Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΠΑΝΟΥΔΑΚΗ*
Η δημιουργία υποδομών φιλοξενίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο και Ηράκλειο) είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου το Πανεπιστήμιο να έλξει περισσότερους και καλύτερους φοιτητές μέσα κι έξω από τη χώρα όλες τις εποχές του χρόνου, θα βοηθήσει χιλιάδες οικογένειες να σπουδάσουν τα παιδιά τους έναντι λελογισμένου κόστους και θα δημιουργήσει δεκάδες υγιείς θέσεις εργασίας τόσο κατά την περίοδο κατασκευής όσο και κατά την περίοδο λειτουργίας. Τα παραπάνω είναι ακόμη πιο σημαντικά για τις Σχολές του Πανεπιστημίου που εδρεύουν στην πόλη του Ρεθύμνου, αλλά και για την ίδια την πόλη. Η συγκεκριμένη επένδυση, σε συνδυασμό με την επιδιωκόμενη κατασκευή Πειραματικών και Ειδικών Σχολείων καθώς και τη στέγαση της Σχολής Μουσικής και Οπτικοακουστικών Τεχνολογιών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου στην περιοχή του Γάλλου, δημιουργεί ένα μοναδικό εκπαιδευτικό οικοσύστημα όλων των βαθμίδων στα δυτικά της πόλης. Η δε ανέγερση Μεγάλου Αμφιθεάτρου καλύπτει ένα εξόφθαλμο έλλειμμα στις υποδομές των δύο Φορέων και, αν τύχει της κατάλληλης διαχείρισης, όχι μόνο θα τους φέρει ακόμα πιο κοντά, αφού τα συμφέροντά τους θα ταυτίζονται, αλλά και θα δημιουργήσει ένα συνεδριακό και πολιτιστικό κέντρο που έχει τη δυναμική να μεταμορφώσει την ταυτότητα της πόλης.
Με αφορμή την τιμητική διάκριση που – ανάμεσα σε εξήντα πέντε έργα ΣΔΙΤ που «τρέχουν» στη χώρα – έλαβε το Πανεπιστήμιο Κρήτης από το ΣΔΙΤ Forum στις 19 Νοεμβρίου στην Αθήνα για την ωρίμανση του εν λόγω έργου και καθώς βρισκόμαστε λίγες μόλις εβδομάδες πριν από την υπογραφή της σύμβασης, που θα «κλειδώσει» την υλοποίησή του, ίσως είναι κατάλληλη η στιγμή να καταγράψουμε για πρώτη φορά τα γεγονότα που οδήγησαν στην ένταξή του, όπως τα αντιληφθήκαμε εμείς που για λογαριασμό του Πανεπιστημίου τα χειριστήκαμε. Ασφαλώς θα υπάρχουν και άλλες πτυχές, ιδιαιτέρως ενδοκυβερνητικών συνεννοήσεων τότε, των οποίων εμείς δε γίναμε κοινωνοί. Το κείμενο στηρίζεται στην ομιλία μου στο πλαίσιο της παραπάνω εκδήλωσης, που είναι διαδικτυακά προσβάσιμη στο www.sditforum.gr.
Ι. Το πρόβλημα
Ανέλαβα αντιπρύτανης Φοιτητικής Μέριμνας και Διοικητικού Προσωπικού τον Φεβρουάριο του 2016 με πρύτανη τον Οδυσσέα Ζώρα. Δεν είχα μέχρι τότε ουσιαστική εμπειρία δημόσιας διοίκησης και ήμουν μάλλον αδαής· οι προθέσεις μου, όμως, ήταν αγαθές. Ως αντιπρύτανης ΦΜ δεν άργησα να συναντήσω εκπροσώπους φοιτητικών οργανώσεων. Οι φοιτητές ήτανε μαχητικοί στις διεκδικήσεις τους και σε κάποιες περιπτώσεις επιθετικοί. Αν όμως αφαιρούσε κανείς το συναισθηματικό φόρτο, υπήρχε ένα σημείο στο οποίο οι φοιτητές είχαν αναντίρρητα δίκιο: αφενός οι Εστίες του Γάλλου με 143 δωμάτια ήταν εντελώς ανεπαρκείς και αφετέρου δεν υπήρχαν διαμερίσματα για να στεγαστούν στην πόλη, κι όσα υπήρχαν η μεγάλη ζήτηση και η μικρή προσφορά τα είχε τιμολογήσει στον Θεό. Ο τόπος μας είναι τουριστικός κι αυτό ανεβάζει τις τιμές. Κι όταν εξαπλώθηκε το AirBnB, τότε πια αποστραγγίστηκε κάθε ικμάδα προσφοράς. Σε μία έρευνα που κάναμε τον Φεβρουάριο του 2019 για να υποβάλουμε την Αιτιολογική Έκθεση στην Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ διαπιστώσαμε ότι το 2014 διετίθεντο για βραχυχρόνια μίσθωση (AirBnB) στην Κρήτη 2.214 ακίνητα, ενώ μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2018, 20.788, σχεδόν δεκαπλάσια. Στην ίδια έρευνα τον Φεβρουάριο του 2019 διαπιστώθηκε πως στον νομό Ρεθύμνου προσφέρονταν για βραχυχρόνια μίσθωση 2.026 ακίνητα, ενώ για μακροχρόνια μίσθωση μόλις 67 κι αυτά σχεδόν στο σύνολό τους σε περιαστικές περιοχές. Η εικόνα στο Ηράκλειο ήταν κάπως καλύτερη, αλλά στο μεταξύ έχει κι αυτή επιδεινωθεί.
Στη συνείδησή μου βάραινε πολύ που νέοι άνθρωποι ήθελαν αλλά εμποδίζονταν να σπουδάσουν, πολύ δε περισσότερο που αυτός ήταν και είναι ο μόνος τρόπος να βελτιώσουν τη ζωή τους. Η εύρεση στέγης επηρέαζε αρνητικά και άλλους δείκτες του Πανεπιστημίου, αφού πολλοί υποψήφιοι φοιτητές απέφευγαν την Κρήτη λόγω του υψηλού κόστους, σε κάποιο βαθμό το ίδιο και οι καθηγητές. Παράπονα για το στεγαστικό ακούγονταν και από άλλες μεριές της κοινωνίας: Το Νοσοκομείο για τους νέους γιατρούς, η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση για τους νέους δάσκαλους και τους νέους καθηγητές, η Σχολή της Αστυνομίας κ.ο.κ.
ΙΙ. Το Πρίνστον των ΗΠΑ και η πρώτη προσπάθεια
Στο μεταξύ ένας συνάδελφος αντιπρύτανης από το τμήμα Φυσικής, ο Γιώργος Τσιρώνης, έτρεχε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα και είχε εκείνο τον καιρό υπόλοιπο πιστώσεων για τη διάχυση του προγράμματος. – Αν θέλεις να πας σε κάποιο Πανεπιστήμιο, μπορώ να το καλύψω, μου είπε. Δεν είχα πάει μέχρι τότε στις ΗΠΑ και με τη στήριξη του προγράμματός του πήγα στο Institute for Advanced Studies στο Πρίνστον τον Μάιο του 2016, με την ευγενική συνδρομή του Έλληνα διευθυντή του Ινστιτούτου Άγγελου Χανιώτη. Έμεινα σε ένα διαμέρισμα μέσα στο πανεπιστημιακό campus και εκεί, στο Πρίνστον των ΗΠΑ, συλλήφθηκε ο πρώτος σπόρος του έργου για το οποίο σήμερα συζητούμε. Αναπάντεχα σκέφτηκα πως αν στην Κρήτη θα μπορούσαμε κάποτε να αποκτήσουμε ένα campus σαν κι αυτό στο Πρίνστον, αυτό θα ήταν πολύ κατάλληλο για τον τουριστικό μας τόπο, και πολύ καλύτερο από μια Εστία με δωμάτια για φτωχούς φοιτητές. Ήταν μια διαφορετική σύλληψη αυτή: Όχι απλώς δωμάτια για τους έχοντες ανάγκη, αλλά μία πραγματική Πανεπιστημιούπολη με όλες τις απαραίτητες υποδομές κατά το διεθνές πρότυπο.
Όταν επέστρεψα, άρχισα να συλλέγω πληροφορίες για τον κατασκευαστικό κλάδο στην Κρήτη, αξιολόγησα τα δεδομένα και άρχισα επαφές με έναν υγιή επιχειρηματία από το Ρέθυμνο, τον Γιάννη Πεσδεμιώτη. Η ιδέα ήταν το μεν Πανεπιστήμιο να παραχωρήσει γη, ο δε επιχειρηματίας να κατασκευάσει δωμάτια για φοιτητές. Μιλούσαμε μήνες με τον κ. Πεσδεμιώτη γύρω από αυτή την προοπτική. Κάναμε συναντήσεις – θυμάμαι – στο πατάρι μιας καφετέριας στο Ρέθυμνο για να μη μας ενοχλούν, ώσπου μια μέρα ο επιχειρηματίας ζήτησε ραντεβού και ήλθε στο γραφείο μου στην Πρυτανεία ο ίδιος με δύο άλλους συνεργάτες του, ένα νομικό σύμβουλο και ένα λογιστή. Ήτανε νωρίς την άνοιξη του 2018. Ο νομικός εξήγησε ότι δεν μπορούμε να δώσουμε γη ΝΠΔΔ σε ιδιώτη προς εκμετάλλευση, αυτό θα απαιτούσε διάταξη στη Βουλή και αυτές οι διαδικασίες απαιτούν πολιτική βούληση και πολύ χρόνο. Ο λογιστής εξήγησε ότι η προοπτική θα ήταν για 2.500 διαμερίσματα στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου, να κατασκευαστούν σταδιακά σε ομάδες των 500, και ότι το κόστος του ενοικίου προεκτιμάται σε 300€/μήνα το διαμέρισμα, μόλις, δηλαδή, 15% φτηνότερο από την αγοραία τιμή της εποχής. Αυτά τα δεδομένα, όμως, αναιρούσαν ήδη το σκοπό της προσπάθειας. Και εκεί το όνειρο έλαβε απαίσιο τέλος. Σηκωθήκαμε από το τραπέζι περίλυποι για τον αποχαιρετισμό, όταν φεύγοντας ο λογιστής, που ονομάζεται Τσομπανάκης Απόστολος, κοντοστάθηκε και μου είπε: Παιδί μου, αυτό που ψάχνεις λέγεται ΣΔΙΤ και υπάρχει στην Αθήνα ειδική υπηρεσία για τον σκοπό αυτό. Και εγένετο φως. Τούτο τον καιρό ο καλός κ. Τσομπανάκης θα συνειδητοποιεί το αποτέλεσμα που τελικά παρήγαγε η συμβουλή του.
ΙΙΙ. «ΣΔΙΤ»
Ήταν η πρώτη φορά που αυτή η λέξη ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα) γινόταν τόσο επίκαιρη. Γκούγκλαρα το «ΣΔΙΤ» και είδα την Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ στο υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας. Έχοντας την πικρή εμπειρία της δημόσιας Φοιτητικής Εστίας στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου (όπου στο μεταξύ τα πράγματα έχουν πολύ βελτιωθεί), θεωρούσα ότι η επιλογή του ΣΔΙΤ ήταν η καλύτερη για την ανέγερση Κατοικιών, διότι ο ανάδοχος δεν θα εγκατέλειπε τα κτήρια μετά την κατασκευή τους, αλλά θα έμενε εκεί και θα τα συντηρούσε για πολλά χρόνια. Αυτό θα έκανε και την ίδια την κατασκευή πιο υπεύθυνη.
Πήρα το σταθερό τηλέφωνο που έδειχνε η Google και – καθώς μαζί με τη θέληση χρειάζεται και τύχη – απάντησε ο ίδιος ο ειδικός γραμματέας: Νίκος Μαντζούφας. Του εξήγησα το θέμα. Είναι εφικτό, είπε. Να έλθετε εδώ να μιλήσουμε. Ενημέρωσα τον πρύτανη τότε Οδυσσέα Ζώρα. Να πας, μου είπε. Ήταν ένας αρχοντάνθρωπος ο Οδυσσέας Ζώρας και ποτέ δεν εμπόδισε κάποιον αντιπρύτανη να αναλάβει κάποια πρωτοβουλία. Πήγαμε στην Αθήνα μαζί με τον πολύτιμο συνεργάτη μου νομικό σύμβουλο του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννη Σουφαλιδάκη. Ο Μαντζούφας μας έδειξε ένα βίντεο με έργα ΣΔΙΤ που είχαν ήδη υλοποιηθεί και μας εξήγησε πως η υπαγωγή ενός έργου απαιτεί πολιτική βούληση και αρμόδιος υπουργός είναι ο Γιάννης Δραγασάκης. Εκεί γνωρίσαμε και δυο νεαρούς, τον Νίκο Σέργη και την Αλεξάνδρα Δόγα, που ερχόταν σε όλες τις συναντήσεις με τον Μαντζούφα και ενίοτε κρατούσαν σημειώσεις. Μόλις επιστρέψαμε στην Κρήτη γυρέψαμε ραντεβού με τον Δραγασάκη. Περιμέναμε κάπου πέντε μήνες για να μας πούνε να πάμε. Δόθηκε, όμως, τον Σεπτέμβριο του 2018.
Αναδημοσιεύουμε εδώ την ιστορική φωτογραφία από την πρώτη συνάντηση διεκδίκησης του έργου. Ο Δραγασάκης αναγνώριζε την ακαδημαϊκή και κοινωνική σπουδαιότητα της πρότασης, αλλά είχε διαφορετική οπτική από τη δική μας. – Θέλω να δώσω ώθηση στον κατασκευαστικό κλάδο που έχει κάνει κοιλιά, είπε εκείνος.
IV. Οι μακρές διαπραγματεύσεις και οι πρώτες αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία
Ο Δραγασάκης μας είπε να εκπονήσουμε και να καταθέσουμε κτηριολογική και οικονομοτεχνική μελέτη και ότι μετά θα μπορούσε να συγκαλέσει Διυπουργική Επιτροπή για να εγκρίνει το έργο. Αναθέσαμε αμέσως συμβουλευτική υπηρεσία για την προετοιμασία αυτών των μελετών με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Κρήτης και καταθέσαμε το αίτημά μας προς την ΕΓ ΣΔΙΤ το Μάρτιο του 2019. Στο μέσο διάστημα ο συνάδελφός μου τότε αντιπρύτανης των Οικονομικών (και μετέπειτα Πρύτανης) Παναγιώτης Τσακαλίδης κι εγώ πηγαινορχόμασταν στην ΕΓ ΣΔΙΤ για να συνδιαμορφώσουμε την Εισήγηση που θα κατέθετε η ΕΓ ΣΔΙΤ προς τη Διϋπουργική Επιτροπή.
Το Πανεπιστήμιο με επιστολή του τότε πρύτανη είχε ζητήσει να περιληφθούν στο έργο Φοιτητικές Κατοικίες σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο, το Μεγάλο Αμφιθέατρο στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου (ένα ημιτελές κτήριο, που λόγω εργατικού ατυχήματος διακόπηκε η κατασκευή του τον Αύγουστο του 1999 κι έκτοτε στοιχειώνει ως φάντασμα την Πανεπιστημιούπολη), το κτήριο επί της οδού Δημητρακάκη που σήμερα στεγάζει την Πολεοδομία στο κέντρο της πόλης του Ρεθύμνου (κατασκευής 1958, που έχρηζε στατικής ενίσχυσης και ανακαίνισης) και το κτήριο του Ευαγγελισμού στο Ηράκλειο, ένα ιστορικά διατηρητέο κτήριο που τελούσε και τελεί υπό κατάληψη από το 2002. Να κλείσουμε, δηλαδή, όλες τις πληγές του Πανεπιστημίου στις υποδομές μέσα από αυτό το έργο. Όμως τα στελέχη της Κυβέρνησης δε δέχονταν να περιληφθούν ημιτελή ή υπό ανακαίνιση υφιστάμενα κτήρια διότι, όπως έλεγαν, αυτό ήταν έξω από τη λογική των έργων ΣΔΙΤ. Με χαρά διαπιστώνω στις τελευταίες εγκρίσεις πως αυτή η αγκύλωση έχει πλέον εγκαταλειφθεί.
Εξ ανάγκης, λοιπόν, αφήσαμε τότε στην άκρη τα δύο κτήρια της οδού Δημητρακάκη στο Ρέθυμνο και του Ευαγγελισμού στο Ηράκλειο και δώσαμε τη μάχη, για να περιληφθεί το Μεγάλο Αμφιθέατρο. Βοήθησαν πολλοί και ίσως αδικώ κάποιους αν δεν τους αναφέρω, πάντως ανάμεσά τους ήταν ο τότε υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός και ο περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης, και το Μεγάλο Αμφιθέατρο τελικά έμεινε μέσα στο έργο. Ειρήσθω εν παρόδω ότι και τα δύο κτήρια που τότε εξαιρέθηκαν έχουν στο μεταξύ πάρει τον δρόμο τους.
Οι κόποι μας δεν πήγαν χαμένοι. Αφού όλα εξηγήθηκαν αναλυτικά και όπως έπρεπε, η Κυβέρνηση εννόησε το έργο ως κοινωφελές και κατάρτισε ένα σενάριο βάσει του οποίου το εθνικό ΠΔΕ (νυν ΕΠΑ) θα κάλυπτε το κόστος όχι μόνο της κατασκευής, αλλά και των υπηρεσιών συντήρησης, καθαριότητας, ασφάλισης και φύλαξης των εγκαταστάσεων για διάστημα 27 ετών. Κι ενώ η Κυβέρνηση καλύπτει το πολύ μεγαλύτερο μέρος της δαπάνης κατασκευής και λειτουργίας, όλα τα έσοδα από την επένδυση θα περιέρχονται στο Πανεπιστήμιο. Το οποίο Πανεπιστήμιο από τη μεριά του θα καλύπτει τις δαπάνες ενέργειας, ύδρευσης και τα όποια διαχειριστικά κόστη. Κάποιες σκέψεις για επιστροφή κεφαλαίου στο εθνικό ΠΔΕ εκ μέρους του Πανεπιστημίου, μετά από μακρά ανταλλαγή προφορικών και γραπτών επιχειρημάτων, αποσοβήθηκαν. Το αποτέλεσμα κρίνεται πολύ ικανοποιητικό για το Πανεπιστήμιο, και τους χρήστες.
Ενώ τα νέα κυκλοφόρησαν στην τοπική κοινωνία, πολλοί φίλοι και συμπολίτες με αντιμετώπισαν με συγκατάβαση, κάποιοι ακόμα και με ειρωνεία. Μου χτυπούσαν την πλάτη με μια καλή κουβέντα και μερικοί θα με συμβούλευσαν να συζητήσω το θέμα του ΣΔΙΤ με κατάλληλο γιατρό. Ένας μάλιστα μου είπε ότι του φαίνομαι για πράκτορας χωρίς να πει τίνος. Οι αντιδράσεις αυτές ήταν κατανοητές για ένα έργο πρωτοφανές για ένα Πανεπιστήμιο στη χώρα μας, εμείς όμως που συμμετείχαμε στις συζητήσεις βλέπαμε ότι η Κυβέρνηση το εννοεί σοβαρά και ότι το έργο θα εγκριθεί.
Συνεχίζεται.
* Ο Κωνσταντίνος Σπανουδάκης είναι καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, πρώην αντιπρύτανης Υποδομών και Οικονομικών, μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Π.Κ
