Συμπληρώνονται φέτος 70 χρόνια από την ανακάλυψη της δομής του DNA, μια συγκλονιστική ανακάλυψη της Βιολογίας, η σημαντικότερη του περασμένου αιώνα που αποτελεί ορόσημο για τη σύγχρονη ιατρική καθώς βρήκε εφαρμογή κυρίως στον τομέα της υγείας του ανθρώπου, καθώς οι ασθένειες μπορούν πλέον να κατανοούνται και να προλαμβάνονται από τα δεδομένα που συλλέγονται από την αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος.
Η 25η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως παγκόσμια ημέρα DNA, τιμώντας η επιστημονική και όχι μόνο κοινότητα την σπουδαία αυτή ανακάλυψη αλλά και δίνεται η ευκαιρία για ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις ιδιότητες και τις εφαρμογές του DNA.
Στο Ρέθυμνο, την ερχόμενη Τρίτη θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση με θέμα «70 χρόνια DNA, η Βιολογία της μετα-γονιδιωματικής εποχής», στις 19:00, στην αίθουσα Παντελής-Πρεβελάκης Ωδείο Ρεθύμνου, την οποία συνδιοργανώνουν η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων, ο δήμος Ρεθύμνης, ο σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων των Πειραματικών Σχολείων Ρεθύμνης, το Πειραματικό γυμνάσιο, Πειραματικό λύκειο και Πειραματικό δημοτικό σχολείο.
Ομιλητής θα είναι ο διακεκριμένος επιστήμονας Νίκος Μοσχονάς, ομότιμος καθηγητής Βιολογίας και Ιατρικής Μοριακής Γενετικής στην Ιατρική σχολή Πανεπιστημίου Πατρών και αντεπιστέλλον ερευνητής του Ινστιτούτου Επιστημών Χημικής Μηχανικής στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. Εκ των κορυφαίων ερευνητών της επιστήμης της Βιολογίας, με διεθνή αναγνώριση, ο κ. Μοσχονάς παραχώρησε συνέντευξη στα «Ρ.Ν.» μιλώντας για την σπουδαία ανακάλυψη, τη συνεισφορά της στον άνθρωπο, την εξελικτική πορεία της επιστήμης, τη θέση της Ελλάδας και των Ελλήνων επιστημόνων στη βιολογική έρευνα.
Πολύ συνοπτικά να αναφέρουμε από το βιογραφικό του κ. Μοσχονά ότι διετέλεσε καθηγητής στο τμήμα Βιολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης όπου, ως επικεφαλής του εργαστηρίου Μοριακής Γενετικής του Ανθρώπου υπηρέτησε για 23 χρόνια, ενώ παράλληλα ήταν συνεργαζόμενος ερευνητής του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ. Το 2004 εξελέγη καθηγητής στην Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Πατρών απ’ όπου αφυπηρέτησε το 2020. Μεταξύ άλλων, έχει διατελέσει αν. μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ) (2005-09), εθνικός εκπρόσωπος, μέλος του Program Committee της Θεματικής Περιοχής «Cooperation–Health», EU, FP7 (2006-2010), και μέλος του Τομεακού Επιστημονικού Συμβουλίου (ΤΕΣ) Βιοεπιστημών (2014-2019) του ΕΣΕΤ.
Ερευνητικά, ο Ν. Μοσχονάς εστιάζει σε θέματα Ιατρικής Μοριακής Γενετικής και Λειτουργικής Γονιδιωματικής με έμφαση στην ανάλυση της μοριακής βάσης και αρχιτεκτονικής γενετικών νοσημάτων και τη λειτουργική γονιδιωματική του ανθρώπου, αξιοποιώντας κυτταρικά και ζωικά μοντέλα υπό το πρίσμα της συστημικής βιολογίας, της ανακατασκευής του δικτύου πρωτεϊνικών αλληλεπιδράσεων (interactome) και των δικτύων γενετικών νοσημάτων (diseasomes). Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 90 πλήρεις πρωτότυπες εργασίες και ανασκοπήσεις σε διεθνή περιοδικά.
Έχουν καταγραφεί 4.350 γονίδια που ευθύνονται για την εκδήλωση περισσοτέρων από 6.200 κληρονομικών νοσημάτων
- Συμπληρώνονται φέτος κύριε καθηγητά 70 χρόνια από την ανακάλυψη της δομής του DNA, μια συγκλονιστική ανακάλυψη της Βιολογίας που βρήκε εφαρμογή κυρίως στον τομέα της υγείας. Εξηγείστε μας πρώτα τι είναι το DNA, όρος που πλέον έχει μπει στην καθημερινότητα αλλά πολλοί δεν γνωρίζουν για τι ακριβώς μιλάμε. Και τι είναι τα γονίδια. Ποια η σχέση μεταξύ τους και ποια η σχέση DNA και γονιδίων με την κληρονομικότητα;
ΑΠ. «Το DNA (δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ) είναι ένα γραμμικό μακρομόριο που συγκροτείται από δύο πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες, οι οποίες, λόγω της αυστηρής συμπληρωματικότητας, μεταξύ των τεσσάρων, ανά δύο συμπληρωματικών, νουκλεοτιδικών βάσεών τους, περιελίσσονται και σχηματίζουν μια διπλή έλικα. Αυτή η συμπληρωματικότητα, το ζευγάρωμα των δύο αλυσίδων, δικαιολογεί την πιστή αντιγραφή τους και κατά συνέπεια, το διπλασιασμό του δίκλωνου DNA. To μεγαλύτερο ποσοστό του DNA περιορίζεται στον πυρήνα των κυττάρων (πυρηνικό DNA) ως κύριο συστατικό των χρωμοσωμάτων, ενώ ένα μικρό κυκλικό μόριο DNA περιέχεται στα μιτοχόνδρια, σπουδαία ενδοκυττάρια οργανίδια που μετατρέπουν την ενέργεια της τροφής σε μορφή ενέργειας αξιοποιήσιμη από τα κύτταρα.
Στη δομή του DNA, δηλαδή στην εναλλαγή της αλληλουχίας των νουκλεοτιδικών βάσεων, εμπεριέχεται η γενετική πληροφορία που ευθύνεται για τις θεμελιώδεις λειτουργίες των κυττάρων, και συμβάλλει στην ανάπτυξη και την αναπαραγωγή των οργανισμών. Το DNA ευθύνεται για το πέρασμα της γενετικής πληροφορίας από τη μια γενιά στην επόμενη. Εμπεριέχει πληροφορίες για τη σύνθεση πρωτεϊνών και RNA, τα οποία είναι και αυτά, μεγαλομόρια καίριας σημασίας για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού.
Στη βιολογία, ο όρος «γονίδιο» έχει διάφορες σημασίες. Το γονίδιο, στη κλασική Γενετική, είναι η θεμελιώδης μονάδα της κληρονομικότητας όπως το κύτταρο είναι η θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα όλων των οργανισμών. Το γονίδιο βάσει των αρχών της σύγχρονης Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής, είναι μια αλληλουχία νουκλεοτιδίων (μέρος της αλληλουχίας του DNA), η οποία ως εκμαγείο, δύναται να μεταγραφεί για να συντεθούν ένα ή περισσότερα μόρια RNA.
Έχουμε δύο τύπους γονιδίων, αυτά που ευθύνονται για την κωδικοποίηση πρωτεϊνών και τα μη-κωδικοποιητικά γονίδια που τα προϊόντα της μεταγραφής τους είναι λειτουργικά μόρια RNA. Και οι δύο τύποι γονιδίων είναι θεμελιώδους σημασίας για τον οργανισμό. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι υπάρχουν πολλαπλές εναλλακτικές μορφές για κάθε γονίδιο ως συνέπεια μικροδιαφορών στην αλληλουχία τους. Οι διάφορες παραλλαγές (αλληλόμορφα) κάθε γονιδίου (στο γονιδίωμα μας έχουμε δύο αλληλόμορφα για κάθε γονίδιο), μπορεί να συνεπάγονται μικρές ποιοτικές ή ποσοτικές διαφορές στη λειτουργικότητά των προϊόντων που κωδικοποιούν. Ο συνδυασμός των πολλαπλών αλληλομόρφων όλων των γονιδίων, συμβάλλει κατά ένα σημαντικό ποσοστό, στη γενετική ποικιλότητα που χαρακτηρίζει κάθε άτομο και το κάνει μοναδικό όσον αφορά στη γενετική του σύσταση και εν τέλει, στην εκδήλωση των φαινοτυπικών του χαρακτηριστικών. Σε ακραίες περιπτώσεις, αλλαγές στη αλληλουχία των γονιδιακών αλληλομόρφων επηρεάζουν δραματικά ή ακυρώνουν τη λειτουργία των αντίστοιχων προϊόντων (πρωτεΐνες ή RNA), χαρακτηρίζονται ως μεταλλάξεις, και συνεισφέρουν στην εκδήλωση των ασθενειών».
- Πείτε μας τι άλλαξε στην ανθρωπότητα στο διάστημα των 70 αυτών χρόνων ανακάλυψης, τι άλματα έχουν γίνει από επιστημονικής πλευράς αλλά και τι άλματα έχουν γίνει στον τομέα της υγείας του ανθρώπου.
ΑΠ. «Η μοριακή Βιολογία αναδύεται στις αρχές της δεκαετίας του 1950, μέσω της κλασικής Βιοχημείας, της μικροβιακής Γενετικής, της οργανικής Χημείας, της Κρυσταλλογραφίας και της Βιοφυσικής. Αυτό επιτελείται με τον προσδιορισμό της τρισδιάστατης δομής του DNA, τον ρόλο και τη συσχέτιση του γενετικού υλικού και των γονιδίων με τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά των οργανισμών, και την ανακάλυψη εντός μιας δεκαετίας, του γενετικού κώδικα, δηλαδή του τρόπου που γίνεται η αντιστοίχιση της γενετικής πληροφορίας των τεσσάρων «γραμμάτων» (A, G, C, T) του DNA με την πληροφορία των 20 «γραμμάτων» (τα 20 αμινοξέα) τους δομικούς λίθους των πρωτεϊνών.
Χαρακτηριστικά, ο J. Watson ονομάζει «Molecular Biology of the Gene» το ιστορικό πανεπιστημιακό του σύγγραμμα. Η επόμενη ποιοτική επανάσταση γίνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980 με την ανάπτυξη της τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου DNA, όταν πλέον μπορούμε να χειριστούμε και να αναλύσουμε μόρια DNA στο δοκιμαστικό σωλήνα, πραγματοποιείται η αλληλούχηση μορίων DNA και προσδιορίζεται η μοριακή βάση μερικών κληρονομικών νοσημάτων, όπως η μεσογειακή αναιμία και η κυστική ίνωση. Η απαίτηση για εντατικοποίηση του προσδιορισμού όλων των γονιδίων που ευθύνονται για κληρονομικά νοσήματα μέσω του προσδιορισμού της δομής και της αρχιτεκτονικής ολόκληρου του γονιδιώματος του ανθρώπου, οδηγεί, στο διεθνές Πρόγραμμα Ανάλυσης του Ανθρώπινου Γονιδιώματος (Human Genome Project), που θα διαρκέσει περίπου 15 χρόνια (1990-2004) σηματοδοτώντας την τρίτη ποιοτική επανάσταση στη Μοριακή Βιολογία. Βρισκόμαστε πλέον, εδώ και περίπου 20 χρόνια στην μετα-γονιδιωματική εποχή! Ο χρόνος των πειραματικών διαδικασιών προσδιορισμού της μοριακής βάσης κληρονομικών νοσημάτων περιορίζεται σε μερικούς μήνες από πολλά, ως και δέκα χρόνια, που απαιτούνταν στο παρελθόν.
Το κόστος αλληλούχησης του DNA είναι πλέον συγκρίσιμο με το κόστος τυπικών απεικονιστικών και αιματολογικών εξετάσεων. Η αξιόπιστη διάγνωση κληρονομικών νοσημάτων έχει αναπτυχθεί σημαντικά όπως και η συσχέτιση κοινών, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, νοσημάτων με ομάδες γονιδιακών παραλλαγών. Η ανάλυση των μοριακών μηχανισμών που διέπουν την εξέλιξη σοβαρών νοσημάτων όπως οι διάφοροι τύποι καρκίνου, συνεισφέρουν στην πρώιμη ανίχνευση, την πρόληψη και σε στοχευμένες θεραπείες, με συνέπεια τη θεαματική βελτίωση της ποιότητας και αύξησης του προσδόκιμου ζωής».
- Βρισκόμαστε στην μετα-γονιδιωματική εποχή, όπως αναφέρεται και στον τίτλο της εκδήλωσης που είστε ομιλητής την Τρίτη 25 Απριλίου, εδώ στο Ρέθυμνο. Σημαίνει ότι πλέον εσείς οι επιστήμονες βιολογίας-μοριακής γενετικής έχετε πλήρως «αποκρυπτογραφήσει» και «χαρτογραφήσει», τα γονίδια, τον άνθρωπο δηλαδή, και έχετε περάσει σε μια νέα περίοδο. Τι να περιμένουμε; Σε ποιο στάδιο βρίσκεστε; Είναι μια συνεχώς εξελισσόμενη επιστήμη μέσω της έρευνας;
ΑΠ. «Οι τεχνικές αλληλούχησης του DNA εξελίσσονται ταχύτατα. Η χαρτογράφηση σχεδόν όλων των γονιδίων του ανθρώπου και η αρχιτεκτονική της δομής του γονιδιώματος έχει ολοκληρωθεί. Με τις ποικίλες ομικές τεχνολογίες (omics technologies), τα υψηλής απόδοσης πειραματικά σχήματα και τα σύγχρονα προγράμματα βιοπληροφορικής για την ανάλυση του τεράστιου όγκου των μοριακών δεδομένων που παράγονται, έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, περισσότερα από 4.350 γονίδια (το 25% περίπου του συνόλου των γονιδίων που κωδικοποιούν πρωτεΐνες) που ευθύνονται για την εκδήλωση περισσοτέρων από 6.200 κληρονομικών νοσημάτων. Επιπλέον, έχουν χαρακτηριστεί περισσότερα από 500 γονίδια, τα οποία συμμετέχουν στην ανάπτυξη προδιάθεσης για περίπου 700 κοινά γενετικά νοσήματα. Όμως η ολοκληρωτική «αποκρυπτογράφηση», δηλαδή η συστηματική διερεύνηση των λειτουργικών στοιχείων του γονιδιώματος, στο πλαίσιο του πυκνού πρωτεϊνικού δικτύου και των πολλαπλών αλληλοεπικαλυπτόμενων λειτουργικών μονοπατιών, είναι μια τεράστια ερευνητική πρόκληση και θα παραμένει ζητούμενο υπό το πρίσμα και τη θεώρηση της συστημικής βιολογίας».
Η Ελλάδα έχει σπουδαίο ερευνητικό δυναμικό με σημαντική συνεισφορά σε διεθνές επίπεδο
- Είστε ένας επιστήμονας, με διεθνή αναγνώριση, που για πάρα πολλά χρόνια το ερευνητικό σας αντικείμενο ήταν-είναι η λειτουργία και ανάλυση των γονιδιωμάτων του ανθρώπου, υπηρετήσατε την επιστήμη για 23 χρόνια στο πανεπιστήμιο Κρήτης επικεφαλής του εργαστηρίου Μοριακής Γενετικής αλλά και στο ΙΤΕ με το οποίο και τώρα συνεργάζεστε ως ερευνητής. Διαβάζοντας μάλιστα το σπουδαίο βιογραφικό σας και ανατρέχοντας σε άλλες πηγές, διαπιστώνω πως στον τομέα της γονιδιωματικής έχετε συμβάλλει με την έρευνα σας στη συγκεκριμένη επιστήμη, σε διεθνές επίπεδο. Όπως και άλλοι Έλληνες ερευνητές. Θέλω να μου πείτε αφ’ ενός πως νοιώθετε εσείς, πως έχετε νοιώσει, κάθε φορά που κάτι καινοτόμο ανακαλύπτετε, τι σημαίνει για ένα επιστήμονα μια νέα ανακάλυψη. Και αφ’ ετέρου πείτε μου η Ελλάδα που κατατάσσεται διεθνώς στο ερευνητικό πεδίο της συγκεκριμένης επιστήμης κι αν θα έπρεπε η χώρα μας να επενδύσει πολύ περισσότερο, σε χρήματα, στην έρευνα.
ΑΠ. «Κατά τη γνώμη μου, το βασικό χαρακτηριστικό και το κίνητρο ενός ερευνητή είναι η περιέργεια, η αναζήτηση απαντήσεων στα πώς και τα γιατί που διέπουν τα φυσικά φαινόμενα. Ιδιαίτερα για τους βιοεπιστήμονες, η μεγάλη πρόκληση είναι τα μυστικά του φαινομένου της ζωής. Οποιαδήποτε, μικρή ή μεγάλη ανακάλυψη, η αποκάλυψη έστω ενός μικρού μέρους των μηχανισμών που διέπουν αυτό το θαύμα οργάνωσης και λειτουργίας που δοκιμάζεται εδώ και 3.7 δισεκατομμύρια χρόνια στον πλανήτη μας, δεν μπορεί παρά να προκαλεί ικανοποίηση. Το ίδιο και η αναγνώριση από τους ομότεχνους αλλά και η δυνητική συνεισφορά του κάθε ερευνητή προς όφελος της κοινωνίας. Φαντάζεσθε την ικανοποίηση και τη χαρά που αισθάνονται οι ερευνητές που έχουν συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού εμβολίου που σώζει εκατομμύρια ζωές; ή την ικανοποίηση όταν βλέπουν την πρόοδο και τις επιτυχίες των μαθητών τους που συνεχίζουν την επίπονη ερευνητική σκυταλοδρομία;
Η χώρα μας, ολοένα και περισσότερο αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα της επένδυσης στην έρευνα. Αυτό που κατά τη γνώμη μου, παραμένει ζητούμενο, είναι η συνέπεια και μια κανονικότητα στην προκήρυξη ερευνητικών προγραμμάτων από την Πολιτεία, η χάραξη ενός συγκεκριμένου, μακρόπνοου σχεδίου ερευνητικών κατευθύνσεων και η μείωση της γραφειοκρατίας στη διαχείριση των ερευνητικών κονδυλίων. Το ερευνητικό δυναμικό, με σημαντικούς κόμβους αριστείας στα ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα είναι ικανότατο, με διεθνή αναγνώριση και σημαντική συνεισφορά στο διεθνές ερευνητικό γίγνεσθαι. Οι Έλληνες ερευνητές συνδέονται λειτουργικά με το μεγάλο δίκτυο των Ελλήνων, και όχι μόνο, ερευνητών του εξωτερικού, συναδέλφων που κατέχουν κορυφαίες θέσεις σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Είναι χαρακτηριστική η αυτοπεποίθηση που αισθάνονται νέοι ερευνητές μας όταν βρεθούν σε Εργαστήρια του εξωτερικού διαπιστώνοντας ότι δεν υστερούν όσον αφορά στην επιστημονική κατάρτιση και την ερευνητική εμπειρία που απέκτησαν κατά τη θητεία τους στην Ελλάδα».
- Διάβασα σε πρόσφατη ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων, ότι στην Ελλάδα ακόμη δεν έχει κατοχυρωθεί η επαγγελματική υπόσταση των απόφοιτων Βιολογικών Επιστημών ούτε και η ειδικότητα της Εργαστηριακής Γενετικής. Μοιάζει απίστευτο. Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι λόγοι αυτής της άρνησης του ελληνικού κράτους αλλά και ποιά προβλήματα προκύπτουν εξ αυτής και σε επιστημονικό και σε κοινωνικό επίπεδο;
ΑΠ. «Η συνεισφορά και η καταξίωση των Ελλήνων βιολόγων στην ιατρική Εργαστηριακή Γενετική έρχεται από τη δεκαετία του 1980 συμπληρώνοντας αισίως περισσότερα από 40 χρόνια. Δεν υπάρχει εργαστήριο μοριακής γενετικής και κυτταρογενετικής στην Ελλάδα που να μην στελεχώνεται από βιολόγους σπουδαγμένους στα ελληνικά Τμήματα Βιολογίας και με σημαντική μετεκπαίδευση και συνεργασίες με φημισμένα ξένα αντίστοιχα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστημιακά τμήματα. Παρότι ο Σύνδεσμος Ιατρικών Γενετιστών Ελλάδος (ΣΙΓΕ) και η ΠΕΒ έχουν κάνει με ατέλειωτες παρεμβάσεις τους, τεράστιες προσπάθειες θεσμικής αναγνώρισης της συνεισφοράς των Ελλήνων βιολόγων στην ιατρική Εργαστηριακή Γενετική, ο σχετικός νόμος που ψηφίστηκε πριν μερικά χρόνια από την ελληνική βουλή, δεν έχει ακόμη ενεργοποιηθεί. Ευελπιστώ, αυτό να συμβεί σύντομα».
Βιολογία, μια γοητευτική επιστήμη για τους νέους
- Η εκδήλωση στο Ρέθυμνο διοργανώνεται από την Π.Ε.Β. αλλά σε συνεργασία με σχολεία της πόλης. Πείτε μου για τον ρόλο και την αξία του μαθήματος της Βιολογίας στη Μέση Εκπαίδευση.
ΑΠ. «Είναι αξιοσημείωτη η διαχρονική δράση της ΠΕΒ σε τέτοιες ενημερωτικές εκδηλώσεις. Η διδασκαλία των βιολογικών μαθημάτων στη Μέση Εκπαίδευση είναι υπερπολύτιμη. Οι νέοι μας έρχονται σε επαφή με μια γοητευτική επιστήμη, την επιστήμη της ζωής, μαθαίνουν για την αξία και τη λεπτότητα των βιολογικών συστημάτων, τη σχέση δομής και λειτουργίας, την πολυπλοκότητα και την άμεση σχέση της βιοποικιλότητας με το φυσικό περιβάλλον, την εξελικτική διαδικασία, τη λειτουργική συγγένεια μεταξύ των διαφόρων ειδών, τη συνάφεια με τις άλλες φυσικές επιστήμες, τη Χημεία, τη Φυσική, τα Μαθηματικά, τη Μηχανική, αλλά και την Ηθική, τη Κοινωνιολογία, τη Φιλοσοφία. Και φαίνεται ότι οι βιολόγοι δάσκαλοί τους, κάνουν καλή δουλειά. Το διαπιστώνω στους πρωτοετείς φοιτητές μου στην Ιατρική, που φαίνονται γοητευμένοι από το περιεχόμενο αυτής της επιστήμης. Αλλά, τα βιολογικά συστήματα προκαλούν και την περιέργεια φοιτητών και από άλλα επιστημονικά πεδία, σε σπουδαστές της Πληροφορικής, τους μηχανικούς, τους μαθηματικούς, τους φυσικούς, που θέλουν να συμβάλλουν με τα δικά τους ερευνητικά «εργαλεία» στη διαλεύκανση βιολογικών ερωτημάτων».
- Έρευνα στη Βιολογία και ηθική. Υπάρχουν όρια; Είστε μέλος και στην Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής. Ως επιτροπή είστε υπέρ της δημιουργίας βιοτράπεζας στην οποία θα «αποθηκεύονται» δείγματα βιολογικού υλικού για ερευνητικούς σκοπούς. Πόσο σημαντικό είναι αυτό το εγχείρημα για την περαιτέρω έρευνα;
ΑΠ. «Η αλματώδης ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών την τελευταία 40-ετία, η δυνατότητα πρόβλεψης της εκδήλωσης νοσημάτων πριν την εμφάνιση συμπτωμάτων, οι δυνατότητες επέμβασης στο γενετικό υλικό των ανθρώπων, όπως και διάφορα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας, όπως π.χ. η κατανάλωση γενετικώς τροποποιημένων γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, δημιούργησαν την ανάγκη της ανάπτυξης ενός επιστημονικού κλάδου, της Βιοηθικής, που έχει ως αντικείμενο τα ηθικά προβλήματα που αναδύονται από τα επιτεύγματα της Ιατρικής και της Βιολογίας. Είναι επόμενο στη Βιοηθική να εμπλέκονται και άλλα πολύτιμα γνωστικά αντικείμενα, αυτά της Κοινωνιολογίας, της Φιλοσοφίας, της Νομικής αλλά και της Θεολογίας, δημιουργώντας ένα γοητευτικό περιβάλλον για την ανάπτυξη ιδεών και προτάσεων σε καίριας σημασίας ηθικά ζητήματα. Όπως, αναφέρετε στην ερώτηση σας, η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής (ΕΕΒΤ) εξέδωσε πρόσφατα μια «Γνώμη» για την αξία της ανάπτυξης ερευνητικών βιοτραπεζών ως αναγκαίων δραστηριοτήτων για την πρόοδο της σύγχρονης Ιατρικής. Αντιγράφοντας από αυτό το κείμενο που έχει διαβιβαστεί στους αρμόδιους θεσμικούς φορείς (Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κυβέρνηση, κόμματα της βουλής, ΜΜΕ, ιατρικές σχολές), «…η ΕΕΒΤ θεωρεί ότι η χρήση ανθρώπινου βιολογικού υλικού στην έρευνα πρέπει να βασίζεται στην εθελοντική δωρεά του δότη για αλτρουιστικούς λόγους, καθώς προέχει η προστασία της προσωπικότητας και ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία. Απαιτείται να καλυφθεί το κενό που παρατηρείται σήμερα στη νομοθεσία ως προς τη συλλογή δειγμάτων ανθρώπινου βιολογικού υλικού, με σκοπό την έρευνα. Η αναγκαία πληροφόρηση των δοτών πρέπει να αναφέρεται στις διαδικασίες, τις ωφέλειες, τους κινδύνους, καθώς και τα προγράμματα στα οποία θα χρησιμοποιηθούν τα δείγματα και τα δεδομένα, ώστε να μην χρησιμοποιηθούν σε έρευνες που οι δότες δεν επιθυμούν…».
- Να σας ρωτήσω κάτι τελευταίο: Η δομή του DNA του πληθυσμού της Κρήτης, από την έρευνα σας προκύπτει ότι έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά; που ενδεχομένως να συνδέονται με κάποιες ασθένειες;
ΑΠ. «Η Κρήτη κατοικείται ανελλιπώς και παράγει ιστορία και πολιτισμό για περισσότερο από 8.000 χρόνια. Είναι το σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου. Μαζί με τους άλλους λαούς της Μεσογειακής λεκάνης, οι Κρήτες συνιστούν πληθυσμιακές ομάδες με επικαλυπτόμενες γενετικές καταβολές. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι θρησκευτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά μεταξύ των διαφόρων λαών της Μεσογείου, δεν ευνοούν κάποιες γενετικές επιμιξίες. Σε ορισμένες γεωγραφικώς πιο απομονωμένες περιοχές και χωριά της Κρήτης, σε γάμους μεταξύ μακρινών συγγενών μπορεί να αυξάνεται η πιθανότητα εκδήλωσης κληρονομικών, ενδημικών στη Μεσόγειο, νοσημάτων όπως η β- και η α-θαλασσαιμία».
