Αδελφός του ήταν ο θρυλικός Δημόκριτος της Αντίστασης
Με αφορμή ένα ποίημα του Μανόλη Σιγανού γνώρισα και ανέφερα σε προηγούμενα αφιερώματα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του σπουδαίου αντιστασιακού Δημόκριτου Βοσκάκη που έμεινε στην ιστορία για τον ηρωισμό και τον τραγικό του θάνατο.
Ήταν ένα σύνθετο λυρικό ελεγείο (ΑΘΗΝΑ 1983) που άρχιζε με τους στίχους:
Ήταν μια φορά
Κι έναν καιρό
Ένα παλικάρι
Ένας λεβέντης
Που τον έλεγαν
Δημόκριτο
Κι ένα πρωινό
Τ’ Απρίλη
Τον αντάμωσε ο Χάρος
Στην απάνω βίγλα
Και τον λάβωσε
Και στον Κάτω κόσμο τον πήρε
Και τον έκανε αδερφό του
Ένας λεβέντης
Του καιρού μου
Παραμύθι αληθινό!
Μια ελεγεία συγκλονιστική
Ήταν μια εξαιρετική ελεγεία για τον λεβέντη Δημόκριτο Μ. Βοσκάκη από τη Νίθαυρη Αμαρίου.
Όπως ανέφερε και ο ποιητής έκανε με το ποίημα αυτό, που αποτελεί έναν ύμνο με δεκάδες στίχους, ένα μνημόσυνο ιερό, ταπεινό και αιώνιο στη μνήμη το νεκρού συμπολεμιστή – και στη μνήμη όλων των μαρτύρων της Κρήτης, εκείνης της εποχής.
Έγραφε ο Σιγανός, επεξηγηματικά μεταξύ άλλων:
«Κι ήρθανε μέρες μαύρες που θαρρείς η γης της Κρήτης έγινε μια κόλαση φωτιάς και μαρτυρίου. Ήταν τότε που οι ορδές των Ούννων πάτησαν τα χώματά της. Όμως τα παλικάρια της – σαν έπαψε η θύελλα της μάχης – πήρανε το ανηφόρι Κι από τις Σφακιανές Μαδάρες, το Γέρο Ψηλορείτη ως τα Λασηθιώτικα βουνά, τους κάμπους και τα ακρογιάλια, άρχισαν τον χορό για τη χαμένη με τόσο αίμα λευτεριά τους Και δεν έμεινε γέρος και δεν έμεινε κοπέλι και δεν έμεινε κοπελιά που να μην χορέψει αυτόν τον τρισάγιο χορό – τέσσερα ολάκερα χρόνια – που ήταν χορός θανάτου.
Κι όταν κάποτε ξαναγύρισε η λευτεριά η Ιστορία μέτρησε χιλιάδες νεκρούς. Ναι ήταν χιλιάδες οι νεκροί εκτελεσθέντες στο Γολγοθά του μαρτυρίου της Κατοχής 1941-1944.
Για έναν από αυτούς είναι ο «Κρητικός Επιτάφιος» .Για τον Δημόκριτο Μ. Βοσκάκη από τη Νίθαυρη Αμαρίου».
Ένα μνημειώδες έργο
Αυτό το μνημειώδες έργο, ισάξιο του άλλου γνωστού επιταφίου του Ρίτσου, ο Μανόλης Π. Σιγανός, ο Βυζαριανός, όπως υπογράφει, το έγραψε την άνοιξη του 1945. Αν και χάθηκαν πολλά χορικά, το διάστημα 1943-1945 στις διάφορες μετακινήσεις του, όπως αναφέρει σε υποσημείωση, ωστόσο δεν αλλάζει τίποτα από το νόημα του ελεγείου.
Μα ποιος ήταν ο Δημόκριτος Βοσκάκης;
Αναζητώντας την άκρη βρέθηκα σε μια θαυμάσια εργασία του. Ζαχαρία Τσουπάκη στην εφημερίδα Ρέθεμνος (Μάιο του 2013) που ανάμεσα στα άλλα ανέφερε για τους Βοσκάκηδες: «Στο μικρό οικισμό Σάτα της επαρχίας Αμαρίου, στα σύνορα με τον νομό Ηρακλείου, διατηρούσαν περιουσίες οι Βοσκάκηδες και οι Παραδεισανοί από το Βυζάρι. Εκεί πάντα έβρισκαν ασφάλεια οι Βρετανοί απεσταλμένοι του συμμαχικού στρατηγείου Μέσης Ανατολής.
Εκεί από αρχής κατοχής του 1941 παρουσιάστηκαν Άγγλοι κατάσκοποι, ο Τομ και ο Νίκος Σουρής και άλλοι που οργάνωσαν την Αγγλική κατασκοπία στο Νομό Ηρακλείου, τη Μεσσαρά και την επαρχία Αμαρίου. Συνεργάστηκαν αμέσως με τους Γιώργη Μ. Βοσκάκη, Δημόκριτο Μ. Βοσκάκη, Ηλία Βοσκάκη και τους Παραδεισανούς από το Βυζάρι, που και αυτοί διατηρούσαν περιουσίες στη Σάτα. Ο Κριτός (Δημόκριτος)ήταν πολύ έμπιστος στην κατασκοπία που τον είχαν αγγελιοφόρο από τα Χανιά μέχρι τη Σητεία».
Όπως αναφέρει ο κ. Τσουπάκης ο Δημόκριτος που έπαιζε και ωραία λύρα μέχρι τον πόλεμο ήταν ένα γενναίο και άφοβο παλληκάρι, που έτρεχε σαν αστραπή. Για τον λόγο αυτό και του ανέθεταν επείγουσες αποστολές επικίνδυνες πάντα. Κι εκείνος ακούραστος δεν σκέφτηκε ούτε μια φορά ν’ αρνηθεί.
Αετό τον έλεγαν
Τον έλεγαν αετό και ο κ. Τσουπάκης μας εξηγεί πως και γιατί τον ονόμασαν έτσι:
«Ήτανε μαζεμένοι στο μιτάτο του Λαντζουραλέξη Άγγλοι αντάρτες. Μια στιγμή φτάνει ο Δημόκριτος, τους βλέπει ανάστατους και του λέει: «Τι συμβαίνει βρε παιδιά;» Κριτέ αυτό το σήμα πρέπει να πάει στα Ανώγεια σε τρεις ώρες. Τότε αρπά το γράμμα και εξαφανίστηκε σαν αετός. Επήγε στα Ανώγεια σε δυόμιση ώρες! Τότε οι Άγγλοι τον ονόμασα Αετό.
Και να σκεφτεί κάποιος ότι από το μιτάτο του Λαντζουρά λέξη να πάει στα Ανώγεια ένας νέος σαλευτής, θα κάμει το λιγότερο εννιά ώρες!!!
Δυστυχώς προδόθηκε
Ο Κριτός, γράφει ο κ. Τσουπάκης, έφερε τον μεγάλο αξιωματικό της Αγγλικής κατασκοπίας, τον Νίκο Μόντη, με το μουλάρι του Πετρακογιώργη, φορτωμένο με τον πρώτο ασύρματο που ήρθε στην επαρχία.
Τον έφερε στις 12:00 στις 20 Ιουλίου. Δυστυχώς προδόθηκε από κάποιον που ήταν χωροφύλακας στο Ηράκλειο. Τον πιάσανε τον πήγανε στις φυλακές της Αγιάς. Στρούσια που δε λέγονται. Αυτά διηγούνταν αυτοί που ήσαν μαζί στη φυλακή. Ο Δημόκριτος έπαιρνε σιγά-σιγά θέση στο πάνθεον των ηρώων μαρτύρων:
Ένα συγκλονιστικό γράμμα στη μάνα
Από αυτά που θυμίζουν τον μεγάλο πατριώτη Δημόκριτο Βοσκάκη, που ύμνησε ο Σιγανός, ήταν και τα γράμματά του. Συγκλονιστικό αυτό που έστειλε στη μάνα του ο πατριώτης αυτός πριν από το τέλος. Μοιάζει να αντιπροσωπεύει όλους τους πατριώτες που έζησαν τη φρίκη της Αγιάς πριν από την εκτέλεση:
«Μάνα μου βρίσκεσαι μακριά και πώς να σου μιλήσω
να ‘φτάνε το χεράκι μου να σ’ αποχαιρετήσω.
Να έπαιρνα με την ευχή κι ένα φιλί στο στόμα
να το βαστώ συμβόλαιο στο μαυρισμένο χώμα.
Μην κλαις γλυκιά μανούλα μου πως βρίσκομαι μακριά σου
για δε θα ξανασμίξομε μόνο στα όνειρα σου.
Μια χάρη μάνα σου ζητώ κι αν θέλεις την εκάμε,
το γάλα που μου τάισες χαλάλι μου το κάμε.
Άλλοι ζητούν απ’ τους γονείς αμπέλια και περβόλια
κι εγώ ζητάω μίαν ευχή απ’ τους γονείς μου τώρα.
Όλοι που με γνωρίζετε, φίλοι που μ’ αγαπάτε
πως θα με τουφεκίσουνε δε θέλω να λυπάστε.
Μόνο γλεντάτε τον ντουνιά τη σφαίρα την αθλία
και πλούτη μη γυρεύετε σ’ αυτή τη κοινωνία.
Μέσα έχω πόνο και πονώ μα κάτι με γιατρεύει,
πως τ’ όνομά μου αθάνατο σ’ αυτό τον κόσμο μένει.
Έχω το μέτωπο ψηλά, τον χάρο δε φοβούμαι,
έκαμα το καθήκον μου και δε στεναχωρούμαι».
Έτσι επάξια χαρακτηρίστηκε ψυχή του αντιστασιακού αγώνα ο Δημόκριτος Βοσκάκης ή Κρητός, που λίγο πριν εκτελεστεί στις φυλακές της Αγιάς, έγραψε: «Όταν θα μάθετε τον τραγικό θάνατό μου, θέλω να γλεντάτε κι όχι να στενοχωριέστε…».
Έμεινε στην ιστορία ο φτεροπόδαρος «Κρητός» έτσι τον άκουγες παντού αλλά δεν υστέρησαν τα αδέλφια του, Γιώργης Βοσκάκης ή Μηναδογιώργης, Μηνάς, Τηλέμαχος, Μανόλης, Γιάννης και Περίανδρος.
Εμείς σήμερα θα σταθούμε στον Γεώργιο Μιχ. Βοσκάκη ή Μηναδογιώργη που η ηρωική του δράση αναδεικνύεται με υπογραφές συναγωνιστών του στην Αντίσταση μετά τον θάνατό του στις 14 Ιανουαρίου 1982. Πόσο σπουδαίος ήταν φαίνεται από αφηγήσεις ανθρώπων που τον έζησαν. Έχουμε ενδιαφέρουσες καταγραφές για τη δράση του. Από τις εγκυρότερες, βέβαια, είναι μια εμπεριστατωμένη εργασία του δρος Γεωργίου Καλογεράκη, από τους σημαντικότερους ιστορικούς ερευνητές του καιρού μας, που τον Ιούλιο του 2019, πήρε μια συγκλονιστική συνέντευξη από τη σύζυγό του ήρωα Μαρία. Η εργασία αυτή έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα Πατρίδα (Δευτέρα, 22 Ιουλίου 2019) και μεταξύ των άλλων αναφέρει:
«Το χωριό Σάτα Αμαρίου του νομού Ρεθύμνου είναι το χωριό των Βοσκάκηδων και των Παραδεισανών. Οι Βοσκάκηδες κατάγονται από τη Νίθαυρη Αμαρίου αλλά στη Σάτα είχαν περιουσίες και σπίτια. Στη διάρκεια της κατοχής, η Σάτα ήταν το χωριό που έβρισκαν καταφύγιο οι άντρες της Αντίστασης αλλά και οι Βρετανοί αξιωματικοί Σύνδεσμοι.
Στην περιοχή «Καλοθιανά», φιλοξενήθηκε κατά διαστήματα ένας από τους συμμαχικούς ασυρμάτους. Ο Γιώργης Βοσκάκης ή Μηναδογιώργης, με τα αδέρφια του Μηνά, Τηλέμαχο, Μανόλη, Δημόκριτο, Γιάννη και Περίανδρο, εντάχτηκαν από την πρώτη στιγμή της κατάληψης της Κρήτης στην Αντίσταση.
Ο Δημόκριτος Βοσκάκης ή Κριτός, ανέλαβε καθήκοντα αγγελιοφόρου. Κι ήταν τόσο γοργοπόδαρος, ώστε οι Βρετανοί αξιωματικοί Σύνδεσμοι να τον ονομάσουν Αετό. Ο Δημόκριτος προδόθηκε, τον συνέλαβαν οι Γερμανοί στη Σάτα στις 6 Δεκεμβρίου 1942 και τον εκτέλεσαν στην Αγυιά στις 13 Απριλίου 1943. Άλλος ένας αδερφός, ο Γιάννης Βοσκάκης, σκοτώθηκε στη διάρκεια της κατοχής, όταν εκπυρσοκρότησε ένα πιστόλι σε φιλικό του σπίτι.
Το έτος 2007, επισκεφτήκαμε τη Σάτα Αμαρίου. Στο χωριό συναντήσαμε δυο γυναίκες.
Η μία ήταν η Μαρία, γυναίκα του Γιώργη Βοσκάκη ή Μηναδογιώργη, από την οικογένεια των Τυράκηδων. Με έναν αδερφό, τον Γιώργη Τυράκη εκτελεσμένο από τους Γερμανούς.
Η διήγησή της για τον συμμαχικό ασύρματο, τον άντρα της το Μηναδογιώργη, τον Δημόκριτο Βοσκάκη, τον αδερφό της Γιώργη Τυράκη, αλλά και πολλά γεγονότα της κατοχής, ήταν συγκλονιστική»
Αυτά αναφέρει ο δρ Καλογεράκης πριν δώσει τον λόγο στη χήρα του Μηναδογιώργη για να εκθέσει τα γεγονότα χωρίς ο ίδιος να κάνει καμιά παρέμβαση, ούτε στη διατύπωση που έχει ανόθευτη τη Κρητική ντοπιολαλιά.
Εμείς πήραμε στοιχεία για τον ήρωα από τις νεκρολογίες που δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του το 1982 και από μαρτυρίες του Βασίλη Σπαχή που έζησε τον Βοσκάκη, το διάστημα που έκανε και ο ίδιος αντίσταση στο βουνό υπό τας διαταγάς του Πετρακογιώργη.
Ποιος ήταν αλήθεια ο Γεώργιος Βοσκάκης (Μηναδογιώργης);
Από ηρωική γενιά
Γεννήθηκε στη Νίθαυρη το 1909. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του γνώρισε τις ίδιες κακουχίες με πολλά ακόμα συνομήλικά του παιδιά που οι δύσκολοι καιροί τα γαλουχούσαν μόνο με τη στέρηση αλλά έτρεφαν αδιάκοπα μέσα τους τη φλόγα της αγάπης για την πατρίδα.
Πήρε μέρος το Αλβανικό έπος του 1940-40.
Κι όταν ήρθε η σκλαβιά αυτός δε γύρεψε την ασφάλεια μένοντας στην αδράνεια, αλλά περιγέλασε πολλές φορές τον θάνατο αναπτύσσοντας δράση.
Μπήκε στην Αγγλική Αντικατασκοπεία καταφέρνοντας να προσφέρει έτσι πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα του.
Η εκτέλεση του αδελφού του Δημόκριτου, που σημειωτέον ανέλαβε πλήρως την ευθύνη για την αντιστασιακή δράση της οικογενείας του, προκειμένου τα αδέλφια του να συνεχίσουν τον αγώνα, γιγάντωσε μέσα του τη δίψα να εκδικηθεί και για τον αδελφό του αναλαμβάνοντας τις πιο επικίνδυνες αποστολές.
Το καλοκαίρι του 1943, ευρισκόμενος στη Μέση Ανατολή, προσφέρεται εθελοντικά να οδηγήσει μια από τις τρεις ομάδες συμμάχων σαμποτέρ, με σκοπό να δράσουν στα Αεροδρόμια Κρήτης.
Η ομάδα Μηναδογιώργη έχει στόχο το αεροδρόμιο Τυμπακίου. Η εντολή που δόθηκε από το Συμμαχικό Αρχηγείον ήταν να βρεθεί τρία συνεχή βράδια μέσα στους διαδρόμους προσγειώσεως και να αποφύγει κάθε δράση εκτός της περιπτώσεως που θα διαπίστωνε μεγάλη κίνηση αεροπλάνων.
Και τούτο διότι κατά το τριήμερον αυτό τα Συμμαχικά στρατεύματα θα επιχειρούσαν την απόβαση της Σικελίας και ήθελαν να αχρηστεύσουν τις βάσεις εξορμήσεως των εχθρικών αεροδρομίων.
Και ένα μικρό παιδί αντιλαμβάνεται ότι η αποστολή αυτή ήταν μεγάλο ρίσκο και ήθελε τόλμη και γενναιότητα. Και τα δυο περίσσευαν του Μηναδογιώργη. Προκαλεί μάλιστα δέος το γεγονός ότι μια οκταμελής ομάδα πάνοπλων σαμποτέρ αλώνισαν επί τρεις συνεχείς νύχτες τα ναρκοπέδια και τις συρματόφραχτες περιφράξεις της βάσεως και τον μεγάλο αριθμό των σκοπών, με οδηγό τον γενναίο Βοσκάκη, ξεγελώντας τον θάνατο που ένοιωθαν την ανάσα του.
Σύντομα ήρθε κοντά τους ένας νεαρός Ανωγειανός, από τους μικρότερους της ομάδας Πετρακογιώργη, ο Βασίλης Σπαχής, που είχε εντολή από τον αρχηγό του να εξυπηρετήσει με απόλυτη μυστικότητα τους σαμποτέρ κατά την ολιγοήμερη παραμονή τους στην Κρήτη.
Κι αυτός μας διασώζει ένα περιστατικό που δείχνει την απαράμιλλη γενναιότητα του Μηναδογιώργη. Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης τους, οι σαμποτέρ ενεργούσαν με βάρδιες και την ώρα της απουσίας τους έμενε πίσω ο Σπαχής να προσέχει τα πράγματά τους.
Η βάση εκκινήσεως ήταν των σαμποτέρ ήταν σε μια πλαγιά μεταξύ Σκουρβούλων και Καλοχωραφίτη σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων από το αεροδρόμιο. Όταν λοιπόν την τρίτη επιστροφή τα ξημερώματα η ομάδα των σαμποτέρ γυρίζει στη βάση και οι άνδρες κατάκοποι ξαπλώνουν για να ξεκουραστούν, ο μακαρίτης Βοσκάκης δίνει τα κιάλια στον Σπαχή λέγοντας μου να ανέβει στο ύψωμα Σανίδα και να διερευνήσει την περιοχή για τυχόν κινήσεις Γερμανών.
Τη νύχτα αυτή όμως συμβαίνουν σοβαρά γεγονότα ερήμην των σαμποτέρ.
Κάποιος Μιχάλης Σαλούστρος κατάφερε να σκοτώσει ένα συνεργάτη των Γερμανών ονόματι Δουράλα από το χωριό Δαρό Δυστυχώς για όλους το πήραν χαμπάρι οι Γερμανοί και με γρήγορες κινήσεις κύκλωσαν την περιοχή για να συλλάβουν τον δράστη. Στην ίδια ακτίνα δράσης όμως ήταν και οι σαμποτέρ χωρίς να γνωρίζουν τον κίνδυνο που τους απειλούσε. Ο Σπαχής, που εποπτεύει, όπως του ζήτησε ο Βοσκάκης την περιοχή, αντιλαμβάνεται τους Γερμανούς να σιμώνουν την κατάκοπη ομάδα των σαμποτέρ που κοιμόταν ανύποπτοι.
Βάζει φτερά στα πόδια ο Βασίλης και τρέχει να ειδοποιήσει τον Βοσκάκη. Αυτός, που μέσα στον ύπνο του δεν έχει καταλάβει καλά τι του είπε ο μικρός, θεώρησε ότι για την ομάδα του έρχονται οι Γερμανοί. Και χωρίς δεύτερη σκέψη αρπάζει το ταχυβόλο του και τρέχει να αντιμετωπίσει μονάχος τους εχθρούς χωρίς να περιμένει τους συντρόφους του.
Ευτυχώς τον πήρε είδηση ο Τόμ Νταμπάμπιν που ήταν επικεφαλής αξιωματικός και με ένα πήδημα αιλουροειδούς καταφέρνει και τον αρπάζει θυμίζοντάς του ότι αυτός είχε την ευθύνη μάχης. Ο Βοσκάκης έπρεπε να αρκεστεί στο καθήκον πορείας που είχε αναλάβει.
Έτσι συγκρατήθηκε ο φλογερός αυτός πατριώτης και αποφεύχθηκαν τα χειρότερα. Και δεν ήταν η μοναδική περίπτωση που όλοι τον θαύμασαν για τη γενναιότητά του.
Για τους συνεχείς αυτούς αγώνες τιμήθηκε με τα εξής παράσημα:
1) Πολεμικό Σταυρό Γ΄ τάξεως μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς που με κίνδυνο της ζωής του φυγάδευε Άγγλους και Έλληνες Στρατιώτες.
2) Μετάλλιο Μεσογείου, Νοτίου Αιγαίου, Νοτίου Αφρικής και Ιταλίας.
3) Αργυρό Μετάλλιο Ελληνο ιταλικού πολέμου για τις υπηρεσίες του στη Μακεδονία, Θράκη και Κρήτη.
4) Στρατηγού Αλεξάντερ Πιστοποιητικό Πατριώτου Αρχηγού Συμμαχικών Δυνάμεων Μεσογείου.
5) Μετάλλιο Εθνικής Αντίστασης 1941-1945.
Πανάκριβο όμως ήταν το τίμημα όλων αυτών των διακρίσεων Εκτός από το κόστος σε ψυχική και σωματική φθορά αλωνίζοντας περιοχές ολόκληρες από βουνό σε βουνό, βίωσε επίσης την εκτέλεση δυο αδελφών του του Δημόκριτου και του Τυρογιώργη, τη σύλληψη και τα βασανιστήρια των άλλων αδελφών, τον κίνδυνο της γυναίκας του, των παιδιών του και των γονέων του.
Γι’ αυτό το μόνο που δέχτηκε σαν πραγματική ανταμοιβή των όσων πρόσφερε στην πατρίδα ήταν η ώρα της λευτεριά της.
Στα κολαστήρια της ΕΑΤ -ΕΣΑ
Κι ήρθε η ειρήνη αλλά ποιος να τη χαρεί όσο ο εμφύλιος σπαραγμός άνοιγε πληγές.
Ο Γεώργιος Βοσκάκης συνέχιζε τη ζωή του αυστηρά ταγμένος στα ιδανικά του Βενιζελικός μέχρι το μεδούλι, στεκόταν απέναντι σε κάθε εχθρό της δημοκρατίας.
Στη πολυκύμαντη ζωή του πέρασε και τη δοκιμασία της επτάχρονης χούντας των συνταγματαρχών που του άφησε μια ακόμα οδυνηρή εμπειρία.
Πρώτα είχε δοκιμάσει στο κορμί του τη μήνη των Γερμανών. Δοκίμασε όμως το πικρό ποτήρι να ζήσει βασανιστήρια από χέρι ελληνικό αυτή τη φορά.
Έχοντας αντιληφθεί τη δράση του ενάντια στη χούντα οι τοπικοί άρχοντες του καθεστώτος, τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στα κολαστήρια όπου στέναζαν πολλοί ακόμα πατριώτες. Εκεί στα μπουντρούμια της ΕΑΤ- ΕΣΑ τον ανέκρινε ο ίδιος ο Νικόλαος Χατζηζήσης. Παρά τις βάρβαρες μεθόδους του, όμως, δεν μπόρεσε να ακούσει ούτε μια φορά το βόγγο του πόνου από το Μηναδογιώργη. Αντίθετα το γέλιο του τον εξευτέλιζε διαρκώς μέχρι που ο ίδιος κουράστηκε να τον βασανίζει.
Αυτός ήταν ο Μηναδογιώργης. Ο αγνός πατριώτης, η αδούλωτη ψυχή, το γρανιτένιο κουράγιο που κοντεύει να ξεχαστεί όπως όλοι οι ήρωες άλλωστε.
