Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας είναι μια ευκαιρία για τους ανθρώπους και τις κοινότητες να συνειδητοποιήσουν ότι «η ψυχική υγεία είναι ένα καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα» για τη βελτίωση της γνώσης, την ευαισθητοποίηση και την προώθηση δράσεων που προστατεύουν την ψυχική υγεία όλων ως καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα.
Η ψυχική υγεία είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα για όλους τους ανθρώπους. Όλοι, όποιοι και όπου κι αν βρίσκονται, έχουν δικαίωμα στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο ψυχικής υγείας. Αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα προστασίας από κινδύνους ψυχικής υγείας, το δικαίωμα σε διαθέσιμη, προσβάσιμη, αποδεκτή και καλής ποιότητας περίθαλψη και το δικαίωμα στην ελευθερία, την ανεξαρτησία και την ένταξη στην κοινότητα.
Η καλή ψυχική υγεία είναι ζωτικής σημασίας για τη γενική υγεία και ευημερία. Ωστόσο, ένας στους 8 ανθρώπους παγκοσμίως ζει με προβλήματα ψυχικής υγείας, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τη σωματική του υγεία, την ευημερία του, τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται με άλλους και τα μέσα διαβίωσής του. Οι συνθήκες ψυχικής υγείας επηρεάζουν επίσης έναν αυξανόμενο αριθμό εφήβων και νέων.
Η ύπαρξη μιας διαταραχής ψυχικής υγείας δεν πρέπει ποτέ να αποτελεί λόγο στέρησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενός ατόμου ή αποκλεισμού του από αποφάσεις σχετικά με την υγεία του. Ωστόσο, σε όλο τον κόσμο, τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας εξακολουθούν να βιώνουν ένα ευρύ φάσμα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πολλοί αποκλείονται από την κοινοτική ζωή και υφίστανται διακρίσεις, ενώ πολλοί περισσότεροι δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στη φροντίδα ψυχικής υγείας που χρειάζονται ή μπορούν να έχουν πρόσβαση μόνο σε φροντίδα που παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα τους.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνεχίζει να συνεργάζεται με τους εταίρους του για να διασφαλίσει ότι η ψυχική υγεία εκτιμάται, προωθείται, προστατεύεται και αναλαμβάνει επείγουσα δράση, ώστε όλοι να μπορούν να ασκήσουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και να έχουν πρόσβαση στην ποιοτική φροντίδα ψυχικής υγείας που χρειάζονται.
Οι ψυχικές διαταραχές αυξάνονται παγκοσμίως. Κυρίως λόγω των δημογραφικών αλλαγών, σημειώθηκε αύξηση κατά 13% των ψυχικών διαταραχών και των διαταραχών χρήσης ουσιών την τελευταία δεκαετία (έως το 2017), προκαλώντας από ένα έως 5 χρόνια ζωής με αναπηρία. Περίπου το 20% των παιδιών και των εφήβων παγκοσμίως έχουν κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας, με την αυτοκτονία να είναι η 2η κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15-29 ετών. Περίπου ένας στους 5 ανθρώπους σε συγκρουσιακά περιβάλλοντα έχει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας.
Οι ψυχικές διαταραχές μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση σε όλους τους τομείς της ζωής, όπως οι σχολικές ή εργασιακές επιδόσεις, οι σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους και η ικανότητα συμμετοχής στην κοινότητα. Δύο από τις πιο κοινές διαταραχές ψυχικής υγείας, η κατάθλιψη και το άγχος, κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία 1 τρισεκατ δολάρια κάθε χρόνο.
Παρά τα στοιχεία αυτά, ο παγκόσμιος μέσος όρος των κρατικών δαπανών υγείας που πηγαίνουν στην ψυχική υγεία είναι μικρότερος από 2%.
Οι καλής ποιότητας κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον όλων μας!
Η ψυχική υγεία και ευεξία είναι θεμελιώδους σημασίας για μια καλή και ουσιαστική ζωή. Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι όλοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας και υποστήριξη. Ειδικότερα, η πρόσβαση σε υποστήριξη και πόρους ψυχικής υγείας στα πρώτα χρόνια της ζωής μπορεί να κάνει πραγματική διαφορά στην υγεία και την ευημερία των νέων και των ενηλίκων στη μετέπειτα ζωή τους. Αυτό πρέπει να προωθηθεί κατά προτεραιότητα σε όλες τις χώρες.
Προσωπικός-Οικογενειακός Ιατρός και ψυχική υγεία
Ενώ οι ψυχίατροι και άλλοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών ψυχικής υγείας, οι ιατροί της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας είναι οι κύριοι πάροχοι για την πλειοψηφία των ασθενών. Οι περισσότεροι άνθρωποι με κακή ψυχική υγεία θα διαγνωστούν και θα αντιμετωπιστούν στο πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Η ψυχική ασθένεια περιπλέκει επίσης άλλες ιατρικές καταστάσεις, καθιστώντας τη διαχείρισή τους δυσκολότερη και ακριβότερη. Όλα αυτά μαζί καθιστούν την ψυχική υγεία σημαντικό ζήτημα για τους ιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας.
Οι Προσωπικοί – Οικογενειακοί Ιατροί είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας του ασθενούς τους. Οι συμπεριφορικές επιστήμες και η ψυχική υγεία αποτελούν κεντρικές αρχές της ειδικότητας της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής και οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί λαμβάνουν υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε αυτούς τους τομείς.
Ο κρίσιμος ρόλος των Προσωπικών-Οικογενειακών Ιατρών
Στην Τουρκία, η οποία φιλοξενεί σήμερα 3,6 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες, οι Προσωπικοί – Οικογενειακοί Ιατροί διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στις υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, συχνά χρησιμεύοντας ως πρώτη επαφή για τους πρόσφυγες που χρειάζονται υγειονομική περίθαλψη. Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί είναι συχνά και οι πρώτοι που μπορούν να εντοπίσουν επαρκώς θέματα και ανάγκες ψυχικής υγείας.
«Η φροντίδα ψυχικής υγείας είναι εξαιρετικά σημαντική. Το εύρος των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 στην ψυχική υγεία θα είναι αναμφίβολα εκτεταμένο», εξηγεί ο Δρ Akfer Karaoglan Kahiloğulları, Δ/ντής Έργου για την Ψυχική Υγεία στο γραφείο του ΠΟΥ στην Τουρκία. «Οι ευάλωτοι πληθυσμοί, όπως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, έχουν πληγεί ιδιαίτερα σκληρά από τις συνέπειές της, καθώς τα μέτρα δημόσιας υγείας, όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση, η απομόνωση, η επισιτιστική και φαρμακευτική ανασφάλεια και η καραντίνα μπορούν να λειτουργήσουν ως πυροδότηση τραυμάτων του παρελθόντος».
Προκειμένου να ανταποκριθούν πιο ολοκληρωμένα στις ιδιαίτερες ανάγκες των προσφύγων και των μεταναστών, τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Σύριοι επαγγελματίες υγείας σε επίπεδο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας εκπαιδεύονται μέσω ενός νέου προγράμματος που προσαρμόζεται και εφαρμόζεται από το γραφείο του ΠΟΥ στην Τουρκία και το τουρκικό Υπουργείο Υγείας με οικονομική υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βασιλικό Κολλέγιο Γενικών Ιατρών Ηνωμένου Βασιλείου (RCGP) & Ψυχική Υγεία
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Ψυχικής Υγείας ως μια σχετικά πρόσφατη έννοια στην υγειονομική περίθαλψη, ορίζεται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) ως εξής:
1. παρεμβάσεις πρώτης γραμμής που παρέχονται ως αναπόσπαστο μέρος της γενικής υγειονομικής περίθαλψης, και
2. η φροντίδα ψυχικής υγείας παρέχεται από ιατρούς στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας που είναι ειδικευμένοι, ικανοί και υποστηρίζονται για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Η ψυχική υγεία ορίζεται ως μια κατάσταση ευημερίας στην οποία κάθε άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, μπορεί να αντιμετωπίσει τις φυσιολογικές πιέσεις της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συμβάλει στην κοινότητά του.
Οι λόγοι για τους οποίους η ψυχική υγεία πρέπει να ενσωματωθεί στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας :
➢ το βάρος και οι συνέπειες των ψυχικών διαταραχών είναι μεγάλο
➢ τα προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας είναι συνυφασμένα
➢ το θεραπευτικό κενό για τις ψυχικές διαταραχές είναι τεράστιο
➢ η Πρωτοβάθμια Φροντίδα για την ψυχική υγεία ενισχύει την πρόσβαση για όλους
➢ η Πρωτοβάθμια Φροντίδα για την ψυχική υγεία προάγει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
➢ η Πρωτοβάθμια Φροντίδα για την ψυχική υγεία είναι οικονομικά προσιτή και οικονομικά αποδοτική
➢ η Πρωτοβάθμια Φροντίδα για την ψυχική υγεία παράγει καλά αποτελέσματα στον τομέα της υγείας
Τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι κοινά. Ένας στους 6 ενήλικες και ένα στα 10 παιδιά είναι πιθανό να έχουν κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας σε οποιοδήποτε έτος. Η συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών έχει διπλασιαστεί μέσα σε μια 10ετία. Ένας μέσος κατάλογος 2.000 ασθενών εγγεγραμμένων σε ένα Γενικό/Οικογενειακό Ιατρό ενδεικτικά περιλαμβάνει:
➢ 352 άτομα με κοινό πρόβλημα ψυχικής υγείας,
➢ 8 με ψύχωση, 120 με εξάρτηση από το αλκοόλ, 60 με εξάρτηση από τα ναρκωτικά,
➢ 352 με κοινό πρόβλημα ψυχικής υγείας – 120 με ψύχωση που δεν έχει εκδηλωθεί,
➢ 176 με διαταραχή προσωπικότητας
Το 90% των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, η οποία περιλαμβάνει άτομα με σοβαρές και διαρκείς ψυχικές ασθένειες στην Μεγάλη Βρετανία, ενώ χρησιμοποιεί λιγότερο από το 10% των συνολικών δαπανών που δαπανώνται για την ψυχική υγεία.
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) έχει κεντρικό ρόλο στην παροχή φροντίδας ψυχικής υγείας, καθώς είναι το πρώτο σημείο επαφής των περισσότερων ανθρώπων κατά την ανάπτυξη συμπτωμάτων. Αποτελεί την μοναδική υπηρεσία υγείας που προσφέρει «από την γέννηση μέχρι τον θάνατο» οικογενειακή, προσωποκεντρική φροντίδα, συχνά βλέποντας και υποστηρίζοντας ασθενείς μέσω σημαντικών γεγονότων της ζωής, όπως η εγκυμοσύνη και το πένθος.
Η Γενική/Οικογενειακή Ιατρική, η οποία αποτελεί μέρος της ευρύτερης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας είναι επιφορτισμένη με την παροχή φροντίδας για «κοινά προβλήματα ψυχικής υγείας» και τη συμβολή στην προαγωγή της υγείας, αλλά υπάρχει έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τους ρόλους και τις ευθύνες για τη φροντίδα ασθενών με χρόνια, σύνθετα και μη ψυχωτικά προβλήματα ψυχικής υγείας.
Υπάρχουν σαφείς δεσμοί μεταξύ ψυχικής και σωματικής υγείας. Έως και το 1/3 των ατόμων με πολλές χρόνιες παθήσεις όπως ο διαβήτης υποφέρουν από συννοσηρά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως άγχος ή κατάθλιψη, τα οποία εμπίπτουν επίσης στην αρμοδιότητα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Επίσης, η Πρωτοβάθμια Υγεία φροντίζει μια μεγάλη ομάδα υποεξυπηρετούμενων ατόμων με επίμονα σωματικά ανεξήγητα συμπτώματα, γνωστά ως ιατρικά ανεξήγητα συμπτώματα.
Η έγκαιρη παρέμβαση από την Πρωτοβάθμια Φροντίδα είναι σημαντική, καθώς το 50% των προβλημάτων ψυχικής υγείας εμφανίζονται από την ηλικία των 14 ετών και το 75% από την ηλικία των 24 ετών. Η έγκαιρη παρέμβαση και η πρόληψη των ψυχικών ασθενειών θα μπορούσαν να μειώσουν τις ασθένειες, να σώσουν ζωές και χρήματα, αλλά και να μειώσουν τον φόρτο εργασίας των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών καθώς και να προωθήσουν την ανθεκτικότητα και την καλή ψυχική υγεία των υγειονομικών.
Ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων που συμβουλεύονται τον Προσωπικό – Οικογενειακό Ιατρό τους είναι σημαντικά ψυχολογικά διαταραγμένοι. Μπορεί να είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η «δυσφορία», καθώς μπορεί να μην πληροί κανένα από τα κριτήρια μιας ψυχικής ασθένειας, αλλά τόσο η παροδική όσο και η επίμονη δυσφορία μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική λειτουργική βλάβη. Η δυσφορία μπορεί να είναι ένα παροδικό φαινόμενο που σχετίζεται με συγκεκριμένους στρεσογόνους παράγοντες που υποχωρεί όταν εξαφανίζεται ο στρεσογόνος παράγοντας ή καθώς το άτομο προσαρμόζεται στον στρεσογόνο παράγοντα ή επίμονα εάν η εμπειρία της δυσφορίας υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που είναι πολιτισμικά κατάλληλο ή επιμένει πολύ μετά τον τερματισμό του στρεσογόνου παράγοντα(ων). Υπάρχει συζήτηση σχετικά με τον κίνδυνο υπερβολικής ιατρικοποίησης μιας φυσιολογικής συναισθηματικής αντίδρασης, τον ρόλο του Προσωπικού – Οικογενειακού Ιατρού εδώ και τους περιορισμούς που επιβάλλονται από τα τρέχοντα συστήματα ψυχικής υγείας σε πρωτοβάθμιο επίπεδο. Αυτός είναι ένας τομέας όπου οι πόροι θα μπορούσαν να κατευθυνθούν για την υποστήριξη των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών και τη βελτίωση των αποτελεσμάτων για τους ασθενείς.
Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι άνθρωποι προτιμούν να λαμβάνουν τη φροντίδα ψυχικής υγείας τους σε ένα περιβάλλον Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, το οποίο δίνει έμφαση στην παροχή φροντίδας όσο το δυνατόν πιο κοντά στο σπίτι του ασθενούς, είναι σε θέση να λάβει υπόψη τις απόψεις των ασθενών και είναι ένα λιγότερο στιγματισμένο περιβάλλον. Επιτρέπει επίσης την ευκολότερη παροχή φροντίδας σωματικής και ψυχικής υγείας μαζί. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας παρέχει ολιστική περίθαλψη βάσει βιο-ψυχο-κοινωνικού μοντέλου και όχι ιατρικο-νοσοκομειακού μοντέλου περίθαλψης. Η εκπαίδευση των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών τονίζει τη σημασία των δεξιοτήτων επικοινωνίας και της συνέχειας της φροντίδας στην παροχή του βιο-ψυχο-κοινωνικού μοντέλου. Τα συνεργατικά ή ολοκληρωμένα μοντέλα φροντίδας που χρησιμοποιούν μια προσέγγιση εξατομικευμένου σχεδιασμού φροντίδας αποτελούν προτεραιότητα κυβερνητικής πολιτικής. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας (NHS) υπόσχεται ρητά ότι «σε όλους με χρόνιες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, θα προσφερθεί ένα εξατομικευμένο σχέδιο φροντίδας που αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις και τις συμφωνημένες αποφάσεις τους».
Αναπόσπαστο μέρος αυτού του μοντέλου είναι η ανάγκη το άτομο να είναι ισότιμος εταίρος στη διαδικασία σχεδιασμού φροντίδας. Υπάρχουν στοιχεία που υποστηρίζουν τον σχεδιασμό εξατομικευμένης περίθαλψης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας για άτομα με άγχος και κατάθλιψη όσον αφορά τη βελτίωση των αποτελεσμάτων της ψυχικής υγείας. Το Βασιλικό Κολλέγιο Γενικών Ιατρών του Ηνωμένου Βασιλείου (RCGP) υποστηρίζει ρητά τον σχεδιασμό συνεργατικής φροντίδας και υποστήριξης (CCSP) και συνιστά ότι θα πρέπει να αποτελεί βασική δραστηριότητα για την Γενική/Οικογενειακή Ιατρική και το επισημαίνει ως αποτελεσματικό τρόπο διαχείρισης της πολυνοσηρότητας και συστήνει τη συμπερίληψή του στο πρόγραμμα σπουδών τους.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΩΝ-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ (ΣΥΓΕΝΙΑΡ)