδή η πανδημία μας έδωσε την ευκαιρία να «φρενάρουμε» λίγο την ταχύτητα που τρέχαμε δεν ήταν κακό, να βρούμε τον χρόνο και χώρο στο μυαλό και τη σκέψη μας να σκεφτούμε τι κάνουμε, να αναλογιστούμε. Αν συνδέσει κανείς την πανδημία με υπερτουρισμό και με άλλα προβλήματα που είχε ο τουρισμός, όπως ίσες ευκαιρίες ανάπτυξης ή απασχόλησης ή εξέλιξης στον τουριστικό χώρο, τότε η πανδημία θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ήταν μια χαριστική βολή στο ότι πρέπει να γίνει ανάλυση της παρούσας κατάστασης. Αυτοί που το έχουν κάνει έχουν συνειδητοποιήσει ότι είναι ευκαιρία για κάτι καλύτερο» ανέφερε ο κ. Σπυριάδης.
Ο κ. Στυλίδης πρόσθεσε ότι: «Η πανδημία είναι μια μεγάλη ευκαιρία για επανεκκίνηση. Η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει ότι πρέπει να έχουμε συμμετοχή από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, η τοπική κοινωνία, οι τοπικές αρχές οι επιχειρηματίες, οι τουρίστες και άλλες ομάδες ειδικών σκοπών και ενδιαφερόντων και σίγουρα επειδή για δυο χρόνια είχαμε παύση στη ραγδαία ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού και του μοντέλου αυτού ανάπτυξης, υπήρξε ο απαραίτητος χρόνος για να επανασχεδιάσουμε κάποιες πολιτικές και μοντέλα τα οποία θέλουμε να ακολουθήσουμε».
«Η Κρήτη χρειάζεται ισορροπία ανάμεσα στον βορρά και στον νότο για να έρθει η αειφορία»
Συντονιστής της εκδήλωση του πανεπιστημίου ήταν ο εκδότης των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» Μανόλης Χαλκιαδάκης, ο οποίος μίλησε για το φαινόμενο του υπερ-τουρισμού στην Κρήτη και για την ανάγκη ισόρροπης βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης στο νησί. «Το ερώτημα είναι αν είμαστε σήμερα μπροστά σε νέες συνθήκες. Αν πραγματικά σήμερα η Κρήτη έχει ζητήματα υπερ-τουρισμού, αν υπάρχουν περιοχές που έχουν τέτοιο πρόβλημα. Υπάρχουν δείκτες με τους οποίους θα μπορούσαμε πριν έρθουμε σε επαφή με το πρόβλημα, να προστατευτούμε ακριβώς για να μην βρεθούμε αντιμέτωποι με αυτό; Υπάρχει capacity πόλεων, δηλαδή περιοχών μεγάλων χωρικών ενοτήτων, έτσι ώστε να είναι μετρήσιμη η δυνατότητα αυτής της περιοχής να είναι βιώσιμη και για τον επισκέπτη, ο οποίος για ένα μικρό διάστημα μετατρέπεται σε κάτοικος της πόλης και για τους ίδιους τους κατοίκους που ζουν σε αυτήν την περιοχή».
Ο Κυριάκος Κώτσογλου, εντεταλμένος περιφερειακός σύμβουλος Τουρισμού, έδωσε αριθμητικά παραδείγματα λέγοντας ότι τον Ιούνιο, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο μόνο στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου καταγράφονται αφίξεις 2.5 εκ. τουριστών. «Η Κρήτη έχει τη δυνατότητα να πει κάποιος δε θέλω να πάω σε ένα ξενοδοχείο και να κάτσω πολύ ώρα στο πρωινό, θέλω να πάω κάπου μόνος μου. Ότι θέλει μπορεί να κάνει ο επισκέπτης» εξηγώντας ότι υπάρχουν πολλές επιλογές γα τον επισκέπτη και πρόσθεσε ότι: «Είναι ξεκάθαρο ότι η μαζικότητα, η αυθεντικότητα και η βιωσιμότητα είναι έννοιες αντίρροπες σε πολύ μεγάλο βαθμό. Χρειάζεται μια άλλη προοπτική για να δούμε τον τουρισμό. Η Κρήτη έχει κουράσει την σπουδαία ακτογραμμή των 1.047 χλμ. και έχει αφήσει την ενδοχώρα αρκετά ανεκμετάλλευτη. Αειφορία σημαίνει ικανότητα ενός χώρου να παράγει τα επόμενα χρόνια το ίδιο καλά. Καταλαβαίνουμε ότι αυτό δεν συνεπάγεται μαζικότητα. Το δείχνουμε στα σποτ μας αλλά με τις πράξεις μας ζητάμε κάτι διαφορετικό. Είναι θέμα περισσότερο κεντρικής πολίτικης. Η Κρήτη χρειάζεται ισορροπία. Η λογική είναι να μπορέσουμε να ισορροπήσουμε ανάμεσα στον βορρά και τον σπουδαίο νότο, ανάμεσα στη Γαύδο, τη Χρυσή και τα κέντρα που έχουν τουρισμό να μπορέσει να δουλέψει η ενδοχώρα – γιατί στην πραγματικότητα ορεσίβιοι είμαστε – και όταν υπάρξει ισορροπία η αειφορία θα έρθει μόνη της» και κατέληξε λέγοντας πως «Η ενέργεια που έκανε σήμερα το πανεπιστήμιο είναι πολύ σημαντική, γιατί το πανεπιστήμιο μπορεί να φέρει παιδεία, αλλά δε μπορεί να παράξει πολιτικές, οι οποίες σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να είναι από πάνω προς τα κάτω».
Από την πλευρά του ο δήμαρχος Γιώργος Μαρινάκης εξέφρασε τον προβληματισμό του σε σχέση με τις υποδομές ενός τουριστικού προορισμού που υπερδιπλασιάζει τον πληθυσμό τους έξι μήνες τον χρόνο θέτοντας παράλληλα ζητήματα που άπτονται χωροταξικών θεμάτων.
«Αν έχεις μια βιομηχανία που δουλεύει το χειμώνα για 20.000 ανθρώπους, αλλά πρέπει να ανταποκριθεί το καλοκαίρι για 100.000, σημαίνει ότι το κοστολόγιο σου για τους έξι νεκρούς μήνες είναι περίπου για 100.000, γιατί υπάρχουν βασικές λειτουργίες που δε μπορείς ούτε προσωπικό να διώξεις, ούτε τους βιολογικούς να κατεβάσεις εντάσεις κ.λπ. Είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα, δε το έχουμε ακουμπήσει καθόλου. Και αυτό που συνέβη στην ενδοχώρα, η άδμητη δόμηση, και αυτό που ο καθένας θα κάνει τη βίλα του όπου νομίζει και αυτό είναι ένα άλλο θέμα, που πληγώνει εξίσου το περιβάλλον. Είναι θέμα το οποίο πρέπει να το αντιμετωπίσουμε, δεν είναι ανεξάντλητοι οι φυσικοί πόροι, ούτε το νερό, ούτε οι παραλίες είναι δεδομένο ότι μπορούμε να τις απολαμβάνουμε. Και δεν είναι μόνο ο προσκαλών και ο προσκαλούμενος είναι και ο μόνιμος κάτοικος που πρέπει στον τόπο του να μην νιώθει ξένος, να μπορεί να επιβιώσει και να απολαμβάνει τα αγαθά που ο τόπος του προσφέρει. Είναι μια παράξενη ισορροπία που πρέπει να την κάνουμε γρήγορα, γιατί είμαι πάρα πολύ ανήσυχος ότι θα χάσουμε το παιχνίδι την επόμενη πενταετία, αν συνεχίσουμε από το να κάνουμε διπλασιασμούς ανά 10 χρόνια της επισκεψιμότητας του νησιού, θα πρέπει να δούμε πως θα αυξήσουμε την ποιότητα των επισκεπτών» τόνισε.
Από την πλευρά του ο Σκεύος Παπαϊωάννου καθηγητής Κοινωνιολογίας τόνισε ότι: «Η άποψη ότι πρέπει να αναπτύξουμε την τουριστική πολιτική να προσανατολίζεται στις ανάγκες των τουριστών είναι τόσο από μια άποψη κοινωνική – πολιτισμική λάθος, όσο και από οικονομική. Διότι οι διαφορές των ανθρώπων που έρχονται είναι τόσο διαφορετικές που καμία πολιτική δε μπορεί να τις ικανοποιήσει όλες. Ο στόχος της τουριστικής πολιτικής θα ήταν να αναπτύξει τον τόπο του ως προς την κατεύθυνση των αναγκών των κατοίκων εκεί, δηλαδή να κάνει τον τόπο του βιώσιμο, και προφανώς θα έρθουν οι τουρίστες να βιώσουν μαζί με τους κατοίκους των νησιών. Αυτή η στροφή προς τις ανάγκες των τουριστών είναι καταστροφή».
Από την πλευρά του ο πρόεδρος του συλλόγου τουριστικών πρακτόρων Στράτος Μπερέτης, επανέλαβε ότι πρέπει να υπάρξουν κεντρικές πολιτικές και στρατηγικές για τη δάσωση του τουριστικού προϊόντος.
Ο ρόλος των ξενοδόχων
Εκ μέρους του συλλόγου ξενοδόχων Ρεθύμνου ο πρόεδρος Μανόλης Τσακαλάκης, αναφέρθηκε στις προσπάθειες που γίνονται από τα ξενοδοχεία για την προσφορά κρητικών προϊόντων στις μονάδες ως έναν τρόπο να φέρουν πιο κοντά τον επισκέπτη με την ιστορία και την παράδοση του τόπου τους, τονίζοντας πως: «Πρώτοι εμείς οι ξενοδόχοι ιδρύσαμε μια εταιρεία με την επωνυμία «Τοπική Φιλοξενία και Παραγωγή». Ένα καλό παράδειγμα είναι ένα από τα μέλη μας, η Grecotel, που κάνει τα πάντα προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτό που είπατε να χρησιμοποιούμε το προσωπικό μας, να δίνουμε εδέσματα και προϊόντα τοπικών παραγωγών και να προβάλλουμε την τοπική λαϊκή διατροφή και κουλτούρα μέσω ακόμη και τοπικών χωρών και ακουσμάτων, είναι από τα πρωταρχικά προαπαιτούμενα για να πάρει κάποιος αυτό το σήμα. Είμαστε λοιπόν αρκετοί αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Είμαι σίγουρα υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά θα πρέπει να στρέψουμε και να αλλάξουμε πορεία συγκροτημένα και συντονισμένα και σίγουρα ένας επαγγελματίας από μόνος του δε μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο».
Από την πλευρά του ο γενικός διευθυντής Λειτουργίας της Grecotel Δημήτρης Καλαϊτζιδάκης, αναφέρθηκε στο all inclusive, τονίζοντας πως έχει παρεξηγηθεί τα τελευταία χρόνια η έννοια του, επισημαίνοντας ότι η τάση είναι μέσα από αυτά τα ολοκληρωμένα πακέτα διακοπών οι πελάτες να κυκλοφορούν και να γνωρίζουν την πόλη, κάτι που όπως είπε μπορεί να αποδειχτεί και με έρευνες μέσα από το πανεπιστήμιο Κρήτης και για τον λόγο αυτό πρότεινε να γίνει μια ειδική συνάντηση με ακαδημαϊκούς: «Θα ήθελα να κάνω και μια πρόταση και όχι ότι υπερασπίζομαι κάτι, αλλά η έννοια του all inclusive είναι κάπως παρεξηγημένη. Θα ήθελα να προτείνω επειδή το πανεπιστήμιο είναι κοντά στην κοινωνία και το all inclusive αφορά στις τοπικές κοινωνίες, να γίνει μια συνάντηση σε μεγαλύτερο εύρος, ακόμα και σε επίπεδο Κρήτης, με μεγαλύτερη διάρκεια, αλλά από την άλλη μεριά να δείξουμε και παραδείγματα όπου πρέπει να είμαστε περήφανοι, γιατί η Ελλάδα έχει το νούμερο ένα επί σειρά ετών σε ποιότητα all inclusive στον κόσμο και πραγματικά θα ήταν ενδιαφέρον να καλέσουμε μερικές εταιρίες και να δείξουμε ποια είναι η κατάστασή του. Πρέπει να δείχνουμε τα καλά παραδείγματα και όχι τα χειρότερα. Επίσης η τάση στα all inclusive είναι να στέλνουν κόσμο έξω στην τοπική κοινωνία. Οπότε ίσως και αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης να είναι πως μπορεί να συνυπάρξει το all inclusive, το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την πόλη, αλλά και η πόλη δε μπορεί να υπάρξει χωρίς τον επισκέπτη από τα οποιαδήποτε ξενοδοχεία. Με λίγη καλή έρευνα μπορούμε να δούμε ότι ποτέ ο ξενοδόχος δεν ήθελε τον πελάτη κλειδωμένο μέσα».
