(Εκδόσεις «Γρηγόρη», Αθήνα 2024, σχ. 8ο (21 Χ 14), σσ. 118)
Ο κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής τής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης, όπου διδάσκει τα μαθήματα της Αγιολογίας και Υμνολογίας. Είναι συγγραφέας 63 βιβλίων θεολογικού, διεθνολογικού και Λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, καρπός όλα των πλούσιων και πολύχρονων επιστημονικών σπουδών του σε Πανεπιστήμια και Ακαδημίες της Ελλάδας και του εξωτερικού, τόσο στην ορθόδοξη όσο και στην Προτεσταντική και Ρωμαιοκαθολική θεολογία, την ελληνική Παλαιογραφία, την Ψυχολογία και τη Συμβουλευτική.
Με το παρόν σημείωμά μας, παρουσιάζουμε το τελευταίο πόνημα του κ. Δουνδουλάκη, με τον τίτλο: «Δράκος και δρακοντοκτονία στους βίους των Αγίων», που αφορά σε μιαν άκρως ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη μελέτη, που προτείνει έναν διαφορετικό – διακειμενικό τρόπο ανάγνωσης των συναξαριακών κειμένων, σε σχέση με τους όρους «δράκος» και «δρακοντοκτονία».
Ο δράκος, μεγάλος όφις ή κροκόδειλος, καιροφυλακτεί, συνήθως, στο υγρό στοιχείο (πηγές), σε χαλάσματα ή περάσματα και εμποδίζει την άντληση του νερού ή το δηλητηριάζει, επιβουλευόμενος, συχνά, αδιακρίτως, τη ζωή ανθρώπων ή ζώων που προσεγγίζουν τον τόπο. Είναι συνώνυμο του κακού, του διαβόλου και η δρακοντοκτονία, στις περιπτώσεις αυτές, εντάσσεται στην κοινωνική προσφορά και σωτηρία της κοινότητας από τις βλάβες του θηρίου, συμβολίζοντας τη νίκη του καλού, έναντι του κακού.
Ο δράκος, ειδικότερα, στους βίους των Αγίων, όπως και στην πατερική και εκκλησιαστική γραμματεία, αφορά τόσο στον αισθητό δράκοντα, όσο και στον νοητό (συνώνυμο του κακού και του διαβόλου) και η δρακοντοκτονία συντελείται πάντα με τη δύναμη της προσευχής, όπως, επίσης, και με το σχήμα του σταυρού. Ο Άγιος δεν εχθρεύεται τον δράκοντα, καθώς στην πορεία της αγιότητας κυριαρχεί η συμφιλίωση μεταξύ Αγίου και της άγριας φύσης. Έτσι, το εμπροϋπόθετο της δρακοντοκτονίας, σύμφωνα με τους βίους των Αγίων, κινείται στις ακόλουθες τέσσερις κατευθύνσεις: στην αναπομπή δοξολογίας προς τον Θεό, στην κοινωνική προσφορά, στη σωτηρία της κοινότητας από τις βλάβες του θηρίου και στην προβολή της παρρησίας του Αγίου προς τον Κτίστη.
Στα Λειτουργικά, περαιτέρω, βιβλία της Εκκλησίας και στην Υμνογραφία η αναφορά σε δράκους στη συντριπτική της πλειοψηφία αφορά στον νοητό δράκοντα (τον δαίμονα), τον οποίο κατατροπώνει ο Χριστός και ακολούθως οι Άγιοι με το μαρτύριό τους. Μάλιστα, ο Χριστός θεωρείται ο πρώτος δρακοντοκτόνος του νοητού δράκοντος, του διαβόλου, και η δρακοντοκτονία, στην περίπτωση αυτή, συντελείται: α) Με την ενανθρώπηση, β) Με τη βάπτιση και γ) Με τη σταυρική του Κυρίου θυσία.
Συχνά η δρακοντοκτονία στους ορθοδόξους Αγίους θεωρείται ότι είναι θέμα που αφορά μόνο στους στρατιωτικούς Αγίους (π.χ. Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο, Θεόδωρο Τήρωνος κ.λπ.). Αντίθετα, ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι στη χορεία των δρακοντοκτόνων αγίων συναριθμούνται και άλλοι Άγιοι, Ιεράρχες, Όσιοι και Οσίες, όπως, επίσης, και ομολογητές.
Σκοπός τού εν λόγω βιβλίου είναι να προσεγγίσει τα συναξαριακά κείμενα και να διερευνήσει το πραγματικό ή μη υπόβαθρο της παρουσίας δρακόντων στους βίους των Αγίων και την ευστάθεια ή μη του περιστατικού της δρακοντοκτονίας, ενώ άποψη του συγγραφέα είναι ότι κάθε μονομερής θεώρηση ως προς το ζήτημα του δράκοντος, αλλά και της δρακοντοκτονίας στους βίους των Αγίων κρίνεται επισφαλής, όπως συμβαίνει και με το ζήτημα του θαύματος. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να θεωρούνται ως ιστορικά πραγματικές όλες οι αναφορές σε δράκοντες και δρακοντοκτονίες στους βίους των Αγίων, ούτε όμως πρέπει και να τις διαγράφουμε, συλλήβδην, ως μη πραγματικές.
Ως προς τη μεθοδολογία του παρουσιαζομένου βιβλίου, αυτή αφορά στη διακειμενική θεώρηση του περιεχομένου των σχετικών κειμένων, χωρίς να εστιάζει σε φιλολογικές αρχές της σύνταξής τους, υιοθετώντας έναν συνδυασμό μεθόδων, όπως την ιστορικο-γραμματική – που διασφαλίζει την εγκυρότητα της κειμενικής παράδοσης – και τη θεολογική ερμηνευτική. Τέλος, όπου κρίνεται απαραίτητο αξιοποιείται και η αλληγορική, ενώ σε ένα σημαντικό μέρος του βιβλίου αξιοποιείται και η περιπτωσιολογική μελέτη.
Το βιβλίο διαρθρώνεται σε δύο μέρη, με κεφάλαια και υποενότητες. Στο Α΄ Μέρος προσεγγίζεται το ζήτημα του δράκοντος και της δρακοντοκτονίας στα Υπομνήματα της Θείας Οικονομίας (δηλαδή στην Αγία Γραφή, στην απόκρυφη γραμματεία, στους Πατέρες και Εκκλησιαστικούς Συγγραφείς). Το Β΄ Μέρος ασχολείται με τους δράκους, στους δρακοντοκτόνους Αγίους, όπου εξετάζονται τα χαρακτηριστικά τους, οι τόποι και οι δράσεις του δράκου, όπως και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι Άγιοι για να τους σκοτώσουν.
Όσον αφορά στο θέμα της δρακοντοκτονίας, οι όροι που απαντιούνται συνήθως είναι οι ακολουθοι: Δρακοντοκτονία, Δρακοντολέτης, Δρακοντοπνίχτης, Δρακοντοφόνος, Δρακοφόνος, εκ των οποίων στο παρουσιαζόμενο βιβλίο αξιοποιούνται ο «δρακοντοκτόνος» και «δρακοντοκτονία», καθώς δηλώνει το εμπρόθετο της πράξης.
Το βιβλίο – που αποτελεί περικαλλέστατη και εξαιρετικά προσεγμένη στις λεπτομέρειές της έκδοση – ολοκληρώνεται με τα Συμπεράσματα, Περίληψη στα Αγγλικά, την πλουσιότατη ελληνική και ξένη Βιβλιογραφία, όπως επίσης και κάποια επιλεγμένα Αγιολογικά κείμενα μελέτης στο Επίμετρο.
Ο κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης είναι άξιος τού «δικαίου επαίνου» ότι: «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσατο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσεν αὐτό». Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει επί μακρόν τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο της θεολογικής επιστήμης, όπου τόσο μεγάλη είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του με το περισπούδαστο και κεφαλαιώδους σημασίας συγγραφικό του έργο.
www.ret-anadromes.blogspot.com
