Κλείνοντας σήμερα το αφιέρωμά μας στα Σελλιά, θα καταφύγουμε και πάλι στις μελέτες του εκλεκτού εκπαιδευτικού – συγγραφέα κ. Κώστα Ανδρεδάκη, για να ικανοποιήσουμε την περιέργεια αναγνωστών μας γύρω από την ίδρυση του συλλόγου Σελλιών «Ο Φοίνικας». Και γιατί περιέργεια; Γιατί εκείνη την εποχή ήταν κάτι εντελώς άγνωστο για την περιφέρεια η δημιουργία συλλόγου για την ανάπτυξη του χωριού. Κι όμως τα Σελλιά έκαναν τη διαφορά με τον σύλλογό τους.
Ο Σύλλογος ιδρύθηκε το 1909 από μια ομάδα προοδευτικών νέων που έβλεπαν πολύ πιο πέρα από τον καιρό τους. Σύμφωνα με τον κ. Ανδρεδάκη, το καταστατικό εκείνου του Συλλόγου που αποτελείται από 32 άρθρα, δημοσιεύτηκε στο υπ’ αριθ. 73/23-11-1909 φύλλο στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως εν Κρήτη».
Ο Σύλλογος, σύμφωνα με το άρθρο 1 του καταστατικού του, έχει σκοπό «…την σωματικήν ανάπτυξιν, και την σωματικήν και ηθικήν μόρφωσιν των εαυτού μελών και των κατοίκων του χωρίου, προς δε την υποστήριξιν της γεωργίας και κτηνοτροφίας».
Εμπνευστής, δημιουργός και μπροστάρης του συλλόγου ήταν ο φωτισμένος Σελλιανός, δάσκαλος του χωριού, Νικόλαος Γύπαρης, που αργότερα έγινε επιθεωρητής στην Καστοριά.
Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου ήταν οι:
Ευάγγελος Κουφάκης, Χατζή Ιωάννης Κουρμούλης, πατέρας του πρύτανη Γιώργη Κουρμούλη. Γεώργιος Κωστογιάννης, Γεώργιος Κατσαραγάκης, Εμμανουήλ Δρυμάκης, Ιωάννης Μακρής, Ευστράτιος Ανδρεδάκης, Ιωάννης Καρπουζάκης. Τις επόμενες δύο χρονιές αλλάζουν μερικά μέλη του Δ.Σ. και προστίθενται νέα, όπως φαίνονται από τα πρακτικά των συνεδριάσεων:
Σταμάτης Γ. Παπαδάκης, Ιωάννης Κοκκινάκης, Νικόλαος Τζουρμπάκης, Ιωάννης Αλεξάκης, Χαρίδημος Παπαδάκης.
Από τα πολλά επιτεύγματα του Συλλόγου, αυτό που προκαλεί την πρώτη εντύπωση είναι τα μέλη του. Εκτός από τους Σελλιανούς είναι γραμμένα 191 άτομα, μη Σελλιανοί, από όλη την Κρήτη, την Αθήνα και το εξωτερικό. Άνθρωποι από όλες τις τάξεις και τα επαγγέλματα, γνωστές καταξιωμένες προσωπικότητες της εποχής, που όχι μόνο στέλνουν τη συνδρομή τους, αλλά και κάποιοι ανακηρύσσονται από το Σύλλογο δωρητές ή μεγάλοι ευεργέτες του.
Εκτός από το νυκτερινό σχολείο ίδρυσε και συντηρούσε δανειστική βιβλιοθήκη με τριακόσιους και πλέον τόμους βιβλίων, πράγμα μοναδικό ίσως για χωριό της εποχής εκείνης.
Υγεία, φαρμακευτική περίθαλψη. Ίδρυσε και λειτούργησε στο χωριό ένα στοιχειώδες φαρμακείο, το οποίο προμήθευε δωρεάν τους χωριανούς αλλά και κοντοχωριανούς με κάποια φάρμακα ιδίως είδη πρώτων βοηθειών (κινίνο, καθάρσιο, ιώδιο, βαμπάκι, γάζες και άλλα). Μπορεί σήμερα, με τα σημερινά μέτρα και σταθμά, όπου έχουμε όλοι μια κάποια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, να μην εκτιμούμε το μέγεθος αυτής της προσφοράς του Συλλόγου. Αν όμως τη δούμε κάτω από τις συνθήκες και τα μέσα εκείνης της εποχής, η προσφορά ήταν τεράστια.
Αθλητισμός. Υλοποιώντας το άρθρο 2 του καταστατικού τους φύτεψαν την αθλητική ιδέα στα Σελλιά και καλλιέργησαν τον αθλητισμό. Οργάνωσαν αθλητικούς αγώνες στις 16 Αυγούστου 1910 στον Πλακιά, με συμμετοχή αθλητών από όλα τα χωριά της Γιαλιάς αλλά και πιο πέρα. Τα αγωνίσματα ήταν:
Σκοποβολή από τα 200 μέτρα με όπλο γκρα.
Δρόμοι, 200 και 1500 μέτρα.
Άλματα μήκος και τριπλούν.
Σφαιροβολία τριών ειδών.
Κολύμβηση, 150 και 800 μέτρα.
Μαραθώνιος δρόμος, από τα Λευκώγεια μέχρι τον Πλακιά.
Διελκυστίνδα (τράβηγμα σχοινιού από δύο αντίθετες ομάδες)
Σκοπευτήριο. Σύμφωνα επίσης με το άρθρο 2 του καταστατικού τους, ίδρυσαν σκοπευτική σχολή με σύγχρονο κανονισμό λειτουργίας για να ασκούνται οι άνδρες στη χρήση των όπλων.
Ο Σύλλογος δε φρόντισε μόνο για τη μόρφωση των χωριανών, τον αθλητισμό και την υγεία, αλλά και για την οικονομία του χωριού. Ίδρυσε αγροκήπιο για να κάνει φυτώρια και να αναπτύξει την καλλιέργεια με νέους σπόρους και σύγχρονες καλλιεργητικές μεθόδους. Παράλληλα δημιούργησε πρότυπο μεταξοσκωληκοτροφείο, ζητώντας με έγγραφά του επιστημονικές σχετικές οδηγίες από το αγροκήπιο Χανίων και τη Διεύθυνση Γεωργίας Ρεθύμνου. Θέλησε να στραφούν οι κοπέλες του χωριού σ’ αυτόν τον παραγωγικό, εκείνη την εποχή, κλάδο της οικονομίας.
Αυτές περιληπτικά ήταν οι σπουδαιότερες από τις δραστηριότητες του Συλλόγου Σελλιών, τα τρία χρόνια της λειτουργίας του. Τη δραστηριότητά του ανέκοψαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι που τους ακολούθησαν κι άλλοι πόλεμοι κι άλλες ανώμαλες καταστάσεις: πρώτος παγκόσμιος, Μικρασιατικό Μέτωπο, δικτατορία Μεταξά, δεύτερος παγκόσμιος, εμφύλιος 46-49, δικτατορία 1967-74. Όλες αυτές οι καταστάσεις δεν προσφέρονταν για δραστηριότητες Συλλόγων με πολιτιστικό χαρακτήρα…
Ο Στρατής Παπαδάκης
Ο κ. Ανδρεδάκης όμως μας γνωρίζει και τον Στρατή Παπαδάκη από το βιβλίο του οποίου ξεκινήσαμε το αφιέρωμα στα Σελλιά.
Ήταν ένας ακόμα φωτισμένος Σελλιανός δάσκαλος και πανελλαδικά γνωστός συγγραφέας, κυρίως διδακτικών βιβλίων του δημοτικού σχολείου και όχι μόνο που επέστρεψε στα Σελλιά το 1977, από την Αθήνα όπου έμενε, συνήγειρε τους Σελλιανούς θυμίζοντάς τους τον παλιό Σύλλογο και επενίδρυσαν το Σύλλογο με νέο καταστατικό, αλλά την ίδια παλιά ονομασία. Παραθέτουμε το πρώτο άρθρο του καταστατικού του νέου Φοίνικα.
Άρθρο 1ο « Ιδρύεται στα Σελλιά…Σύλλογος με την επωνυμία «Σύλλογος Σελλιών ο Φοίνικας». Ο Σύλλογος αυτός φιλοδοξεί να συνεχίσει το έργο που είχε σημειώσει Σύλλογος με την ίδια ονομασία που είχε ιδρυθεί το 1909 στα Σελλιά, σαν ιστορική επιταγή της ζωτικότητας και της συλλογικής παράδοσης των Σελλιανών».
Πράγματι ο νέος Σύλλογος λειτουργεί από τότε στα χνάρια του παλιού, με οδηγό κι εμπνευστή τους τη δράση του πρωτοποριακού για το 1909 σωματείου.
Μορφές των Σελλίων
Ένα χωριό με αυτές τις πρωτοβουλίες είναι ευνόητο ότι θα είχε να παρουσιάσει και μεγάλες μορφές. Κι ήταν πραγματικά σπουδαίοι οι Σελλιανοί που τίμησαν το νησί μας εντός και εκτός Ελλάδος.Από τους μεγάλους ήρωες ο Χρήστος Μακρής για τον οποίο βρήκαμε περισσότερα στοιχεία σε ένα δημοσίευμα του Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκη, ( Εφημ. «Καθημερινή» 22/11/1959) που αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Με καλές συνθήκες και με ανώτερο ηθικό άρχισεν ο Πόλεμος του 1912, χάρις στην προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Κι η Κρήτη έλαβε μέρος σ’ αυτόν εθελοντικά, με το καλώς συγκροτημένο Στρατό της και με τις εφεδρείες του, με τους γενναίους κι εμπειροπόλεμους αντάρτες της, με τα γεμάτα χρυσάφι ταμεία της και κυρίως με τη ψυχή της.
Κρητικοί Γέροι, νέοι και παιδιά, λαϊκοί και Κληρικοί, αμόρφωτοι και μορφωμένοι άφηκαν τα πάντα κι έτρεχαν να προλάβουν την Εθνική Μυσταγωγία. Μέσα στους τελευταίους αυτούς ήταν ο Χρήστος Μακρής από τα Σελλιά του Αγίου Βασιλείου.
Τριάντα χρόνων ήταν τότε λεπτός, ψηλός, μελαχρινός, και καλοκαμωμένος άντρας, με πολύπλευρη μόρφωση, αποκτημένη στο εσωτερικό και στη Γερμανία, είχεν εκλεγεί πριν τέσσερα χρόνια, υφηγητής της Θεολογίας, στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών.
Η επιστημονική εργασία του πριν ασχοληθεί με την Θεολογία ήταν διάφορες πρωτότυπες παιδαγωγικές συγγραφές και Σχολικά εγχειρίδια.
Υστέρα από τη στροφή του στη Θεολογία έγραψε «Η διδαχή των δώδεκα Αποστόλων», «Βίος και σημασία Ευσεβίου του Παμφίλου», «Ανέκδοτα Μαξίμου του Ομολογητού».
Όλα τα συγγράμματα του διακρίνει απεριόριστη μάθησις, κρίσις, ορθή σκέψης, καθαρή διατύπωση, ωραία και απλή, χαρακτηριστικά προσόντα ενός μεγάλου επιστήμονα.Ανυπέρβλητος ήτανε στο χειρισμό του λόγου. Εμάγευε κυριολεκτικά το ακροατήριο του όταν μιλούσε, με την γλυκεία φωνή του, και το μετασχηματισμό της πιο δύσκολης επιστημονικής θεωρίας σε μορφή νόησης προσιτής στον οιονδήποτε ακροατή.
Εκτός από αυτά, ήτανε και ποιητής. Ωραίο συναίσθημα, πλούσια φαντασία, διάθεση φιλοσοφική, να τι γνωρίσματα είχαν τα λίγα, άλλωτε τραγούδια του.
Μ’ αυτή τη συγκρότησή του ο Μακρής, έθεσε τον εαυτόν του, αμέσως μόλις κηρύχτηκεν ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος, στην πολεμική υπηρεσία της Πατρίδος, σαν απλός στρατιώτης.Κείνες τις μέρες ήταν στη Αθήνα με το Σώμα του ένας ξακουστός από το Μακεδονικό Αγώνα Αρχηγός συνεπαρχιώτης του ο Στυλιανός Κλειδής.Κείνον ακολούθησεν σαν υπαρχηγός, και βγήκε στη Ήπειρο. Οι μάχες που έδωσε το Σώμα αυτό, απόδειξαν πως ο Μακρής δεν είχε μόνο τα προσόντα του διανοούμενου, μα ήταν και παλληκάρι. Ο σεμνός υφηγητής της Θεολογίας, έμπαινε στη μάχη σαν αετός, πολεμούσε με ανδρεία, με θάρρος, και με πλήρη περιφρόνηση του θανάτου.
Μοιραία ημέρα για το Σώμα, ήτα η 26 Νοεμβρίου 1912. Σε μάχη με το Τουρκικό Στρατό στο Μέτσοβο σκοτώθηκε ο Αρχηγός Κλειδής και την Αρχηγεία ανέλαβε ο υπαρχηγός Μακρής.Ενθουσιώδης και θαρραλέος, οδηγούσε το Σώμα στη συνέχεια της μάχης. Μα δε φυλαγότανε. Ήθελε αυτός να ’ναι πάντα πρώτος.Να δείξει πάντα ο Κρητικός, ποτέ δεν ξεχνά τις αρετές μα πολύ περισσότερο σαν είναι αρχηγός. Και το δεύτερο πλήγμα ήρθε στο ένδοξο αντάρτικο Σώμα.Την επομένη του θανάτου του Κλειδή, σκοτώθηκε και ο Μακρής ενώ πολεμούσε τον άπιστο εχθρό για να ελευθερώσει αλύτρωτους αδελφούς και να ξανακάμει να χτυπήσει μια Εθνική Αντίσταση, το σήμαντρο της Αγίας Σοφίας.
Κλαιν τον οι μπάντες κλαίντοντε
κλαιντον, εις την Ευρώπη
Μα σαν τον κλαιν εις τα Σελλιά
κιανείς δεν τονέ κλαίει.
– Καθηγητή Χρήστο Μακρή, Δάσκαλε των Δασκάλων
κι ορφάνεψές τα τα Σελλιά.
Κλαίνε τα δέντρα, κλαίνε και τα κλαδιά
Κλαίνε τ’ Αη Βασίλη ούλα τα χωριά.
Κλαίνε και θρηνούνε τον ξακουστό Κλειδή
και το γραμματισμένο το Χρήστο το Μακρή
Τ’ άφοβα παλληκάρια στη μάχη σκοτωθήκανε
Σ’ το Μέτσοβο στο Δρίσκο κ’ εκεί θαφτήκανε
Μ’ αυτά τα τραγούδια κι άλλα πολλά έκλαψε τον Μακρή η γενέτειρά του. Το Πανεπιστήμιο αριστερά στην είσοδο του Κεντρικού του κτιρίου έστησεν αναμνηστική πλάκα με το όνομα του Μακρή. Και το Υπουργείο Παιδεία, έχει σε μια σάλα του την εικόνα του…».
Νικόλαος Α. Γύπαρης
Το άλλο επιφανή Σελλιανό Νικόλαο Α. Γύπαρη μας παρουσιάζει ο αξέχαστος Κρητολόγος Γιώργης Εκκεκάκης (Εφημερίδα Ρέθεμνος 14-5-2014) αναφέροντας μεταξύ άλλων:
«… Θεώρησα χρέος μου αναφερθώ στον δάσκαλο από τα Σελλιά, όταν ξεφύλλισα ένα βιβλίο του που δεν φαίνεται να υπάρχει στις ελληνικές Βιβλιοθήκες και, πάντως, δεν είναι ανιχνεύσιμο στο Διαδίκτυο. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση Αθηνών του 1920, με δεκάδες ολοσέλιδες φωτογραφίες, από τις οποίες πολλά προκύπτουν εμμέσως. Ενδιαφέρουσες και άγνωστες πληροφορίες για τον συγγραφέα υπάρχουν στον πρόλογο του βιβλίου, τον οποίο υπογράφει ο Γ. Καπετανάκης, διδάκτορας των Νομικών και Πολιτικών Επιστημών και βουλευτής. Μαθαίνομε ότι ο δάσκαλος από τα Σελλιά, όχι μόνο πήρε μέρος σε εθνικές εξεγέρσεις, αλλά και διακρίθηκε σε μάχες. Αυτό μας ήταν άγνωστο και εξηγεί πολλά.
Με τα λίγα στοιχεία που βρήκα σε βιβλιογραφικές πηγές και στο Διαδίκτυο, θα αποτολμήσω την παράθεση ενός χρονολογίου που διαγράφει την πιθανή πορεία του Νικολάου Γύπαρη, ενός ακόμα συντοπίτη μας που είναι άξιος της ιστορικής μας μνήμης. Ελπίζω ότι κάποιος νεότερος ερευνητής θα συμπληρώσει τις ελλείψεις και θα αποκαταστήσει τις τυχόν αστοχίες:
– Το 1895 ο Ν. Γύπαρης απόκτησε την ιδιότητα του δασκάλου, σύμφωνα με πληροφορία ιστοσελίδας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Κέντρο Τεκμηρίωσης). Με άλλα λόγια, ο Ν. Γύπαρης έγινε δάσκαλος σε ηλικία 19 ετών, πράγμα που σημαίνει ότι δεν αποφοίτησε από κάποιο Διδασκαλείο. Το πιθανότερο είναι να φοίτησε στον Κισσό, στην περίφημη Σχολή του Αγίου Πνεύματος. Θεωρώ, επίσης, πιθανό να εργάστηκε τα πρώτα χρόνια στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού του.
– Το 1908, πάντως, τον βρίσκομε να υπηρετεί στα Χανιά, στο Ανώτερο Δημοτικό Σχολείο της πρωτεύουσας του νησιού, όντας ακόμα Γ/βάθμιος δημοδιδάσκαλος.
– Το 1909, παρότι πρέπει να ζούσε μακριά από το χωριό του τους περισσότερους μήνες του χρόνου, μαθαίνομε ότι ήταν αυτός που πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Συλλόγου Σελλίων «ο Φοίνιξ», ενός πρωτοποριακού φορέα για την εποχή (βλ. Ανδρεδάκης, Άγονη Γραμμή, 25/1/2010).
– Το 1910, ύστερα από δική του αίτηση, ο Ν. Γύπαρης παίρνει μετάθεση από τα Χανιά και τοποθετείται από την Κρητική Πολιτεία ως διευθυντής στο σχολείο του χωριού του, με μισθό 100 δραχμών. Η μετάθεση έγινε με το Διάταγμα 160/12-10-1910, που είναι δημοσιευμένο στο φ. 56/1910 της τότε εφημερίδας της Κρητικής Πολιτείας.
– Από το 1910 μέχρι και το 1916 φαίνεται να κατέχει σταθερά τη θέση του Διευθυντή στο Σχολείο των Σελλιών (βλ. Οι Σελλιανοί, σ. 133). Όμως το πιθανότερο είναι να απουσίαζε για μερικά χρόνια, ενταγμένος σε κάποιο εθελοντικό σώμα Κρητών, που μετείχε στους απελευθερωτικούς πολέμους. Να υπενθυμίσομε ότι η συμμετοχή Κρητών -και, μάλιστα, υπαλλήλων- σε στρατιωτικές μονάδες κάθε είδους ήταν, ευλόγως, παράνομη πριν από την Ένωση. Αυτό δικαιολογεί και τη δυσκολία ανίχνευσης του ονόματος του Γύπαρη στη δύναμη των εθελοντικών σωμάτων.
– Μετά το 1916 και μέχρι το 1920 τα ίχνη της πορείας του Σελλιανού δασκάλου χάνονται. Έχοντας υπόψη μου το παράδειγμα του δασκάλου Κ. Λαγουμιτζάκη από τον Φρε ο οποίος διορίστηκε Επιθεωρητής στη Θράκη, μπορώ να υποθέσω ότι ο Ν. Γύπαρης κλήθηκε στην Αθήνα, φοίτησε σε Διδασκαλείο ή σε Σχολή του εξωτερικού προκειμένου να αποκτήσει τίτλο σπουδών που να δικαιολογεί την προαγωγή του σε Επιθεωρητή και διορίστηκε στην Καστοριά. Η επιλογή της πόλης μου επιτρέπει, επίσης, να υποθέσω ότι εκεί είχε αγωνιστεί ως εθελοντής. Μπορεί αυτό να έγινε κατά τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) ή κατά τους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13. Το βέβαιο είναι ότι υπήρξε αγωνιστής και, μάλιστα, είχε διακριθεί σε μάχες.
– Το 1920 εξέδωσε το βιβλίο, στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε. Στον τίτλο του βιβλίου υπάρχει η ιδιότητα του συγγραφέα (Επιθεωρητής της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως), χωρίς να αναφέρεται η υπηρεσιακή έδρα. Είναι φανερό ότι το βιβλίο γράφτηκε κάτω από την επήρεια έντονων συναισθημάτων και των μεγάλων προσδοκιών που δημιουργούσε τότε η Μικρασιατική Εκστρατεία.
– Το 1932, χρονιά και τότε οικονομικής κρίσης, ξαναβρίσκομε ίχνη της πορείας του Νικ. Γύπαρη. Ήταν ακόμα Επιθεωρητής Καστοριάς, όπως μαθαίνομε από έναν τότε μαθητή στο Άργος Ορεστικό, τον καθηγητή του Α.Π.Θ. Πάνο Τσολάκη, (βλ. ανακοίνωσή του σε επιστημονικό συνέδριο, 8/12/2012). Σημασία έχει ότι ο τότε μαθητής αναφέρεται θετικά στην άοκνη προσπάθεια του Επιθεωρητή Γύπαρη, προκειμένου να λειτουργήσουν σχολικά συσσίτια, ώστε να μη μένουν πεινασμένοι οι μαθητές της Περιφέρειάς του!
Με την τελευταία αυτή πληροφορία -που θυμίζει επίκαιρες καταστάσεις- ολοκληρώνεται ένα ακόμα σημείωμα για έναν ακόμα άξιο συντοπίτη μας…».
Γεώργιος Κουρμούλης
Από τους επιφανείς Σελλιανούς ήταν και ο Γεώργιος Κουρμούλης (1907 – 24 Μαΐου 1977) Έλληνας λεξικογράφος, καθηγητής γλωσσολογίας και υπηρεσιακός υπουργός.
Γεννήθηκε στα Σελλιά Ρεθύμνου το 1907. Απόφοιτος του Γυμνασίου Ρεθύμνης, σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή, αναγορεύτηκε διδάκτορας το 1937 και το 1949 εξελέγη τακτικός καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Έκανε μετεκπαίδευση στην συγκριτική και ιστορική γλωσσολογία.Υπηρέτησε για μικρό χρονικό διάστημα στην επίσης υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ιωάννη Παρασκευόπουλου από τις 30 Δεκεμβρίου 1963 ως τις 18 Φεβρουαρίου 1964. Μεταξύ άλλων έργων, συνέγραψε το «Αντίστροφον λεξικόν της νέας ελληνικής», το οποίο εκδόθηκε το 1967.
Πέθανε το 1977 στην Αθήνα.
Επιχειρήσαμε μια προσέγγιση στα βασικά σημεία που κάνουν τα Σελλιά του δήμου Αγίου Βασιλείου ξεχωριστά και σαν τόπο και σαν ένα ακόμα χωριό με ιστορία.Τα πάντα όμως γύρω από τα Σελλιά καλύπτει με αριστοτεχνικό τρόπο ο εκπαιδευτικός κ. Κώστας Ανδρεδάκης με τα βιβλία του, στα οποία ξεδιπλώνει πτυχή πτυχή την πορεία του χωριού του στο χρόνο, αναδεικνύει όλες τις προσωπικότητες και τεκμηριώνει απόλυτα του σπουδαιότητα αυτού του τόπου, που σε κερδίζει με την πρώτη κιόλας ματιά μόλις τον επισκεφθείς.