Μια νέα εποχή για την έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες ξεκινά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης με το πρόγραμμα «Τάλως-Τεχνητή Νοημοσύνη για τις Ανθρωπιστικές και τις Κοινωνικές Επιστήμες», το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο πλαίσιο του καινοτόμου αυτού προγράματος, δημιουργείται το Κέντρο Αριστείας για τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, τις εργασίες του οποίου θα διευθύνει ο Christophe Roche, καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο πανεπιστήμιο της Σαβοΐας (Γαλλία) και καθηγητής ERA Chair στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (Τμήμα Φιλολογίας), ενώ επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου θα είναι η Μελίνα Ταμιωλάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του τμήματος Φιλολογίας και αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρο Ερευνών και Μελετών (Κ.Ε.ΜΕ.) του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Η εναρκτήρια εκδήλωση του προγράμματος έγινε το απόγευμα της περασμένης Τρίτης στο Ρέθυμνο, στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης», με την παρουσία της πρυτανικής αρχής του Πανεπιστημίου Κρήτης αλλά και πολλών ακαδημαϊκών, φοιτητών και φοιτητριών που παρευρέθηκαν στην εκδήλωση επιθυμώντας να γνωρίσουν τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) και πως θα την αξιοποιήσουν ως ένα χρήσιμο εργαλείο στην ακαδημαϊκή έρευνά τους. Η ενασχόληση της Φιλοσοφικής Σχολής με το αντικείμενο της Τεχνητής Νοημοσύνης ακούγεται κάπως παράδοξη. Όμως, όπως τονίστηκε, η εξέλιξη της τεχνολογίας αφορά και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, καθώς δημιουργούνται καινούργια εργαλεία που διευκολύνουν το έργο των ακαδημαϊκών. Επίσης, οι ανθρωπιστικές επιστήμες μπορούν από τη μεριά τους να προσφέρουν στο αντικείμενο της ΤΝ όσον αφορά την ορθή αξιοποίησή της, όπως είναι η ηθική χρήση της. Πρόκειται για μια αμοιβαία σχέση μεταξύ Τεχνητής Νοημοσύνης και Ανθρωπιστικών Επιστημών.
Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο της εκδήλωσης, ο πρύτανης κ. Γεώργιος Κοντάκης ευχαρίστησε τον κ. Christophe Roche και του απένειμε τιμητική πλακέτα και συμβολικά δώρα.
Η κ. Μελίνα Ταμιωλάκη παρουσιάζοντας το πρόγραμμα «Τάλως – Τεχνητή Νοημοσύνη για τις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες» ανέφερε ότι: «Πρόκειται για ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα για το Πανεπιστήμιο. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει πάρα πολλές εφαρμογές, καθώς είναι ένα διεπιστημονικό αντικείμενο. Βρίσκεται παντού στην καθημερινότητά μας, ακόμα και στις δικές μας ανθρωπιστικές επιστήμες. Διευκολύνει πάρα πολύ την έρευνα, αλλά και αντίστροφα. Οι ειδικοί των ανθρωπιστικών επιστημών μπορούν να βοηθήσουν σε θέματα που σχετίζονται με την ΤΝ, όπως είναι τα θέματα ηθικής. Η ΤΝ, λοιπόν, πρέπει να γίνει ανθρωποκεντρική. Οπότε και οι επιστήμονες των ανθρωπιστικών σπουδών έχουν έναν ρόλο να παίξουν. Είναι μια διπλή σχέση, και εμείς θα πάρουμε, αλλά και θα δώσουμε».
Όσον αφορά το Κέντρο Αριστείας που πρόκειται να δημιουργηθεί στο Πανεπιστήμιο τόνισε ότι: «Στόχος είναι να αναπτυχθεί η έρευνα αιχμής σε συγκεκριμένα πεδία που έχουν να κάνουν με τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες και πως η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει την αναβάθμισή τους. Επίσης, στοχεύουμε σε διαρθρωτικές αλλαγές μέσα στο Πανεπιστήμιο, που έχουν να κάνουν με τα προγράμματα σπουδών. Χάρις αυτού του προγράμματος στις ανθρωπιστικές σχολές θα διδαχτούν κάποια μαθήματα που συνδυάζουν και γνώσεις πληροφορικής. Είναι κάπως καινοτόμο αυτό, ίσως ακούγεται λίγο ριψοκίνδυνο, όμως θα το δοκιμάσουμε. Πιστεύουμε ότι θα πετύχουμε».
Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθηγητής Γεώργιος Κοντάκης τίμησε με την παρουσία του την εκδήλωση, επισημαίνοντας για το πρόγραμμα «Τάλως»: «Μεγάλη χαρά σήμερα, ωραία μέρα για το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχουμε την εναρκτήρια τελετή ενός προγράμματος το οποίο θα δώσει ώθηση στις ανθρωπιστικές επιστήμες, θα δημιουργήσει καινούργια πράγματα στο Πανεπιστήμιό μας. Θέλω να συγχαρώ τόσο τους αντιπρυτάνεις που συνέβαλλαν με την υποστήριξή τους στο να καταφέρουμε να πάρουμε την πρόταση, όσο και στην κ. Ταμιωλάκη και τους συνεργάτες της για την επιτυχία τους να φέρουν το πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο Ρέθυμνο. Είναι ένα πρόγραμμα που θα τονώσει τις ανθρωπιστικές επιστήμες και ελπίζουμε να επιτύχουν τον στόχο τους σε σημαντικό βαθμό. Ευχόμαστε καλή επιτυχία».
Ο γενικός γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, ομότιμος καθηγητής, Οδυσσέας Ζώρας, που παρευρέθηκε επίσης στην εκδήλωση δήλωσε ότι: «Το Πανεπιστήμιο Κρήτης ανταποκρινόμενο στις επιταγές των καιρών, στις σύγχρονες επιστημονικές και κοινωνικές ανάγκες, με την επιτυχία του αυτή, καθίσταται ακόμα πιο ανταγωνιστικό στον ευρωπαϊκό και διεθνή περίγυρο, σε μια εποχή μάλιστα που ο κοινωνικός ρόλος του Πανεπιστημίου αναβαθμίζεται διεθνώς, καθώς αυξάνονται τα αιτήματα για κριτική και κοινωνικά αποδεκτή διαχείριση της αλματωδώς παραγόμενης γνώσης και τεχνολογικής καινοτομίας προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Είναι ένα από τα σημαντικότερα Ευρωπαϊκά προγράμματα που δίνεται, ήρθε και εδώ στο Ρέθυμνο με υπεύθυνη την κυρία Ταμιωλάκη. Είναι ένα σημαντικό πρόγραμμα και η μεγάλη έκπληξη είναι ότι προέρχεται από τις ανθρωπιστικές σπουδές και όχι από τις θετικές επιστήμες, όπως θα περίμενε κανείς. Συνεπώς, αυτή είναι η έκπληξη, η οποία μπορεί να δώσει μια ιδιαίτερη ζωή στις ανθρωπιστικές επιστήμες και έτσι να τις παρακινήσει να κινηθούν προς τον χώρο της προόδου και της τεχνολογίας».
Η ηθική παράμετρος της τεχνητής νοημοσύνης
Αξιοσημείωτη είναι η εισήγηση του κ. Μιχάλη Κρητικού, αναλυτή σε θέματα ηθικής της τεχνητής νοημοσύνης στη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Τεχνολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που προσεγγίζει το θέμα από τη μεριά της ηθικής. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν τη δική τους λειτουργία στο πεδίο της ΤΝ, καθώς έχουν τον λόγο για μια πιο αξιόπιστη και πιο ηθική χρήση της. Στο πεδίο της ΤΝ μεγάλης σημασίας είναι η καινοτομία, αλλά μεγαλύτερης σημασίας είναι η ασφάλεια, η αξιοπιστία και η ηθική χρήση. Ο ρόλος, λοιπόν, τον ανθρωπιστικών επιστημών είναι αυτός, να διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα στην καινοτομία και την ηθική εποπτεία. Η Ε.Ε. έχει προβεί σε πρωτοβουλίες, δημιουργώντας κατευθυντήριες αρχές δεοντολογίας στην ΤΝ.
Ως εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο κ. Κρητικός επισήμανε τις προσεγγίσεις της Ε.Ε. σε θέματα ηθικής και ΤΝ: «Σε επίπεδο ηθικών προκλήσεων εγείρει ζητήματα αδιαφάνειας, προκαταλήψεων/διακρίσεων, αυτονομίας, απορρήτου πληροφοριών/ιδιωτικότητας, καθώς και ασφάλειας και ανθεκτικότητας και του τρόπου ηθικού ελέγχου της χρήσης αυτών των συστημάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσεγγίζει την Τεχνητή Νοημοσύνη και την ανάγκη ρύθμισης και διακυβέρνησής της με έναν τρόπο ανθρωποκεντρικό. Επιμένει στον αξιόπιστο σχεδιασμό, στο ηθικό σχεδιασμό. Σε αυτό το πλαίσιο προσπαθεί να δημιουργήσει δύο οικοσυστήματα, αριστείας και εμπιστοσύνης. Τελικός στόχος είναι να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στην ανάπτυξη ασφαλούς, αξιόπιστης και ηθικής τεχνητής νοημοσύνης».
Η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης από τη νέα γενιά
Στην εκδήλωση είχαν προσκληθεί και συμμετείχαν μαθητές και οι μαθήτριες του Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου, που έθεσαν ερωτήσεις και εξέφρασαν τους προβληματισμούς τους για την Τεχνητή Νοημοσύνη στους ερευνητές και τις ερευνήτριες της ομάδας «Τάλως». Στα πλαίσια ενός θεατρικού δρώμενου παρουσίασαν αναλυτικά τρία βοηθητικά εργαλεία/πλατφόρμες που χρησιμοποιούν στη μελέτη τους (europeana, ITHACA, ChatGPT). Καθένα από αυτά καλύπτει διαφορετικές ανάγκες και λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο ως προς την αξιοποίησή τους από τον ερευνητή.
Οι μαθητές/τριες συζήτησαν με τους ερευνητές/τριες για τις δυνατότητες που τους προσφέρουν αυτές οι πλατφόρμες και εξέφρασαν τις εντυπώσεις τους για τα εργαλεία στα οποία έχουν πρόσβαση με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Η εκπαίδευση βρίσκει ένα «ανοιχτό παράθυρο» με απεριόριστες δυνατότητες στη γνώση μέσω της ΤΝ. Η έρευνα και η αναζήτηση πληροφοριών διευκολύνεται, όμως υπάρχουν οι κίνδυνοι μη αξιόπιστων πηγών. Οι ερευνητές άκουσαν τους προβληματισμούς των μαθητών και απάντησαν για τη σωστή χρήση των ερευνητικών εργαλείων.
Στο θεατρικό δρώμενο συμμετείχαν οι μαθητές/μαθήτριες: Μαριλένα Κισσανδράκη, Αναστασία Κούρτη, Κωνσταντίνος Κωστούλας, Γιάννης Μπικάκης, Κλεάνθη Μπονατάκη και Βίκη Σηφακάκη, με υπεύθυνη εκπαιδευτικό την κ. Κασσάνδρα Μπεϊκάκη και οι ερευνητές/ερευνήτριες: Άρτεμις Καρναβά, Ελένη Κατσαρού, Αναστασία Νάτσινα, Μαρία Παπαδοπούλου, Στέργιος Χατζηκυριακίδης.
