Ήταν γνωστή η σχέση του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου με το Ρέθυμνο. Οι πιο φανατικοί Βενιζελικοί ήταν Ρεθεμνιώτες και για χάρη του μεγάλου πολιτικού ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν και τη ζωή τους. Για παράδειγμα ο Παναγιώτης Βογιατζάκης πατέρας του Κρητικάρχη Γιώργη Βογιατζάκη, δεν είχε τρέξει πρώτος στο Θέρισο, στο κάλεσμα του Βενιζέλου και δεν είχε δώσει όλη του την περιουσία στο κόμμα των Φιλελευθέρων, χωρίς ποτέ να ζητήσει καμιά ανταπόδοση;
Ο Βενιζέλος ξυπνούσε πρωτόγνωρα αισθήματα σε όποιον τον ακολουθούσε. Μερικές φορές τα γεγονότα που τον αφορούν, αγγίζουν τα όρια του θρύλου. Δεν είναι λίγοι οι ερευνητές που αρνούνται να δεχτούν περιστατικά που ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια της υπερβολής… Κι όμως συνέβησαν.
περιουσία στο κόμμα των Φιλελευθέρων
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα γριούλας που μαθαίνοντας ότι ο Βενιζέλος θα περάσει από το χωριό της έσπευσε να τον συναντήσει και να τον πλησιάσει από κοντά για να τον …ψηλαφίσει.
«Ήθελα γιε μου να δω αν είσαι από κρέας!…» του είπε απολογητικά.
Αυτό αναφέρει σε μια εκτενή αναφορά του ο Κώστας Μαμαλάκης, στη σειρά των λαμπρών δημοσιευμάτων του με το γενικό τίτλο «Η πόλη που δεν σβήνει».
Από τους «καβίδικους» Βενιζελικούς ήταν κι ένας λεβέντης από το Ατσιπόπουλο, ο Μάρκος ο Τζέλησης αρτοποιός.Και διαβάζουμε σε ένα από τα χρονογραφήματα του Κώστα Μαμαλάκη:
«Τον θυμάμαι τον Τζέληση μπροστάρη σε κάθε Βενιζελική εκδήλωση στο Ρέθυμνο.
Από τότε που με την πτώση του το 1920, μας έστειλε το κράτος του «Κώτσου» τους πεζοναύτες του να μας κάνουνε λέει «ζάφτι».
Κάθε επέτειο της εορτής του Βενιζέλου, του Αγίου Ελευθερίου, οι «ψυχωμένοι» του Ρεθύμνου, που δεν λογάριαζαν κιανένα, ξεσήκωναν τον λαό για να εορτάσει πανηγυρικά την εορτή του εξόριστου της Νίκαιας.
Πρωτοπόροι στην οργάνωση των εορταστικών αυτών εκδηλώσεων μαζί με άλλους, που δεν θυμάμαι δυστυχώς, ήταν ο Τζέλησης και ο Αντώνης Λαμπάκης, ο «Σαβαρέν» του Ρεθύμνου, με το φημισμένο εστιατόριο. Ειδωλολάτρης Βενιζελικός και λεβεντάνθρωπος ο Λαμπάκης, έφηβος πάντα στην ψυχή με τα γαλανά ματάκια που σπίθιζαν από ενθουσιασμό και ζωντάνια και τις λίγες τρίχες στο κεφάλι, που φρόντιζε με επιμέλεια να ‘ναι πάντα διευθετημένες και κολλημένες στην τρίχα, ώστε να καλύπτουν όσο το δυνατόν περισσότερη επιφάνεια φαλάκρας.
Οι δύο αυτοί «καβίδικοι» Βενιζελικοί, ήσαν χρηματοδότες της εορτής και ειδικοί επί της …επιμελητείας».
Η λειτουργία γινόταν με αρτοκλασία.Άφθονοι οι άρτοι και αμέτρητα τα αρτουλάκια.Η μεγάλη χαρά του Λαμπάκη. Να κάνει τη διανομή.
«Ξεμύγιζαν τον μαθητόκοσμο»
Περνούσαν από όλα τα σχολεία και ξεμύγιζαν τον μαθητόκοσμο. Ξεσήκωνε τα κοπέλια ο Τζέλησης σαν εκπρόσωπος των «ψυχωμένων» του Ρεθύμνου, αναλάμβανε την δουλειά αυτή να πάνε στη Δοξολογία. Οι καθηγητές κι οι δάσκαλοι, που ν’ αρνηθούν; Χαιρόντουσαν άλλωστε οι πλείστοι κατά βάθος. Και ήταν στα «πράματα» οι Γουναρικοί και οι πεζοναύτες στο Ρέθεμνος.
Πηγαίναμε μεθυσμένα από ενθουσιασμό όλα τα παιδιά στην εκκλησία. Με το πάθος της «Βενιζελίτιδος» είχαν ανατραφεί από μωρά στα σπίτια τους κι έβλεπαν με τα μάτια της παιδικής τους ψυχής το Βενιζέλο σαν ημίθεο.
Και συνεχίζει ο Κώστας Μαμαλάκης τις αναμνήσεις του:
«Με αλαλαγμούς χαράς και με τις ιαχές «Βενιζέλαρος» ξεκινούσε για την εκπλήρωση ενός ιερού χρέους – αυτό πίστευε – η μαθητιώσα νεολαία του Ρεθύμνου και η επίγνωση ότι έκανε κάτι το σωστό παλικαρίσιο, τη γέμιζε αισθήματα υπερηφάνειας.
Και γύριζε η νεολαία του Ρεθέμνου στα σχολεία με ζητωκραυγές τραγουδώντας τον ύμνο του Βενιζέλο και με τα θαυμάσια λευκορόδινα αρτουλάκια που μύριζαν μαστίχα».
Να δει αμοναχός το όραμα
Γράφει ο Μαμαλάκης:«Ο Τζέλησης είχε να δει το Βενιζέλο από το 1916. Όταν το 1932 έμαθε ότι θα ερχόταν στο Ρέθυμνο να βγάλει λόγο για τον υποψήφιο βουλευτή και αδελφικό του φίλο Σκουλά, ο Τζέλησης κόντευε να τρελαθεί.
Πήρε το αυτοκίνητο «μοναχικό» του έβαλε μπροστά να καθίσει τον Γιάννη του κι αυτός ξάπλωσε πίσω πανευτυχής, ντυμένος τα σαλβάρια του κι απλώνοντας μακάρια τα χέρια «Τράβα σωφέρη πέρα από τη Πισκοπή να υποδεχτώ το Βενιζέλαρο.
Και βιάστηκε να προσθέσει:«Εκειά που θα σου δείξω στη δημοσιά θα σταθείς.
Να μην υπάρχουν άλλοι μωρέ και να χαρώ αμοναχός το μεγάλο όραμα».
Ο Βενιζέλος ήξερε τον Τζέληση. Τούχε κάνει εντύπωση ο ενθουσιασμός του, όταν πέρασε το 1916 από το Ρέθεμνος – αλλά συντηρούσε την ανάμνηση του Τζέληση στο Βενιζέλο και μετέπειτα ο Νικόλαος Ασκούτσης.
Κι ένα ακόμα περιστατικό που δείχνει το πατριωτισμό και το μεγαλείο του περίφημου αυτού Ατσιπουλιανού:Ο πρωτογιός του Τζέληση ο Γιάννης, αφού τέλειωσε το γυμνάσιο διορίστηκε το 1932 υπάλληλος στο Υποθηκοφυλακείο Ρεθύμνης.Για τον πατέρα, που ήταν ένας βιοπαλαιστής οικογενειάρχης ήταν μεγάλη δουλειά που ο γιος του τακτοποιήθηκε τόσο καλά.
Σε λίγο διάστημα όμως έγινε η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου, στη λεωφόρο Κηφισιάς.Οργανωτές της οι αντίπαλοί του, υπό την αιγίδα του κράτους.Σύμπραξη λειτουργών του στην απόπειρα, αποδείχθηκε « δικαστικώς».Έφριξε ο Μαρκάκης ο Τζέλησης:
«Τσ’ άτιμους, τη δευτερώσανε την απόπειρα ξεφώνησε.
Ευτυχώς μπρε για την Ελλάδα που είναι ο γιος του Ψηλορείτη όπως λέει κι ο ίδιος αλεξίσφαιρος».
Και πήγαινε κι ερχότανε σαν τη σβούρα μέσα κι έξω στο φούρνο του σαν πληγωμένο λιοντάρι.
Ξάφνου το πρόσωπό του φωτίστηκε από μια ιδέα που του κατέβηκε:
«Εδά μωρέ θα δείτε» λέει.
Και αφήνει το φούρνο και τρέχει ντογρού για το Υποθηκοφυλακείο.
Φωνάζει τον γιο του και εις επήκοο όλων του δηλώνει:
«Άκου κοπέλι μου. Πέταξέ τα πέρα ούλα, παραιτήσου το γιαμιάς από την υπηρεσία σου. Δεν μπορείς εσύ ο γιος του Τζέληση να τρως ψωμί, να εισπράττεις μισθό από κράτος δολοφόνων. Εγώ που σε τάιζα ίσαμε εδά θα σε ταΐζω κι από πά και πέρα. Έχει ο Θεός κοπέλι μου».
Και τον πήρε τον γιο του κι έφυγε».
Η Βενιζελική παράδοση εξακολουθεί να είναι ζωντανή… ακόμη και στο μυαλό της γιαγιάς, που, θέλοντας να εκφράσει τον θαυμασμό της για την εξυπνάδα του δισέγγονού της τον αποκαλεί «Βενιζέλο!».
Υπήρχαν και τα στέκια των Βενιζελικών, όπως το φαρμακείον του κ. Γεωργ. Ε. Σαουνάτσου ιατρού, που το αποκαλούσαν «τεκέ» του Βενιζελισμού. Το είχε σχολιάσει ο ίδιος ο Εθνάρχης όταν το επισκέφθηκε στην τελευταία του επίσκεψη στην πόλη μας.
Έδειχνε την αγάπη του
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έδειχνε την αγάπη του στο Ρέθυμνο και τιμούσε την αφοσίωση των οπαδών του.
Όταν μετά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα είχε ξεσηκωθεί ο τόπος από τις φήμες για συρρίκνωση υπηρεσιών, έτσι που να καταντήσει το Ρέθυμνο επαρχία μοιρασμένη σε Χανιά και Ηράκλειο, ο Στέργιος Μανουράς επέμενε να συναντήσει ο ίδιος τον Βενιζέλο και να ζητήσει διαβεβαιώσεις για το μέλλον του τόπου. Και ο Εθνάρχης ανταποκρίθηκε με θέρμη αποκαθιστώντας τη διοικητική αυτή αδικία σε βάρος του Ρεθύμνου.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε επισκεφθεί την πόλη περίπου δέκα φορές σε επίσημες εκδηλώσεις.
Την τελευταία του μας είχε περιγράψει ο αξέχαστος Γιώργης Αγγελιδάκης, που τον θυμόταν να μιλά από τον εξώστη της οικίας Ζαχαριουδάκη, με το κλασικό του δίκοχο και το λαμπερό του χαμόγελο.
Από τους ένθερμους Βενιζελικούς και ο Γεώργιος Σαουνάτσος συμμαθητής στο γυμνάσιο Σύρου του Ελευθερίου Βενιζέλου. Και όχι μόνο συμμαθητής αλλά και φίλος. Η φιλία τους κράτησε μέχρι τον θάνατο.
Κάπου, σχετικά με την επανάσταση του Θερίσσου, βρήκα, μεταξύ άλλων, ότι στο Ρέθυμνο υπέρ των επαναστατών, από τους πρώτους, είχαν ταχθεί ο Γεώργιος Σαουνάτσος και ο Κωνσταντίνος Πετυχάκης.
Για τη φιλία Βενιζέλου-Σαουνάτσου,αναφέρεται ότι κατά την τελευταία πρωθυπουργία του Βενιζέλου (1928-1932), ο Εθνάρχης, περιοδεύοντας στην Κρήτη, στάθηκε και στο Ρέθυμνο φιλοξενούμενος, όπως πάντα στο σπίτι του Μάνου Τσάκωνα. Πόσα δεν έζησε εκείνο το αρχοντικό από τη φωτεινή παρουσία του Βενιζέλου;
Με το που έφθασε, η πρώτη του επίσκεψη ήταν στο φαρμακείο του Σαουνάτσου «τον τεκέ του Βενιζελισμού» όπως το έλεγε.Μπαίνοντας στο φαρμακείο έβγαλε το καπέλο του και απευθυνόμενος στον Σαουνάτσο του λέει:
«Διερχόμενος από το Ρέθυμνο, την Ακρόπολη του Βενιζελισμού, μου είναι αδύνατον να ξεχάσω τον καλύτερο συμμαθητή και φίλο Γιώργη Σαουνάτσο».
Ο γιατρός, αφού χαιρέτισε τον πρόεδρο, τού είπε γελώντας:
«Η Ελλάς οφείλει πολλά εις εσέ αλλά και εις εμένα…».
Γελαστός ο Βενιζέλος του πετάει ένα«Χαίρ όλα γιατί».
Τότε ο Σαουνάτσος τού υπενθύμισε, ότι μαθητές, στη Σύρο, μια μέρα που κολυμπούσαν στη θάλασσα, ένα χταπόδι άρπαξε τον μικρό Βενιζέλο και τον έσφιγγε με τα πλοκάμια του. Στις φωνές του έτρεξε ο Σαουνάτσος και με το μαχαίρι του αποδέσμευσε τον φίλο του. Ο Βενιζέλος θυμήθηκε το περιστατικό, γέλασε με την καρδιά του, αγκάλιασε και φίλησε τον αγαπημένο του φίλο. Πόσα ακόμα δεν είχαν να θυμηθούν;
Το περιστατικό αναφέρει ο ιδρυτής του μουσείου «Ελευθέριος Βενιζέλος» Αντώνιος Ζ. Μακατούνης σε επιστολή του στην εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» 21-30/11/1980, σαν προσθήκη σε μια θαυμάσια βιογραφική παρουσίαση που είχε κάνει ο εκλεκτός λόγιος του Ρεθύμνου Λεωνίδας Καούνης.
Ο φίλος του Βασίλειος Σκουλάς
Αρκετοί ήταν οι γιατροί που είχαν ταχθεί υπέρ του Βενιζέλου. Από τους πιο σημαντικούς ο Βασίλειος Ι. Σκουλάς (1872-1944).
Σύμφωνα με το δρα Μανώλη Ε. Δετοράκη ο Βασίλειος Ι. Σκουλάς από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου, από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης του Θερίσου, υπήρξε δια βίου επιστήθιος φίλος και προσωπικός γιατρός του Ελευθερίου Βενιζέλου, συνδέοντας άρρηκτα τη ζωή του με τα οράματα και τις περιπέτειες του ιστορικού αρχηγού. Υπήρξε πρόσωπο κλειδί στις προσπάθειες συνεννόησης μεταξύ πρίγκηπα και Βενιζέλου στο διάστημα μεταξύ του 1901 και 1905 αλλά και μεταξύ της Επανάστασης και της Ελληνικής Κυβέρνησης. Ο πρίγκιπας αναφέρεται αρκετές φορές στο Βασίλειο Σκουλά στο βιβλίο του «Αναμνήσεις εκ Κρήτης» προκειμένου να δείξει ότι ενδιαφερόταν για την επίτευξη προσέγγισης με τον Βενιζέλο. Γράφει ότι σε κάποιον από τις συναντήσεις τους, όπου κατηγόρησε το Βενιζέλο ως «ακολουθούντα οδόν ελάχιστα πατριωτικήν και ότι έκανε το παν δια να τον επαναφέρει εις την ευθείαν οδόν», κατέληξε λέγοντας στον Σκουλά:
«Ως άνθρωπος έντιμος, δεν μπορείτε να παραμένετε πολιτικός του φίλος και οπαδός!.
– Ο Σκουλάς ωχρίασε, μου έδωσε το χέρι και εξήλθε χωρίς να είπη λέξιν.
Ουδέποτε επανήλθε να με ίδη, διότι, όπως και οι Επίσκοποι (εννοεί τον Πέτρας Τίτο και τον Ρεθύμνης Διονύσιο) έπασχε εκ της Ελληνικής ταύτης νόσου – της πολιτικής – η οποία υπονομεύει τους χαρακτήρας και αναγκάζει τους ανθρώπους να θέτουν τα πολιτικά των συμφέροντα υπεράνω από τα πατριωτικά των καθήκοντα».
Μνεία του επεισοδίου κάνει και ο Παπαντωνάκης, συμπληρώνοντας ότι «Ο πρίγκηψ οργισθείς ετερμάτισε την ακρόασιν και ηπείλησε τον ειρημένον βουλευτήν, ότι θα συντρίψη αυτόν, μεταβαίνων εις την ιδιαιτέραν του επαρχίαν και κηρύττων εις τε συγγενείς τε και φίλους, ότι είναι οπαδός αντεθνικής πολιτικής».
Ο Βενιζέλος, σε επιστολή του μεταγενέστερη των γεγονότων του Θερίσου προς τον Κανελλίδη, όπου κάνει βραχεία ανασκόπηση των τότε πραγμάτων, γράφει ότι είχε αποστείλει τον Βασίλειο Σκουλά με τον Μίνωα Πετυχάκη ως επίσημους αντιπρόσωπους της Επανάστασης προς την ελληνική κυβέρνηση, ατυχώς χωρίς αποτέλεσμα. Τότε ο Σκουλάς, φρόντισε και τύπωσε στην Αθήνα εν κρυπτώ τα γραμματόσημα της Επανάστασης, τα οποία μετέφερε στα Χανιά σε πολλές χιλιάδες ανάμεσα στα ενδύματά της η γνωστή Παρασκευούλα Βλούμ, για να μην περιπέσουν στα χέρια των Αρμοστειακών Αρχών.
Ο Σκουλάς, διετέλεσε κατ’ επανάληψη βουλευτής και υπουργός και κατέλιπε μνήμη αγαθή για την επιστημονική του επάρκεια και την πολιτική του αρετή.
Επίσκεψη του Βενιζέλου στα Περιβόλια
Ένα ακόμα χαριτωμένο περιστατικό μας μεταφέρει ο εκλεκτός ερευνητής κ. Γιάννης Παπιομύτογλου από μια πενθήμερη επίσκεψη στο Ρέθυμνο του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1907. Ένα άγνωστό κεφάλαιο που ο κ. Παπιομύτογλου ανέσυρε με στοιχεία του τύπου της εποχής.
Εκτός από την υποδοχή που του έγινε και την αγωνία όλων να παρακολουθήσουν την ομιλία του, περιγράφεται ως εξής και μια επίσκεψη του Εθνάρχη στα Περιβόλια. Αξίζει να το παραθέσουμε όπως το δίνει ο κ. Παπιομύτογλου.
Γιάννης Παπιομύτογλου
Την επομένη, Δευτέρα 25 Μαρτίου 1907, περίπου στις 3 μ.μ. ο κ. Βενιζέλος συνοδευόμενος από πολλούς Ρεθυμνιώτες φίλους του εξήλθε με άμαξα σε περίπατο μέχρι τα Περιβόλια, προκειμένου να χαιρετίσει τους κατοίκους και να τους συγχαρεί για την ανδρική και αξιοπρεπή στάση την οποία κράτησαν κατά την επανάσταση του Θερίσου, όταν προτίμησαν να υποστούν μύριες στερήσεις και διωγμούς παρά να απομακρυνθούν από το πολιτικό πρόγραμμα με το οποίο είχαν συνταχθεί από την αρχή και το οποίο έφερε τα σημερινά ευχάριστα αποτελέσματα με την εθνική λύση που δόθηκε.
Στα πρόθυρα της πόλης είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι κάτοικοι των Περιβολίων απ’ όπου με ζητωκραυγές παρέλαβαν τον κ. Αρχηγόν με τη συνοδεία του και τον οδήγησαν μέχρι την οικία του κ. Λαγουδάκη (πιθανότατα πρόκειται για τον πατέρα του λυράρη Μανώλη Λαγού) από τον εξώστη της οποίας ευχαρίστησε και συνεχάρη τους κατοίκους και τους διαβεβαίωσε για την αγάπη και τα συμπαθή αισθήματα που τρέφει προς τους κατοίκους αυτής της πολύπαθης κωμόπολης για την ανδρική στάση που επέδειξαν σε όλες τις κρίσιμες περιστάσεις της πατρίδας. Μετά πάλι με ζητωκραυγές επανήλθε τις εσπερινές ώρες στην πόλη.
Τις υπόλοιπες ημέρες που ο κ. Βενιζέλος παρέμεινε στο Ρέθυμνο δέχτηκε τους κορυφαίους του κόμματος από διάφορα σημεία του νομού, με τους οποίους αντάλλασσε απόψεις για τον καταρτισμό του συνδυασμού της αντιπολιτεύσεως.
Άξιες παρατήρησης είναι οι εκδηλώσεις αγάπης οι οποίες μετέτρεψαν το ξενοδοχείο, τις ημέρες της διαμονής του, σε αληθινό προσκύνημα, καθώς άξιες μνείας είναι η μειλιχιότητα και η ευπροσηγορία με την οποία τους δεχόταν όλους σε όποια τάξη και αν ανήκαν».
Η αγάπη όμως των Ρεθεμνιωτών στο πρόσωπο του Εθνάρχη φάνηκε όταν ακούστηκε το θλιβερό άγγελμα του θανάτου του. Σκηνές ανεπανάληπτες εκτυλίχθηκαν στην πόλη.
Στο κεφάλαιο αυτό όμως θα αναφερθούμε αύριο τιμώντας και την επέτειο από τον θάνατο του Ελευθερίου Βενιζέλου.
