Στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Κρήτη, υπάρχει μακραίωνη ιστορία και παράδοση. Οι πρώτοι κάτοικοι φαίνεται ότι ήλθαν στην Κρήτη κατά τη Νεολιθική εποχή περί το 7000 π.Χ. (Tomkins, 2008). Ακολούθησε μακρά περίοδος σχετικής σταθερότητας, έως την έναρξη της εποχής του Χαλκού, περί το 3200 π.Χ. Η Μινωική περίοδος αφορά κυρίως το χρονικό διάστημα ca 3.200 έως 1.450 π.Χ., με κυρίαρχο γεγονός την οικοδόμηση της Κνωσού την Πρωτοανακτορική περίοδο (ca 1.900-1.750 π.Χ.). Αυτοί οι άνθρωποι, που ο Sir Arthur Evans ονόμασε Μινωίτες, δημιούργησαν τον πρώτο δυτικό πολιτισμό, τον Μινωικό πολιτισμό.
Η καταγωγή των Μινωιτών έχει προβληματίσει αρχαιολόγους και άλλους επιστήμονες για πάνω από 100 χρόνια. O Evans πρότεινε ως προέλευσή τους τη βόρεια Αφρική, ενώ άλλοι πρότειναν τις Κυκλάδες, τα Βαλκάνια, την Ανατολία ή τη Μέση Ανατολή. Η πιο σημαντική σχετική επιστημονική εργασία για την προέλευση των Μινωιτών, που δημοσιεύθηκε το 2013 στο έγκριτο περιοδικό Nature Communications (www.nature.com/ articles/ncomms2871, Hughey et al., 2013), έγινε από διεθνή ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τον αείμνηστο καθηγητή στην Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Washington, Γεώργιο Σταματογιαννόπουλο, τον οποίο είχα την τιμή να γνωρίσω προσωπικά. Συνεργάτες του ήταν από την Ιατρική σχολή του Harvard, το Ινστιτούτο Max Planck και αρχαιολόγοι και άλλοι σχετικοί επιστήμονες από την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης και την Τουρκία. Στην εργασία έγινε σύγκριση αλληλουχιών μιτοχονδριακού DNA (mtDNA) από δύο ομάδες 2.
Μινωικών σκελετών με DNA από Νεολιθικούς και αρχαίους πληθυσμούς από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Η πρώτη ομάδα 39 Μινωικών σκελετών βρέθηκε σε θολωτό τάφο στη Μονή Οδηγήτριας, κοντά στη Φαιστό και η δεύτερη 69 σκελετών, βρέθηκε σε σπήλαιο στο οροπέδιο Λασιθίου, κοντά στο χωριό Άγιος Χαράλαμπος. Μετά από ενδελεχείς πολλαπλές γενετικές συγκρίσεις απορρίφθηκε η θεωρία της προέλευσης των Μινωιτών από τη βόρεια Αφρική. Αντίθετα, βρέθηκε ότι οι Μινωίτες είχαν μεγάλη γενετική συγγένεια με Νεολιθικούς και σύγχρονους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Οι πρώτοι Μινωίτες πιστεύεται ότι κατάγονται κυρίως από Νεολιθικούς, που πιθανώς μετανάστευσαν χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, μεταξύ ca 10000-8000 π.Χ. από την περιοχή Λεβάντε, που βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο και σήμερα περιλαμβάνει το Ισραήλ και τη Δυτική Όχθη, την Ιορδανία, τη Συρία και μέρος της νότιας Τουρκίας (Εικ. 1). Οι πρόγονοι των Μινωιτών έμαθαν πώς να εξημερώνουν άγρια σιτηρά. Αυτό τούς επέτρεψε να εγκαταλείψουν τη ζωή τους ως νομάδες κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες και να γίνουν οι πρώτοι αγρότες της εποχής τους (Paschou et al., 2014).
Επίσης, τα αποτελέσματα της παραπάνω σημαντικής μελέτης, με σύγχρονα μοριακά εργαλεία, τεκμηρίωσαν ότι οι Μινωίτες ομοιάζουν γενετικά με τον σημερινό πληθυσμό του Λασιθίου, τους πληθυσμούς της Χίου, της Εύβοιας, της Αργολίδας και της Λακωνίας. Τεκμηρίωσαν την καταγωγή μας και τη δημιουργία του πρώτου Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Του πολιτισμού που ήκμασε στην Κρήτη στην τρίτη χιλιετία πριν από τη γέννηση του Χριστού, που ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένος καλλιτεχνικά και τεχνολογικά και υπήρξε ο πρώτος πολιτισμός ολόκληρης της Ευρωπαϊκής ηπείρου (Sakoulas, 2021).
Οι πολύχρωμες τοιχογραφίες στα Μινωικά ανάκτορα απεικονίζουν μια ζωή γεμάτη δημιουργικότητα και ποιότητα, σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον (Εvans, 1921-35). Tοιχογραφίες, τέχνεργα, πολύχρωμα κεραμικά, σφραγιδόλιθοι και άλλα χαρακτηριστικά της Προανακτορικής περιόδου (ca 3.200-1.900 π.Χ.), από διάφορα σημεία της ανατολικής Μεσογείου και την Αίγυπτο, υποδεικνύουν δρόμους εμπορίου (κυρίως θαλάσσιους) και σχέσεις με τις σημαντικότερες μεσογειακές δυνάμεις (Paschou et al., 2014). Επίσης, σε τοιχογραφίες, που ανακάλυψε ο Σ. Μαρινάτος στη Σαντορίνη, αναδεικνύονται Μινωικές όψεις, ενδύματα, κομμώσεις, κοσμήματα, πλοία και πολλά άλλα Μινωικά αντικείμενα (Μαρινάτος, 1974 και Σακελλαράκης, 2012).Τέλος, οι Μινωίτες δέσποζαν στο ΝΑ Αιγαίο, όπου εκτός τα νησιά είχαν φθάσει μέχρι την αρχαία Ιωνία, τη Μίλητο, η οποία επίσης ιδρύθηκε από Μινωίτες. Σε αυτήν αργότερα, την Αρχαϊκή περίοδο, κατοίκησαν αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι (Εικ. 2).
Πιθανότατα οι Κρητικοί, μαζί με την υψηλή γονιδιακή ομολογία με τους Μινωίτες, κληρονόμησαν σε μεγάλο βαθμό σημαντικά χαρακτηριστικά τους. Ας προσπαθήσομε να τα αναδείξομε, να τα δημοσιοποιήσομε και κυρίως να διατηρήσομε τη γνησιότητα της προέλευσής μας. Ελπίζω νεότεροι επιστήμονες κυρίως γενετιστές και άλλοι σχετικοί να συνεχίσουν το έργο του Γεώργιου Σταματογιαννόπουλου.
Σχετική βιβλιογραφία
Evans, A. (1921-1935). The Palace of Minos at Knossos: A Comparative Account of the Successive Stages of the Early Cretan Civilization as Illustrated by the Discoveries. Macmillan and Co., London, 1921–35, vols I–IV. Reprinted by Biblo and Tannen, New York, NY, USA.
Hughey J.R., Paschou P., Drineas p., Mastropaolo D.,. Lotakis D.M., Navas P.A., Michalodimitrakis M., Stamatoyannopoulos J.A. & G. Stamatoyannopoulos. 2013. A European population in Minoan Bronze Age Crete. Nature Comm. 4:1861, DOI: 10.1038/ncomms2871
Μαρινάτος, Σπ. (1974). Ανασκαφαί Θήρας VI (1972), Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα.
Paschou, P., Drineas, P., Yiannaki, E., Razou, A., Kanaki, K., Tsetsos, F., Padmanabhuni, S. S., Michalodimitrakis, M., Renda, M. C., Pavlovic, S., Anagnostopoulos, A., Stamatoyannopoulos, J. A., Kidd, K. K., and Stamatoyannopoulos, G. (2014). Maritime route of colonization of Europe. Proceedings of the National Academy of Sciences; DOI: 10.1073/pnas.1320811111
Σακελλαράκης. Γ. (2012). Σκέψεις για τη Mινωική θαλασσοκρατία. Ομιλία, Πανόραμα ιδεών, της Bικελαίας Bιβλιοθήκης, Ηράκλειο, Κρήτης. 5
*Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και Distinguished Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού
Sakoulas, T. (2021). Minoan Civilization. Retrieved from Ancient Greece: https://ancient-greece.org/history/minoan.html
Tomkins, P. (2008). Time, Space and the Reinvention of the Cretan Neolithic. In: Escaping the Labyrinth. The Cretan Neolithic in Context (V. Isaakidou and P. Tomkins, Eds). Sheffield Studies in Aegean Archaeology, Oxford, UK, 8: 21-48.
