Του ΓΙΩΡΓΗ Ν. ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ*
Δύο πολύ αξιόλογα βιβλία εκδόθηκαν πρόσφατα από τον δήμο Αγίου Βασιλείου, σχετικά και τα δύο με τις εορταστικές εκδηλώσεις των διακοσίων χρόνων από την Εθνοσωτήρια Επανάσταση του 1821, μια και ο δήμος αυτός, προς τιμήν του, πραγματοποίησε πλήθος εκδηλώσεων μ’ αφορμή αυτό το ιστορικό γεγονός σε πολλά επί μέρους σημεία της περιοχής του. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων υπήρξε η ημερίδα, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Σπήλι στις 17 Ιουλίου 2021 με τη σύμπραξη οκτώ Αγιοβασιλειωτών, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί από παλιότερα με την τοπική ιστοριογραφία. Τα Πρακτικά αυτής της ημερίδας αποτελούν το ένα βιβλίο με τον γενικό τίτλο: « 200 Χρόνια από την Επανάσταση του 1821 στην Επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου» .
Το δεύτερο βιβλίο είναι εξ’ ολοκλήρου πνευματικός καρπός του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, με τον γενικό τίτλο: «Η συμβολή της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου στην Επανάσταση του Εικοσιένα», στο οποίο εξιστορεί όχι μόνο τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στα στενά όρια της επαρχίας κατά το διάστημα (1821-1830) , αλλά κι εκείνα τα οποία έλαβαν χώρα σ’ ολόκληρη την Κρήτη, εφόσον υπήρχε ενεργός συμμετοχή Αγιοβασιλειωτών ή «Λαμπαίων», όπως αποκαλεί χαρακτηριστικά ο Κριτοβουλίδης τους κατοίκους του Αγίου Βασιλείου. Ο συγγραφέας στον πρόλογο του διευκρινίζει: «…Κριτήριό μας για τη θεώρηση ενός πολεμικού γεγονότος ως «αγιοβασιλειώτικου» – στην περίπτωση που αυτό λαμβάνει χώρα εκτός της επαρχίας- θέσαμε τη συμμετοχή σε αυτό Αγιοβασιλείωτη οπλαρχηγού ή Αγιοβασιλειωτών πολεμιστών. Και δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητες οι συμμετοχές αυτές «καθ’ άπασαν την Κρήτην», που, στην παρούσα έκδοση, έφθασαν να προσμετρούν περί τις σαράντα (40), ενώ οι οπλαρχηγοί της επαρχίας – με κορυφαίους τον Ηγούμενο Μελχισεδέκ Τσουδερό και τον αδελφό του Στρατάρχη Γεώργιο Τσουδερό – σε πολλές μάχες της Μεγαλονήσου, διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο….».
Καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα το ’21 η επαρχία Αγίου Βασιλείου είχε την τύχη να έχει ηγέτες από την ιστορική οικογένεια των Τσουδερών, απογόνων της κραταιάς βυζαντινής οικογένειας των Καλλέργηδων. Η θρυλική μορφή του Μελχισεδέκ Τσουδερού, Ηγουμένου της Ιεράς και σεβάσμιας Μονής Πρέβελη, συνέβαλε καθοριστικά στην οργάνωση της περιοχής κατά την προεπαναστατική περίοδο και στην προμήθεια πολύτιμων όπλων, με χρήματα της Μονής, με τα οποία οπλίστηκε το πρώτο συντεταγμένο πολεμικό Σώμα στην Κρήτη το 1821, το λεγόμενο και Πρεβελιώτικο Σώμα. Δεν είναι ιστορικό λάθος, ούτε ακραίος τοπικισμός, αν ισχυριστούμε ότι, ανεπίσημα η επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε από την ευρύτερη περιοχή του Πρέβελη, με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα από την 23η έως την 26η Μαίου 1821 και με πρωταγωνιστή τον θρυλικό Τσουδερογούμενο. Η ενεργός συμμετοχή του εξάλλου από την επίσημη έναρξη της Επανάστασης στις 29 Μαίου 1821, μέχρι και τις 5 Φεβρουαρίου 1823, όπου δυστυχώς για την Κρήτη πληγώθηκε θανάσιμα σε φονική μάχη με τους Τούρκους στο Πολεμάρχι Κισάμου, τον καταξιώνει ως μία από τις εξέχουσες προσωπικότητες της επαναστατημένης Κρήτης, με διττή ιδιότητα, εκείνη του Οπλαρχηγού κι εκείνη του Ηγουμένου της Μονής Πρέβελη.
Τη σκυτάλη έκτοτε ανάλαβε επάξια ο αδελφός του Γεώργιος Τσουδερός ως εκατόνταρχος στην αρχή (1821), πεντακοσίαρχος (1822) και Στρατάρχης από το 1828 και μετά, αλλά ας δούμε τι γράφει για τον μεγάλο αυτό Πολέμαρχο ο συγγραφέας: «Ο Γεώργιος Τσουδερός είναι ο μεγάλος και χαρισματικός άνδρας, οπλαρχηγός και στρατάρχης της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, που συμμετείχε ως αρχηγός σε πάρα πολλές μάχες και επέζησε του αγώνα του Εικοσιένα. Έλαβε δε μέρος και στην επανάσταση των Χαιρέτηδων (1841). Δεν καταδέχτηκε να φύγει από την Κρήτη μαζί με τα παιδιά του, αλλά τριγυρνούσε μόνιμα στα ρεθεμνιώτικα, επιχειρώντας γρήγορες επιθέσεις παντού, για να μη προφταίνουν οι Τούρκοι να εντοπίζουν τη βάση του. Η δράση του Γεωργίου Τσουδερού έχει μείνει στην ιστορία, γιατί υπήρξε από τους ελάχιστους Κρητικούς αρχηγούς που διέτρεξε ολόκληρη την Κρήτη σπιθαμή προς σπιθαμή, από την Κίσαμο μέχρι τη Σητεία, πολεμώντας τον εχθρό. Τρομοκρατούσε και ξεμονάχιαζε τους Τούρκους και τους ανάγκαζε να κλείνονται φοβισμένοι στα φρούριά τους….» Σε άλλο σημείο ο συγγραφέας δείχνει μια άλλη πτυχή της προσωπικότητάς του: «…Είναι γεγονός ότι ο Γ. Τσουδερός έχαιρε της απόλυτης εμπιστοσύνης όλων των οπλαρχηγών της Κρήτης και πάντα όλοι προτιμούσαν τη συνεργασία μαζί του, γιατί από την αρχή του αγώνα κρατήθηκε μακριά από μικρομίση κι προσωπικές προστριβές, καλούμενος πάντα ως διαιτητής μέσα στους διαρκείς διαπληκτισμούς των άλλων…».
Ανάμεσα στους τελευταίους ηρωικούς μαχητές που συνέχιζαν με πείσμα μέχρι και το τελευταίο έτος (1830) τον άτακτο πόλεμο κατά των Τούρκων ήταν ο Γ. Τσουδερός που συγκρατούσε ακόμα ολόκληρο το σώμα του, με τον αδελφό του Ιωάννη και τον γιο του Αναγνώστη. Με αυτόν τον τρόπο κατόρθωσαν οι Τσουδεροί να κρατήσουν τους εχθρούς μέσα στο Ρέθυμνο κι έτσι τα γυναικόπαιδα που ήθελαν να φύγουν για την ελεύθερη Ελλάδα έμειναν απείρακτα στις νότιες παραλίες. Εγκατέλειψε την Κρήτη από τους τελευταίους, στα μέσα του έτους 1831, «…αφού είδε με πόνον ψυχής υποχρεωθείσαν πάλιν την πατρίδα του να επανέλθη εις τον αυτόν ζυγόν», γράφει ο σύγχρονός του Καλλίνικος Κριτοβουλίδης.
Ο μεγάλος αυτός Πολέμαρχος, που ακριβοδίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο «Κολοκοτρώνης» της Κρήτης, ο οποίος έδωσε τα πάντα στον αγώνα για την ελευθερία της κι έχασε έναν του γιό, τον Μανόλη, στη μάχη του Βρύσινα στις 15/4/1822, πέρασε φρικτές στερήσεις στο υπόλοιπο της ζωής του. Το 1833 στη Μεθώνη στην Πελοπόννησο παρουσιάστηκε στον βασιλιά Όθωνα, ο οποίος εκτιμώντας τις υπηρεσίες του, του υποσχέθηκε αναγνώριση και οικονομική ενίσχυση. Έτσι το 1838 ο Γ. Τσουδερός ονομάζεται Συνταγματάρχης της Βασιλικής Φάλαγγας. Τέλος πέθανε από την πείνα, πάμπτωχος, μακριά από την πατρίδα του στο Τολό Αργολίδος στις 10 Αυγούστου 1846, σε ηλικία 90 ετών, μέσα σε έναν αχυρώνα.
Υ.Γ. Σε επιφώνησή του, μετά την παρουσίαση των δύο βιβλίων στο Σπήλι στις 24/8/22, ο Κωστής Παπαδάκης πρότεινε να κατασκευαστεί με δαπάνη του δήμου Αγίου Βασιλείου η προτομή του Στρατάρχη Γεωργίου Τσουδερού, ως οφειλόμενη τιμή του συνόλου των Αγιοβασιλειωτών για τους αγώνες του εναντίων των Τούρκων και ως ανθρώπου που ενθάρρυνε και οργάνωσε τους προγόνους μας και υπό την ηγεσία του οδηγήθηκαν στον ιερό υπέρ της ελευθερίας αγώνα το 1821.
Θα είναι δε μεγάλη τιμή, νομίζω κι εγώ, για τον δήμο Αγίου Βασιλείου και τον δήμαρχο Γιάννη Ταταράκη να υλοποιήσει αυτήν την υποχρέωση!
* Ο Γιώργης Ν. Τσιγδινός είναι συντ/χος εκπαιδευτικός
