Του ΛΕΥΤΕΡΗ ΓΑΓΑΝΗ*
Ένιωθα σα να ήταν εκεί. Μα έλειπαν. Άκουγα τις ανάσες τους αλλά ήταν απόντες. Χιλιάδες ανθρώπων, στέγες, περιουσιακά στοιχεία και όνειρα θαμμένα. Χιλιάδες ανθρώπων διωγμένοι, ξεριζωμένοι. Κοιτούσα τη θάλασσα και τους έβλεπα να φεύγουν…
Κάπως έτσι ένιωθα, όταν περπατούσα στην παραλιακή οδό της Σμύρνης, στον Ερμαϊκό Κόλπο. Σμύρνη τότε, Izmir σήμερα… Μια τεράστια σε μήκος παραλιακή οδός, την περπατήσαμε σχεδόν όλη. Οι γειτονιές υπήρχαν αλλά οι άνθρωποι έλειπαν. Η έξοδος των Ελλήνων από τα σπίτια τους επισημαίνεται με ένα μνημείο που τους δείχνει να φεύγουν μέσα σε βάρκες. Να φεύγουν και να περνούν απέναντι. Στα ελληνικά πλέον νησιά…
Τα μέρη που μείναν αχάρακτα στη μνήμη μου ήταν η πόλη της Σμύρνης, η αρχαία Έφεσος, το θεραπευτήριο της Περγάμου και οι εκκλησίες. Εκκλησίες πριν, τζαμί ή χώροι πολιτισμού σήμερα.
Η σημερινή πόλη Izmir είναι υπό οθωμανική κατοχή και κυριότητα. Ανήκει νόμιμα στο σύγχρονο κράτος της Τουρκίας, το οποίο απέκτησε κοσμικό χαρακτήρα υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ, τον εθνικό ηγέτη των Τούρκων και που κατά πολλούς πάει να ξαναγίνει θεοκρατικό υπό τον τωρινό του ηγέτη. Όλα αυτά φαίνονται με έναν περίπατο στις πλατείες και τα σοκάκια της Σμύρνης. Παντού σημαίες του Κεμάλ και, επειδή, όταν την επισκεφθήκαμε ήταν προεκλογική περίοδος, έβλεπε κανείς και πολλά φυλλάδια του Ρ.Τ. Ερντογάν.
Η Σμύρνη για πολλά χρόνια ήταν ο τόπος που άκμασε ο ελληνικός πολιτισμός. Τέχνες, γράμματα, ποίηση, γλυπτική, αρχιτεκτονική, ορθοδοξία… Πόσα ακόμα που δεν έχω καν ακουστά. Και αυτά φαίνονται με έναν απλό περίπατο στη Σμύρνη. Για όποιον γνωρίζει, για όποιον αισθάνεται…
Η αρχαία Έφεσος, μια εικόνα ισούται με παραπάνω από χίλιες λέξεις. Σα να βλέπεις την Ακρόπολη των Αθηνών στα παράλια. Ή κάτι πιο μεγάλο. Οδός των Κουρητών, Βιβλιοθήκη του Κέλσου… Άξια θαύματα της αρχαιότητας. Ιωνικός πολιτισμός, μαγεία…

Θεραπευτήριο της Περγάμου. Λίγα πράγματα έχουν απομείνει. Όμως ο επισκέπτης μένει άναυδος και με αυτά τα λίγα. Αν μάλιστα τον συνοδεύει και κάποιος έμπειρος ξεναγός, ακόμα καλύτερα. Η θεραπεία στην αρχαία Ελλάδα είχε πολλά στάδια. Ψυχή, πνεύμα και σώμα. Όταν αρρωσταίνει η ψυχή, όταν βαλτώνει το πνεύμα, οι απαντήσεις δίνονται μέσα από την εικόνα του σώματος. Όλα αυτά και πολλά ακόμη, τα βλέπεις και τα κατανοείς με μία επίσκεψη στο θεραπευτήριο της Περγάμου.
Εκκλησίες…Τι να πρωτοσκεφτώ, τι να πρωτογράψω… Ήταν έκπληξη και ακραία συνειδητοποίηση πόσο ίδια και αρχέγονη είναι η ανάγκη ενός ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, να πιστεύει. Οι χριστιανοί το ονομάσαμε Εκκλησία. Οι Οθωμανοί της περιοχής τις μετέτρεψαν αργότερα σε τζαμί. Κατέστρεψαν ένα μνημειώδες κτίσμα της Σμύρνης, την Αγία Φωτεινή. Την έκαψαν. Μίσος…
Στη σημερινή Σμύρνη δεσπόζει το Χισάρ Τζαμί. Λίγο πιο πέρα, στο Τσεσμέ, η Εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους έχει γίνει παζάρι. Και παραδίπλα, στα Αλάτσατα, η Παναγιά η Αλατσατιανή είναι τζαμί με μία πράσινη κουρτίνα στη μέση. Από τη μέση και μπρος λειτουργεί λίγες μέρες τον χρόνο ο Πατριάρχης, με ανοιχτή την κουρτίνα, από τη μέση και πίσω λειτουργεί ως τζαμί τις περισσότερες μέρες του χρόνου, με κλειστή την κουρτίνα. Ο ιμάμης, ο δικός του ιερέας, ψάλλει τις μουσουλμανικές θρησκευτικές δοξασίες.
Ήταν μια συγκινητική επίσκεψη στα ματωμένα χώματα της Διδώ Σωτηρίου, του Ηλία Βενέζη και πόσων ακόμη… Ήταν ένα πολύ διδακτικό ταξίδι. Για τις διαχρονικές ανάγκες του κόσμου και για πολλά θαύματα του Ελληνικού Πολιτισμού. Που μείναν εκεί, παρόντα ή απόντα. Με θύμησες…
*Ο Λευτέρης Γαγάνης είναι ειδικευόμενος ιατρός