Οι νέοι πρωταγωνιστούν πάντα και ποικιλοτρόπως στις εξελίξεις: Άλλοτε αμφισβητούν, άλλοτε αποστρέφονται, άλλοτε αποστασιοποιούνται, ποτέ όμως δεν μένουν απαθείς στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Φροντίζουν κι εκφράζονται με τον δικό τους τρόπο, ακόμη και με μία «ενεργητική αποχή», στάση η οποία αναλύθηκε στη διάρκεια διεπιστημονικού σεμιναρίου, που διοργάνωσε η σχολή Κοινωνικών Επιστημών του πανεπιστημίου Κρήτης με τίτλο «Νεολαία και Πολιτική».
Η οπτική τους διαφέρει από γενιά σε γενιά. Απ’ τη δυναμική συμμετοχή τους στα κοινά στο πιο μακρινό παρελθόν, περάσαμε σε ένα μακρύ διάστημα ακύρωσης και αμφισβήτησης της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας. Η περασμένη δεκαετία της πολυεπίπεδης κρίσης, με τα μνημόνια και την οικονομική λιτότητα, σήμανε την ολική επαναφορά τους στο πεδίο που συνδιαμορφώνει και καθορίζει το μέλλον τους.
Κάποιοι διέπονται από έναν ρευστό και ασαφή ριζοσπαστισμό, αφού κινητοποιούνται και αντιστέκονται αποκλειστικά και μόνο όταν τους αφορούν τα διακυβεύματα της εποχής. Αυτό ήταν μεταξύ άλλων ένα από τα κυρίαρχα συμπεράσματα της δεύτερης (διαδικτυακής) συνάντησης του εξωστρεφούς κύκλου σεμιναρίων «Η νέα γενιά στην εποχή των διαδοχικών κρίσεων».
Εισηγήτριες ήταν οι κ. κ. Μάρω Παντελίδου Μαλούτα, ομότιμη καθηγήτρια, τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ και Λίνα Ζηργάνου Καζολέα, υποψήφια διδακτόρισσα, τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ, και σχολιαστής ο Ευθύμιος Παπαβλασόπουλος, επίκουρος καθηγητής, τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Από την αποστροφή στην επιστροφή
Τις «συγκλονιστικές αλλαγές» που διέτρεξαν την πολιτικότητα των νέων στη δεύτερη δεκαετία του 2000, περιέγραψε η κ. Μάρω Παντελίδου Μαλούτα. Όπως υπενθύμισε τα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων του 2015, εν μέρει και του 2012, επηρεάστηκαν εν πολλοίς από τις νεότερες γενιές ψηφοφόρων. Άλλωστε, για τις πολιτικές εξελίξεις αποφασίζουν οι αναποφάσιστοι, δεξαμενή η οποία υπερεκπροσωπείται από τη νεολαία λόγω χαμηλής κομματικής ταύτισης.
«Οι νέες και οι νέοι παρεμβαίνουν όταν νιώσουν ότι τους αφορούν τα πολιτικά διακυβεύματα» παρατήρησε η ομότιμη καθηγήτρια του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ.
Η οικονομική κρίση και τα γεγονότα διαμαρτυρίας που τη συνόδευσαν «Πρόβαλλαν σημαντικότατες μεταβολές στην πολιτικότητα με την επιστροφή της νεολαίας στην πολιτική να συντελείται αρχικά αυθόρμητα και αδιαμεσολάβητα και μετά να καταλήγει σε σαφή αριστερόστροφη ψήφο» σημείωσε.
Είχε προηγηθεί η δραματική μείωση της συμμετοχής των νέων στα κοινά από την δεκαετία του ’80 έως την πρώτη του ’00, σύμφωνα με την κ. Μάρω Παντελίδου Μαλούτα. Όπως εξήγησε, αυτό οφειλόταν στη διάδοση και στον διπλασιασμό της αντίληψης «ότι δεν είναι ουσιώδης η διάκριση ανάμεσα στην αριστερά και τη δεξιά».
Η μεγάλη μείωση στη διάδοση της αριστερής ταυτότητας αποτυπώνεται κι απ’ τα στοιχεία που επικαλέστηκε: Το 2006 1-3 νέους «αποπολιτικοποιούσε την πολιτική» και ακύρωνε τη βασική διαιρετική τομή για την ελληνική πολιτική κουλτούρα. Η έλλειψη πολιτικού ενδιαφέροντος πλησίαζε το 40%!
Σε σχέση με την αντίστοιχη γενιά μερικά χρόνια πίσω, το 1998, το 2006 η δυσπιστία εκφραζόταν μαζικότερα με απογοήτευση και αδιαφορία.
«Η δυσπιστία προς το πολιτικό σύστημα και τους φορείς του, μπορεί αν υπάρξουν κατάλληλες συνθήκες να μετεξελιχθεί σε αυθόρμητη και αδιαμεσολάβητη ατομική παρέμβαση» είπε η κ. Μάρω Παντελίδου Μαλούτα, διαχωρίζοντας αυτή τη στάση απ’ την αντίστοιχη στις ΗΠΑ, όπου ο εφησυχασμός οδηγεί σε συλλήβδην απόρριψη του πολιτικού συστήματος.
Σύμφωνα με έρευνα, το 2011 είχαμε αυξημένη ζήτηση διόδων συμμετοχής στα πολιτικά πράγματα, με τους νέους να «Προβαίνουν στη θεμελιώδη διάκριση της απαξίωσης του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος από την απαξίωση της πολιτικής γενικά».
Η δυναμική επιστροφή των νέων στην πολιτική διαδικασία έγινε το 2015, όταν και παγιώθηκε η επανάκαμψή τους «στη θεσμοθετημένη εκλογική διαδικασία». Οι ενδείξεις επαναφοράς τους δόθηκαν το καλοκαίρι των πυρκαγιών, το 2007, και στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008, έπειτα από την δολοφονία του 16χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου.
Οι εκπρόσωποι των νεότερων γενιών διεκδικούν να πάρουν την τύχη στα χέρια τους, όπως φάνηκε και απ’ το συντριπτικό 80% της ηλικιακής κατηγορίας 18-24 που ψήφισε «Όχι» στο δημοψήφισμα του 2015.
«Σημαντική και πρωτόγνωρη» χαρακτήρισε, ακόμη, η καθηγήτρια του Εθνικού Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών τη μαζική παρουσία των γυναικών στο πολιτικό γίγνεσθαι, τα τελευταία χρόνια.
Και στις εκλογές του 2019 όμως, πάνω από 60% των εκλογέων, από 17-24 ετών, ψήφισε τα δύο μεγάλα κόμματα.
Οι πολιτικές πρακτικές των τελευταίων ετών συνιστούν όντως πολιτική μεταστροφή; Η κ. Μάρω Παντελίδου Μαλούτα απάντησε ότι η νέα γενιά είναι «εθισμένη στην αυτοέκφραση», στη «διατύπωση γνώμης για το τι της αρέσει και τι όχι». Επιδιώκει εμπλοκή σε ό,τι την αφορά, μέσω της τεχνολογίας.
«Δεν εναρμονίζεται με την επιδίωξη κοινωνικής δικαιοσύνης όπως είχαμε συνηθίσει στην αμφισβητούσα νεολαία προηγούμενων δεκαετιών, δεν προδικάζει ριζοσπαστισμό» υποστήριξε και πρόσθεσε ότι ένα σημαντικό μέρος από τη σημερινή αριστερή νεολαία «χαρακτηρίζεται από σαφή και έντονο κοινωνικό φιλελευθερισμό, προοδευτικές αντιλήψεις για τις κοινωνικές σχέσεις – κυρίως με δικαιωματική λογική. Αυτή την αριστερή νεολαία δεν την εκφράζει η μαζικά ριζοσπαστική κοσμοαντίληψη υπό την έννοια ενός συνολικού αιτήματος για κοινωνική δικαιοσύνη κι ενός οράματος μιας ριζικά διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης». Είναι όπως είπε μία νεολαία «πραγματίστρια, κυνική και συμβιβασμένη ως προς το όραμά της για τη μελλοντική Ελλάδα. Αυτό οροθετείται στην ύπαρξη ικανοποιητικής δουλειάς και υψηλού βιοτικού επιπέδου. Προσβλέπει σε βελτιώσεις της υπάρχουσας κατάστασης και όχι σε ριζικές κοινωνικές αλλαγές».
Μια γενιά δυνητικά συμμετοχική, που αποδέχεται και απορρίπτει «χλιαρά» την ιδέα του καπιταλισμού. «Κινητοποιείται και αντιστέκεται όταν την αφορούν τα διακυβεύματα, χωρίς όμως να εντάσσει τα επιμέρους (ζητήματα) σε ευρύτερο ανατρεπτικό όραμα αλλαγών» κατέληξε η ομότιμη καθηγήτρια του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ.
«Πολίτες σε αναμονή»
Τρία σημεία ξεχώρισαν από την τοποθέτηση της Λίνας Ζηργάνου Καζολέα, Υποψήφιας διδακτόρισσας του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ:
1) Η μειούμενη εμπιστοσύνη που καταγράφεται τις τελευταίες δεκαετίες στα κόμματα και τους θεσμούς – σε ένα πρώτο επίπεδο σημαίνει υποχώρηση της πολιτικοποίησης.
2) Η διαδικασία μετασχηματισμού, με τον όρο πολίτες σε αναμονή – δεν αποσύρονται πλήρως, η μη συμμετοχή τους δεν μπορεί να εκληφθεί ως απάθεια και
3) Οι μορφές επαναπολιτικοποίησης των νέων και μία προσπάθεια για επανανοηματοδοτήσουμε την έννοια της πολιτικής, ώστε να αποκρυπτογραφήσουμε τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνονται οι νέοι και προσπαθούν να συμμετάσχουν.
Η πολιτική συμμετοχή νέων στις σημερινές συνθήκες γίνεται με αυξανόμενη δυσαρέσκεια, από μία μερίδα της, σε θεσμούς. Τα πτωτικά επίπεδα εμπιστοσύνης συνοδεύονται ενίοτε από αδιαφορία και κυνισμό.
«Η μη συμμετοχή δεν είναι απάθεια· μπορεί να έχει θετικό πρόσημο, από πολίτες με λανθάνουσα και στοχευμένη ad hoc πολιτική συμμετοχή» τόνισε η κ. Λίνα Ζηργάνου Καζολέα. Η υπέρβαση του δίπολου απάθειας και συμμετοχής, εμπεριέχει «πολίτες σε αναμονή». Ανθρώπους δηλαδή που παραμένουν σε επιφυλακή, και είναι «Πρόθυμοι και ικανοί να συμμετάσχουν αν χρειαστεί».
«Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την τάση των νέων να ξαναφτιάξουν την πολιτική με τους δικούς τους όρους, πολιτικοποιώντας όψεις της καθημερινότητάς τους ακόμα και την ίδια τη μη συμμετοχή» ανέφερε η ίδια.
Ριζοσπαστισμός «ασαφής και ρευστός»
«Οι προσλήψεις, οι αξιολογήσεις, οι σχέσεις των νέων με την πολιτική μεταβάλλονται» ήταν το αρχικό σχόλιο του κ. Ευθύμιου Παπαβλασόπουλου, επίκουρου καθηγητή στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του πανεπιστήμιο Κρήτης.
Ο ίδιος μίλησε για ένα αξιακό σύστημα στην πολιτική κουλτούρα, με την υποχώρηση της «κουλτούρας της συλλογικότητας η οποία διαμορφώθηκε στη βάση κοινωνικών, εθνοτικών, θρησκευτικών διαχωρισμών και μέσα από ιδεολογικοπολιτικές διαμεσολαβήσεις, εντύπωνε στα υποκείμενα ισχυρές και συνοπτικές πολιτικές ταυτότητες στην ανάδυση του νέου ατομικισμού».
Ο «νεόφυτος ναρκισσιστικός ατομικισμός» που ήρθε ως φυσική συμπεριφορική συνέχεια «αναπτύσσει επιδέξια ιδιοτελείς στρατηγικές τις οποίες η εμπορευματοποιημένη δημοκρατία του lifestyle υπόσχεται ότι μπορεί να ικανοποιήσει», υπογράμμισε ο επίκουρος καθηγητής του πανεπιστημίου Κρήτης, επικαλούμενος Αμερικανούς ερευνητές.
Ο μέσος νέος βρίσκεται «καθηλωμένος» στον «καθρέπτη των επιθυμιών του», επιδιώκοντας «να ικανοποιήσει το ατομοκεντρικό σχέδιο ζωής του, μέσα από συλλογικές μορφές οργάνωσης και δράσης επιλέγοντας ωστόσο τα πεδία, τους τρόπους και τους χρόνους συμμετοχής».
Από την άλλη, συμπλήρωσε ο κ. Παπαβλασόπουλος η «Επιστροφή ενός ιδιότυπου ανορθολογικού πεσιμισμού έχει αφήσει το εμπειρικό του αποτύπωμα στην αναθέρμανση του θρησκευτικού συναισθήματος, στην άνοδο της πολιτικής επιρροής της ακροδεξιάς. Σ’ αυτό το έδαφος εδραιώθηκαν με ηγεμονικές αξιώσεις ο εργαλειακός λόγος, ο ατομικιστικός ευδαιμονισμός και ο κοινωνικός κομφορμισμός που σηματοδότησαν μία ιδιότυπη συντηρητική στροφή, έκδηλη τουλάχιστον μέχρι την πρώτη δεκαετία του ’00».
Ο επίκουρος καθηγητής του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης ανέτρεξε στους εμπειρικούς δείκτες απ’ την πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας και Κοινωνικής Αλλαγής, Eteron, σύμφωνα με την οποία: Μόνο το 11% των νέων εμπιστεύεται τα κόμματα, ενώ μόλις το 6% τα συνδικάτα.
Το 60% δηλώνει ότι βρίσκεται πολύ μακριά ή μακριά από αυτά και το 10% δεν απαντά.
Από άλλα πραγματολογικά δεδομένα προκύπτει ότι: Το 84% των νέων εκφράζει αρνητικά συναισθήματα για την τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική και πολιτική κατάσταση, μόνο το 12% θετικά. Αξιοσημείωτο, πάντως, είναι – και σ’ ένα βαθμό εξηγεί τις αντιφάσεις» ότι «την ίδια στιγμή καταγράφονται υψηλά ποσοστά συμμετοχής ή και διαθεσιμότητας στην κομματικά οργανωμένη ζωή» πρόσθεσε ο κ. Παπαβλασόπουλος, συμπεραίνοντας τέλος ότι ο ριζοσπαστισμός των νέων είναι «ασαφής και ρευστός».
