Τελευταία έχει γίνει λόγος επανειλημμένα, και κατά τη συζήτηση της πρότασης δυσπιστίας στην Βουλή, σχετικά με το ότι αποκλειστικώς αρμόδια να αποφαίνονται για την αντισυνταγματικότητα κάθε νόμου είναι τα δικαστήρια. Κάτι σωστό, αναμφισβήτητα. Όμως, είναι επίσης σωστό ότι κάθε νόμος μπορεί να καταργείται από άλλον, μεταγενέστερο.
Εξίσου αληθινή είναι η κυριαρχία της γενικής αρχής της καλής πίστης σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και της νομικής ζωής. Διατρέχει όλους τους κλάδους του Δικαίου, ιδιωτικού και δημόσιου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πηγάζει από το ιδεατό, το φυσικό δίκαιο.
Χαρακτηριστική εκδήλωση της αρχής αυτής είναι ότι οι συμβάσεις (συμφωνίες) και οι νόμοι ερμηνεύονται όχι με απόλυτη προσήλωση στο γράμμα τους, αλλά ενόψει και του(ων) σκοπού(ών) που επιδιώκουν. Καλή πίστη, δηλαδή, σημαίνει ουσία και αλήθεια, όχι επιφάνεια και προσχήματα. Και πρέπει να εμπνέει η αρχή της καλής πίστης όχι μόνο κατά την ερμηνεία και εφαρμογή όλων των νόμων, αλλά προσέτι κατά τη δημιουργία τους.
Για παράδειγμα, έστω ότι προβάλλονται αντιρρήσεις αντισυνταγματικότητας κατά ενός νόμου από σημαντική μερίδα του νομικού κόσμου. Σαφώς, η κυβέρνηση που τον έφτιαξε, προώθησε την ψήφισή του και τον έθεσε σε ισχύ, έχει το δικαίωμα να τον επικαλείται και να τον εφαρμόζει, μέχρι κάποιο αρμόδιο δικαστήριο αποφανθεί σχετικά με την αντισυνταγματικότητά του. Ακόμη και αν, μέχρι τότε, μεσολαβήσει μεγάλο διάστημα και προκύψουν αδικίες (νόμιμες, ασφαλώς).
Όμως, η αρχή της καλής πίστης δεν ικανοποιείται με προσχήματα ούτε με την επιφανειακή νομιμότητα. Αντίθετα, επιζητεί πάντα και μαγνητίζεται από τον πυρήνα, την ουσία των πραγμάτων. Σε τέτοιες περιπτώσεις λοιπόν, όπου μεγάλη μερίδα του νομικού κόσμου εξεγείρεται, η αρχή αυτή θα επέτασσε εκείνους, που είχαν τη νομοθετική πρωτοβουλία, ν’ αναθεωρήσουν και επανεξετάσουν τον συγκεκριμένο νόμο και, ενδεχομένως, τον καταργήσουν και αντικαταστήσουν. Διότι εδώ δεν πρόκειται για προσωπικό, αλλά κοινωνικό ζήτημα: κατά την εφαρμογή του (κάθε) νόμου πλείστοι όσοι κίνδυνοι εμφιλοχωρούν.
Και, η καλή πίστη είναι, σταθερά, πηγή και υποχρεώσεων. Βασικό στοιχείο της ίδιας της Δημοκρατίας, απαραίτητο συνοδευτικό των θεσμών της στον αγώνα τους κατά του ευτελισμού και της αποδυνάμωσης…
Συνακόλουθα, προβάλλει αμείλικτο το ερώτημα: Πόσο έχει προχωρήσει, σε ποιό σημείο βρίσκεται στη χώρα μας η δημοκρατική παιδεία;
*Ο Παρασκευάς Μαμαλάκης είναι συγγραφέας
