Στους δύσκολους καιρούς που διέρχονται οι σημερινές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ως αφορμή στάθηκε η στρατιωτική εισβολή πριν 6 μήνες της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η εξέλιξη αυτή ανεξαρτήτως της προέλευσης, σημαδεύει σήμερα τις εξελίξεις, μεταξύ άλλων και στη χώρα μας. Θεώρησα μια ευκαιρία που μου δόθηκε από μελέτη που δημοσίευσε η δεξαμενή σκέψης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την «Ευαισθητοποίηση των πολιτών για την κοινή αγροτική πολιτική» να αναπτύξω ορισμένες πλευρές της, ως προς την εφαρμοστικότητα της σημαντικής αυτής πολιτικής. Είναι γνωστό ότι ο βασικός μοχλός για την ευαισθητοποίηση αυτή είναι τα μέσα ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά. Τίθεται το ερώτημα ποιος πληρώνει για την ευαισθητοποίηση αυτή και σε ποιον απευθύνεται; Σε αυτό το ερώτημα δε χωρούν πολλές απαντήσεις. Πως όμως φθάσαμε εδώ; Και πως συνδέονται αυτά τα γεγονότα μεταξύ τους;
Δημοσιεύθηκε μελέτη στις 27-10-2022 με τίτλο «Η κοινή γεωργική πολιτική στα 60 της χρόνια: αυξανόμενος ρόλος και επιρροή για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». Στη μελέτη αυτή επιχειρείται προσέγγιση που περιλαμβάνει την ιστορική εξέλιξη της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), που θεσπίστηκε το 19621. Αν και η ευαισθητοποίηση των πολιτών για την ΚΓΠ δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή, έχει βελτιωθεί με την πάροδο του χρόνου και τείνει να κορυφώνεται όταν η μεταρρύθμιση της ΚΓΠ καλύπτεται από τα κύρια μέσα ενημέρωσης. Η αυξημένη ευαισθητοποίηση κινήθηκε επίσης σύμφωνα με τις πολιτικές εξελίξεις, οι οποίες διεύρυναν τη σημασία της ΚΓΠ για ομάδες πολιτών εκτός από τους αγρότες.
Υπήρχε σταθερά υψηλή δημόσια υποστήριξη για μια γεωργική πολιτική που παρέχει ασφαλή τρόφιμα, είναι περιβαλλοντικά βιώσιμη, που προστατεύει τις μικρές και μεσαίες εκμεταλλεύσεις και προστατεύει τα γεωργικά εισοδήματα. Οι πολίτες πιστεύουν σταθερά ότι η ΚΓΠ είναι επιτυχής στην παροχή ασφαλών τροφίμων και ότι προσφέρει προστασία του περιβάλλοντος, αν και μια σημαντική μειοψηφία αμφισβήτησε τον περιβαλλοντικό ρόλο της ΚΓΠ πιο πρόσφατα. Η ΚΓΠ θεωρείται σταθερά λιγότερο επιτυχημένη στην προστασία των μικρομεσαίων γεωργών και στη στήριξη του εισοδήματος των αγροτών. Και τούτο γιατί όντως σημαντικά κονδύλια κατευθύνθηκαν προς τις μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, παρά το ότι η προπαγάνδα έστερξε σημαντικά την περίπτωση των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Ίδια τακτική που εφαρμόζεται και στις μικρομεσαίες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, για τις οποίες τα πολλαπλά προγράμματα που υιοθετήθηκαν από την γραφειοκρατική ελίτ των Βρυξελλών δεν υστέρησαν σε τίποτα τους σημαντικούς πόρους που κατευθύνθηκαν προς τις μεγάλες επιχειρήσεις.
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι αντιλήψεις των πολιτών για το τι θα έπρεπε να στοχεύει η ΚΓΠ έτειναν να συμβαδίζουν με τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε η ΚΓΠ, δηλαδή μακριά από την επιδότηση των αγροτικών προϊόντων και προς μεγαλύτερη στήριξη της αγροτικής οικονομίας. Οι πολίτες συμφωνούν με συνέπεια ότι είναι σκόπιμο η οικονομική στήριξη να εξαρτάται από την παροχή δημόσιων αγαθών όπως υψηλά πρότυπα για το περιβάλλον, την καλή διαβίωση των ζώων και την ασφάλεια των τροφίμων και υπάρχει υποστήριξη για τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους αγρότες να αλλάξουν τον τρόπο που εργάζονται για να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν το κλίμα αλλαγή.
Ωστόσο, η γνωστή έκθεση Spaak του 1956 υπογράμμισε το σκεπτικό για μια ευρωπαϊκή προσέγγιση και η ΚΓΠ έγινε βασικός δομικός λίθος των θεμελίων της ΕΟΚ, της πρώτης κοινής πολιτικής της και της πιο δαπανηρής του κοινοτικού προϋπολογισμού. Για πολλούς μελετητές έγινε επίσης, σύμβολο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και ειδικός μοχλός για τη δημιουργία της ΕΟΚ ως κεντρικής σημασίας. Και τούτο γιατί η γεωργία ήταν μια σημαντική δραστηριότητα και προμηθευτής τροφίμων μεταξύ των αρχικών έξι ιδρυτικών μελών της, ο τομέας αντιμετώπιζε εισοδηματικά προβλήματα που απαιτούσαν παρέμβαση. Η διαρκής διεύρυνση της ευρωπαϊκής προσπάθειας κατέδειξε ότι η κρατική παρέμβαση στους εθνικούς γεωργικούς τομείς ήταν κύριο χαρακτηριστικό της εθνικής πολιτικής και αδύνατον να λύσει την ανισορροπία που είχε δημιουργηθεί. Βασική υπεύθυνη ήταν η άνιση ανάπτυξη των κρατών μελών και ο διαχωρισμός σε αδύναμους και ισχυρούς εθνικούς προϋπολογισμούς.
Ως αποτέλεσμα, μια κοινή πολιτική για τη γεωργία (και το εμπόριο και τις μεταφορές) αναφέρθηκε ρητά στη Συνθήκη της Ρώμης του 1957. Οι στόχοι της ΚΓΠ ορίστηκαν στη Συνθήκη και επαναδιατυπώθηκαν στη Συνθήκη της Λισσαβόνας του 2009 (Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΣΛΕΕ, άρθρα 38-44), ως εξής:
α) Να αυξηθεί η αγροτική παραγωγικότητα με την προώθηση της τεχνικής προόδου.
β) Να εξασφαλιστεί ένα δίκαιο βιοτικό επίπεδο για τους αγρότες.
γ) Να υπάρξει σταθεροποίηση των αγορών.
δ) Να διασφαλίσει τη διαθεσιμότητα των προμηθειών.
ε) Να διασφαλίζει λογικές τιμές για τους καταναλωτές.
Αυτοί οι στόχοι είναι τόσο οικονομικοί όσο και κοινωνικοί και αποσκοπούν στη διασφάλιση των συμφερόντων τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών.
Το θλιβερό εύρημα είναι η ισχυρή μείωση των δαπανών για τη γεωργία και την αλιεία, που πλέον μετά βίας υπερβαίνει το 30 %, εκεί όπου πριν τη μεγάλη διεύρυνση του 2004 υπερέβαινε το 47% και στα χρόνια της ακμής της η ΚΓΠ απορροφούσε ακόμη και 60-75% από τον κοινοτικό προϋπολογισμό.
Έτσι φθάνουμε στο σημείο σήμερα να διαπιστώνουμε σημαντικές μειώσεις των επιμέρους τομέων της ελληνικής γεωργικής παραγωγής. Και αν είχαν χρησιμοποιηθεί για άλλες χρήσεις, θα μπορούσε να ελεγχθεί η ορθότητα της αναφοράς αυτής, όμως, δυστυχώς, τα ακαλλιέργητα εδάφη της χώρας μας είναι τραγικά πολλά, και ακούν στο όνομα της διαρκούς αγρανάπαυσης.
Έτσι τώρα, ο Έλληνας καταναλωτής είναι θύμα της εκρηκτικής ανόδου των τιμών και ο αγρότης της χώρας μας, μετά τη λαμπρή άνοδο της εισοδηματικής του επάρκειας καταλήγει και πάλι στη φτώχεια των παλιών καιρών. Τα λιπάσματα αυξάνουν, οι εισροές της γεωργίας δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις ενεργειακές αυξήσεις, οι μεταφορές και οι άλλοι τομείς που παρεμβαίνουν στο σύστημα παραγωγής και διάθεσης κρέμονται κυριολεκτικά από μια κλωστή, και κανείς δεν μπορεί να κάνει θετικές προβλέψεις για έναν τομέα που πολλοί λόγοι οδήγησαν στην εγκατάλειψή τους. Και βέβαια, η μεγάλη ευθύνη ανήκει στους διαχρονικά κυβερνήτες της χώρας που δε φρόντισαν να αφήσουν πίσω τους, τουλάχιστον μια λογική εξέλιξη του γεωργικού τομέα, βασικού πυλώνα της ελληνικής οικονομίας.
1 The common agricultural policy at 60: A growing role and influence for the European Parliament
* Ο Γιώργος Μαρκατάτος είναι διευθύνων σύμβουλος
