ΓΙΩΡΓΟΥ ΕΜΜ. ΤΡΑΝΤΑΛΛΙΔΗ
Το ναυάγιο της Φαλκονέρας «Ηράκλειον»
Του Μανόλη Ι. Κούνουπα
Έχει περάσει από τότε περίπου μισός αιώνας.
Για την ακρίβεια 48 χρόνια (1996-2014) κι όμως μένει ανεξίτηλο στη μνήμη εκείνο το τραγικό όσο και απρόσμενο γεγονός, που συγκλόνισε την Ελλάδα και όλο τον κόσμο.
Τα ειδησεογραφικά πρακτορεία σε όλο τον κόσμο μετέδιδαν το συνταρακτικό συμβάν. «Το φέρι – μποτ «Ηράκλειο» βυθίζεται ανοιχτά στο πέλαγος κοντά στη βραχονησίδα «Φαλκονέρα», παρασύροντας στο βυθό εκατοντάδες ψυχές».
Αργά το βράδυ εκείνο της 8ης Δεκεμβρίου 1966 το σκάφος είχε αποπλεύσει από τη Σούδα, κατευθυνόμενο στον Πειραιά. Στις 2 το πρωί εκπέμπει σήμα κινδύνου, λόγω της σφοδρότατης θαλασσοταραχής. Δέκα λεπτά περίπου αργότερα εκπέμπει απεγνωσμένα δεύτερο έντονο σήμα κινδύνου S.O.S. Βυθιζόμεθα!…
Από εκείνη τη στιγμή κάθε στοιχειώδης, ασύρματη επικοινωνία διακόπτεται και τα γεγονότα παίρνουν τη μοιραία εξέλιξη. Ευθύς αμέσως ξεκινούν από το Ναύσταθμο και κινούνται, προς την κατεύθυνση του ναυαγίου, έξι αντιτορπιλικά του πολεμικού στόλου, καθώς και αεροπλάνα της Πολεμικής Αεροπορίας για ερευνητικές, βοηθητικές πτήσεις προς την ίδια περιοχή. Σπεύδουν επίσης, για σωστική βοήθεια, και τα τυχόντα, παραπλέοντα σκάφη.
Ποια όμως υπήρξαν τα αίτια αυτής της ασύλληπτης συμφοράς; Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των διασωθέντων, βασική αιτία υπήρξε ένα αυτοκίνητο ψυγείο. Με τον κλυδωνισμό και τις ταλαντεύσεις του σκάφους, λόγω της θαλασσοταραχής, προσέκρουε επανειλημμένα στην πόρτα εισόδου των αυτοκινήτων, η οποία ως μη επαρκώς ασφαλισμένη, τελικά υπεχώρησε, άνοιξε, με αποτέλεσμα το φορτηγό – ψυγείο να πέσει στη θάλασσα και να αρχίσουν να εισρέουν τα νερά μέσα. Το πλοίο γέρνει, παίρνει μια κλίση θανατηφόρα για να καταποντιστεί μέσα σε 15 λεπτά.
Στο ναυάγιο συνετέλεσε ουσιωδώς, καθώς προέκυψε από τις ανακρίσεις, η αποτυχημένη, ελαττωματική μετασκευή του σκάφους, κατά την οποία αφαιρέθηκε μέρος από το έρμα, λόγω της μετατροπής του σε οχηματαγωγό. Αδιανόητη η αμέλεια, να μην εστιαστεί το ενδιαφέρον στο κέντρο βάρους, με αποτέλεσμα να χάσει την ευστάθειά του. Άλλος συντελεστής του ναυαγίου υπήρξαν τα μποφόρ. Εκείνα τα χρόνια το σήμα από το λιμεναρχείο ήταν άγνωστο και δεν απαγόρευσε τον απόπλου, όταν στα πελάγη θρασομανούσε μια μανιασμένη τρικυμία.
Ο συμπολίτης – συγγραφέας και νομικός κ. Γιώργος Τρανταλίδης γιος του αλησμόνητου δάσκαλου αείμνηστου Μανόλη Τρανταλίδη, μετά από εμπεριστατωμένη όσο και αποκαλυπτική έρευνα, πραγματεύεται επιμελημένα τη δραματική εκείνη ιστορία σχετικά με το ναυάγιο του φέρι – μποτ «Ηράκλειον».
Με λόγο παραστατικό μας δίνει μιαν ολόπλευρη πληρότητα του γεγονότος.
Η επισταμένη μελέτη φέρνει στην επιφάνεια πλείστα άγνωστα στοιχεία, καλύπτει ένα κενό στη σχετική βιβλιογραφία και επομένως περιποιεί τιμή στον συγγραφέα.
Όταν διάβασα αυτό το βιβλίο τα μάτια μου βούρκωσαν, γιατί υπέπεσε στην αντίληψή μου, ότι αυτό το ανθρώπινο δράμα έχει παραμεριστεί και απαξιωθεί από την επίσημη ιστορική έρευνα.
Ήταν ευτυχής συγκυρία να επωμιστεί την υποχρέωση και την ευθύνη, να αναλάβει, να γράψει αυτό το πολύτιμο πόνημα για όλους εμάς, αλλά ιδιαίτερα για τους συγγενείς και τις οικογένειες των θυμάτων, ο κ. Γιώργος Τρανταλίδης. Ο έμπειρος νομομαθής του Πειραιά μετά από μιαν εμβριθή περιγραφή του ναυαγίου και μέσα από μαρτυρίες, σήμερα καταλήγει σε νεότερα οδυνηρά συμπεράσματα.
Τη μετασκευή του πλοίου όφειλε, να την έχει παρακολουθήσει επισταμένως και ανελλιπώς η Διεύθυνση Ασφαλείας Ναυσιπλοΐας του Υπ. Εμπ. Ν. Ο κ. Τρ. εντόπισε, όχι μία και δυο, αλλά ότι στο πλοίο υπήρξαν τριάντα ελλείψεις, παραλείψεις. Ότι οι κανόνες ασφαλείας και οι κανονισμοί παραβιάστηκαν από το κερδοσκοπικό πάθος των εφοπλιστών. Ότι λειτούργησε ένας ολόκληρος μηχανισμός, που προπαρασκεύασε το πολυάνθρωπο (εγκληματικό) ναυάγιο. Το ότι επετράπη ο απόπλους του πλοίου, χωρίς να έχει προηγηθεί η δέουσα επιθεώρηση, αυτό από μόνο του συνιστά έγκλημα, διότι κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί, ότι οι όποιες ελλείψεις κατά τον πλουν δε θα οδηγήσουν στο μοιραίο.
Το συνταρακτικό ναυάγιο συνέβη διότι οι πολιτικές παρεμβάσεις εμπόδιζαν τον έλεγχο στο πλοίο και επομένως οι πελατειακές σχέσεις αποδείχτηκαν ολέθριες.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις εξής: Η ακινητοποίηση των αυτοκινήτων υπήρξε πλημμελής. Η μπουκαπόρτα δεν ήταν κλεισμένη ερμητικά. Η αφαίρεση έρματος υπήρξε σκόπιμη για λόγους αποδοτικής εκμετάλλευσης. Το πλήρωμα δεν είχε εκπαιδευτεί ειδικά για να ενεργήσει τάχιστα και όπως θα έπρεπε.
278 ψυχές θυσιάστηκαν στο βωμό της μανίας του κέρδους.
Θύελλα οργής και διαμαρτυριών ξέσπασε την επόμενη ημέρα του ναυαγίου. Εξοργισμένος ο κόσμος εκδήλωνε αγανακτισμένος και σχολίαζε δριμύτατα το τραγικό γεγονός…
Αλλά ποιοί συμπολίτες είχαν την ατυχία, να βρίσκονται ανάμεσα στα θύματα;
Κώστας Δημητρακάκης. Ο ευγενικός νεαρός συμπολίτης της γνωστής οικογένειας και μόλις 28 χρονών, που ήταν αρχιλογιστής του πλοίου.
Κώστας Μαυρουλάκης. Ο συμπαθέστατος φίλος δημοσιογράφος και εκδότης εφημερίδας.
Βασίλης Ηλιάκης. Ο πάντοτε πρόσχαρος, ευπροσήγορος τελωνειακός.
Μανόλης Μανουσουδάκης. Ο γνωστός αυτοκινητιστής.
Χρυσή Μανουσάκη. Η μοδίστρα της μητέρας μου από πολύ παλιά και η παιδική μου φίλη η κόρη της.
Φιλίτσα Λίτινα, σύζυγος του Σταύρου Λίτινα.
Γιώργος Μπαλιάν. Ο γνωστός αυτοκινητιστής, ένα παλικάρι αρμενικής καταγωγής μόλις 24 χρόνων.
Ο Γιάννης ο Κατσιάς.
Χαράλαμπος Χατζηγεωργίου. Ο πασίγνωστος εμπορομανάβης της πλατείας των Τεσσάρων Μαρτύρων.
Ο τραγικός Στέλιος Σουχλάκης, ο γνωστός εφοριακός ξεκληρίστηκε μαζί με ολόκληρη την οικογένειά του.
Τραγική επίσης η απώλεια μιας κοπελίτσας της σπουδάστριας Καλλιόπης Τσιμπουκάκη και άλλα ονόματα λιγότερα γνωστά.
Στους διασωθέντες ο κουμπάρος μου Κώστας Μπιρικάκης ζωή να ‘χει.
Το πλήγμα του θλιβερού γεγονότος ήταν λίαν επώδυνο, πολλώ μάλλον όταν οι διασωθέντες ήταν μόλις 53, ενώ οι πνιγέντες 278, δηλαδή περίπου ένας προς έξι, ποσοστό ενδεικτικό του μεγίστου μεγέθους των απωλειών.
Αλλά να ‘ταν οι διασωθέντες μόνον αυτοί; Διασωθέντες και τυχεροί σταθήκαμε και όλοι εμείς, όσοι είχαμε ταξιδέψει με το πλοίο «νεκροφόρα», χωρίς την ελάχιστη υποψία του κινδύνου.
Στο βιβλίο υπάρχει κατάσταση ονομάτων. Πρόσεξα ότι από τους διασωθέντες 53, μόνον δυο ήταν ηλικίας άνω των 40 ετών. Ο ένας 42 και ο άλλος 43 ετών. Επομένως πνίγηκαν όλοι οι άνω των 40.
Από τις δραματικές αφηγήσεις των επιζώντων επιλέγω εκείνη του Ιορδάνη Ζυγκιρίδη, υποκελευστή του Πολεμικού Ναυτικού ενός νέου μόλις 24 χρόνων.
«Άκουσα μέσα στον ύπνο μου ένα μουντό χτύπο. Πρόκειται για το χτύπο του ψυγείου πάνω στη μπουκαπόρτα. Πετάχτηκα όρθιος. Το σκοτάδι ήταν πηχτό. Το καράβι είχε γύρει τόσο, που αναγκαζόμουν να πηγαίνω χάμω συρτός. Βρήκα την πόρτα, την άνοιξα. Βρήκα ένα σωσίβιο και ετοιμάστηκα να πηδήσω. Πέρασα το σωσίβιο. Βούτηξα. Παναγιά μου, το νερό ήτανε παγωμένο και το κύμα βουνό. Ούτε που σκέφτηκα ότι θα σωθώ. Δίπλα μου άξαφνα αντίκρισα το δίοπο συμμαθητή μου Καλογιάννη. Είχε πιαστεί από μια πόρτα του βαποριού, που έπλεε. «Κούνα τα χέρια και τα πόδια σου θα παγώσεις, κατάλαβες;» φώναξα. Φαινόταν χαμένος. Πήγε να πει κάτι. Δεν πρόλαβε. Εκείνη τη στιγμή ήρθε ένα μεγάλο κύμα, τον πήρε και πνίγηκε. Γαντζώθηκα στην πόρτα και κουνούσα χέρια και πόδια, για να μην παγώσω. Ήταν ατέλειωτες οι ώρες. Τα μάτια τσούζανε απ’ το πετρέλαιο. Πίστευα πως είχα τυφλωθεί. Σκοτάδι, φουρτούνα, παγωμένο νερό, στην επιφάνεια να επιπλέει πετρέλαιο κι από πουθενά να φαίνεται να ‘ρχεται κάποια βοήθεια.
Τα δάχτυλά μου είχαν ματώσει. Δεν μπόραγα να κρατήσω την πόρτα. Αλλά έπρεπε. Αυτή θα μ’ έσωζε. Κρατήθηκα όπως μπορούσα κι όσο μπορούσα κι αγωνιζόμουν να την κρατήσω δέκα ολόκληρες ώρες. Κρύωνα, πάγωνα, έβηχα κι έκλαιγα. Δεν έβλεπα τίποτα μπροστά μου. Τίποτα. Μόνο σωσίβια με πτώματα έπλεαν και μ’ άγγιζαν. «Είσαι ζωντανός;» τους φώναζα. Κι έπειτα τα σήκωνα κι έβλεπα πτώματα. Ήμουν κοκαλιασμένος κι έκλαιγα…
Κι έπειτα φίλε, ξέρεις, ήρθε το βαπόρι και με μαζέψανε μέσα απ’ τα κύματα. Και ξέρεις φαίνεται πως το μυαλό μου σταμάτησε να δουλεύει. Οι ναύτες μου φωνάζανε «ανέβα» κι εγώ φίλε βάσταγα την πόρτα και δεν ήθελα να την αφήσω. Μ’ ανεβάσανε ούτε κι εγώ, δεν ξέρω πως.
Έπειτα μου δώσανε ρούχα, γιατρικά και τσάι. Πόναγε η μέση μου απ’ την άτιμη σανίδα που με χτύπησε.»
Αυτά λέει αυτός που σώθηκε, αλλά τι θα ‘χαν ακόμα να μας πουν, αυτοί που βρήκαν φριχτό τέλος, εγκλωβισμένοι μέσα στις καμπίνες;
Η τραγικότητα του ναυαγίου συγκλόνισε την Κρήτη.
Τα 278 θύματα, ο άδικος χαμός τόσων ανθρώπων που πνίγηκαν, απετέλεσε το έναυσμα για τη δημιουργία μιας εταιρείας λαϊκής βάσης.
Πρωτεργάτης του εγχειρήματος ο τραπεζικός Κώστας Αρχοντάκης και ο οικονομολόγος Γιάννης Τζαμαριουδάκης απ’ τα Χανιά.
Όμως κύριος μοχλός που συνήγειρε, που συγκίνησε και που ενέπνευσε εμπιστοσύνη, κορυφαίος ποιμένας και ταγός υπήρξε ο Μητροπολίτης Κισσάμου και Σελίνου, ο μακαριστός Ειρηναίος. Με βαθιά πίστη και αδιαλείπτως προσευχόμενος όργωσε την ύπαιθρο, για να μεταφέρει το ελπιδοφόρο μήνυμα. Την ίδρυση μιας λαϊκής εταιρείας με σκοπό τη ναυπήγηση ασφαλών και αξιόπιστων πλοίων.
Προσωπικότητα σύμβολο. Οραματιστής και αλτρουιστής ο Ειρηναίος έπεισε τους φτωχούς αγρότες, να συνεισφέρουν από το υστέρημά τους. Και το θαύμα έγινε. Σήμερα διασχίζουν όλες τις ελληνικές θάλασσες, δεκάδες πλοία, σίγουρα, ασφαλή, ακίνδυνα με τεκμηριωμένη αξιοπιστία από κάθε πλευρά. Για όλη αυτή την κοσμογονική αλλαγή στη ναυσιπλοΐα της χώρας, πρωταγωνιστής, πρωταθλητής και εμψυχωτής, υπήρξε ο μακαριστός Ιεράρχης.