Ο συντοπίτης μας συνταξιούχος καθηγητής, κ. Μελέτιος Δρετουλάκης, από τους γερούς φιλολόγους του τόπου μας και πρώην Λυκειάρχης, γνωστός και από πολλά άλλα βιβλία του («Φωνές από τα μνήματα τ’ Άι Νούφρη», «Αναπνοές του Ψηλορείτη», «Ο Σταυρούλης» κ.λπ.) και άρθρα του στον τοπικό ημερήσιο τύπο, εμφανίστηκε πρόσφατα στα Γράμματα του Ρεθύμνου με μια νέα λαμπρά, πολυκάματη και ειδικής βαρύτητας εργασία του, «όζουσα- κατά τον αρχαίο έλληνα λόγο – ελλυχνίων» (που μυρίζει, δηλαδή, λυχνάρι από τις ατέλειωτες ώρες που αφιέρωσε δουλεύοντας γι’ αυτήν). Ο λόγος για το «Ερμηνευτικό και Ετυμολογικό Λεξικό του Ρεθυμνιώτικου Γλωσσικού Ιδιώματος», ένα πολυσέλιδο σύγγραμμα 870 σελίδων, προσεγμένο και πολυτελώς σταχωμένο, την επιμέλεια του οποίου ανέλαβε ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νικόλαος Ε. Παπαδογιαννάκης.
Η σπουδαιότητα τού εν λόγω Λεξικού έγκειται, θεωρούμε, στο γεγονός ότι ο τόπος μας, το Ρέθυμνο, στερούνταν μέχρι σήμερα ενός τέτοιου λεξικού αποθησαύρισης του τοπικού, του ρεθεμνιώτικου ιδιώματος, τη στιγμή που όλα τα άλλα διαμερίσματα της Κρήτης διαθέτουν ανάλογους και, συχνά, πολλαπλούς, πολύτομους ή επίτομους λεξικογραφικούς θησαυρούς.
Είναι γεγονός ότι αυτή τη στιγμή ένα εξαιρετικά σπουδαίο υλικό στην Κρητική Διάλεκτο, που αφορά, ειδικά, στον χώρο της Λεξικογραφίας κινείται δυναμικά απ’ άκρου σ’ άκρον στο νησί και οφείλεται σε ανθρώπους, που, με μοναδικό εφόδιό τους την αγνή και άδολη αγάπη τους προς τη γλώσσα των πατέρων τους και τον τόπο καταγωγής, ασχολήθηκαν σοβαρά με τη μελέτη του παλαιϊνού αυτού της Κρήτης θησαυρού, με θαυμαστά, ομολογουμένως, σε όλες τις περιπτώσεις, αποτελέσματα. έτσι, ο Μανώλης Πιτυκάκης, ο καλός Μεσαρίτης φίλος, Αντώνης Τσιριγωτάκης, ο φιλόλογος Γεώργιος Πάγκαλος, ο Μ. Ιδομενέως, στην Ανατολική Κρήτη, αλλά και ο φιλόλογος Αντώνης Ξανθινάκης, το λεξικό του οποίου – με τη γλωσσολογική επιμέλεια του φίλου γλωσσολόγου και Ακαδημαϊκού κ. Χριστόφορου Χαραλαμπάκη– κατέστη ένα μοναδικό θησαύρισμα του λεξιλογικού πλούτου της Δυτικής Κρήτης και ειδικότερα, ίσως, του διαμερίσματος των Χανίων και του χανιώτικου ιδιώματος.
Από σήμερα, λοιπόν, και με την παρουσιαζόμενη με το σημείωμά μας αυτό εργασία τού κ. Μελετίου Δρετουλάκη και το Ρέθυμνο αποκτά το δικό του Λεξικό, στο καθαρό ρεθεμνιώτικο ιδίωμα, οπότε με τα δύο τελευταία λεξικά και η Δυτική Κρήτη εμπλουτίζεται γενναία στον χώρο της λεξικογραφίας και κατά τρόπο επίσημο, βέβαιο, αυθεντικό και αξιόπιστο.
Η προσφορά αυτή των παραπάνω ερευνητών στην κρητική μας ντοπιολαλιά και κουλτούρα είναι, θεωρώ, εξαιρετικά σημαντική και σπουδαία. Όλα τα παραπάνω Λεξικά αποπνέουν γενναιόδωρα τις ομορφιές τής μυρωμένης κρητικής γης, όπως οι συγγραφείς τους τις είδαν, τις έζησαν και όπως τις οσφράνθηκαν από τα παιδικά τους χρόνια στα χωριά τους και στ’ αγιασμένα χώματα της Κρητικής γης. Γι’ αυτό και η δουλειά τους πάνω στην κρητική διάλεκτο δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να αποτιμηθεί με τους γνωστούς κανόνες τής λογοτεχνικής, γλωσσολογικής και ιστορικής κριτικής, αφού, κατά κανόνα, αποτελεί καρπόν εύχυμο και αρωματικό αγάπης ερωτικής και αφοσίωσης προς τον τόπο καταγωγής.
Στην κρητική διάλεκτο γράφτηκαν, ως γνωστόν, από τον 14ο μέχρι τον 17ο αιώνα, εξαιρετικά σημαντικά έργα της Κρητικής Λογοτεχνίας και εξελίχθηκε, με τον καιρό, σε γλώσσα λόγια και σπουδαία μέσα από την ποίηση του Κορνάρου και του Χορτάτση, καθώς και μέσα από το περιώνυμο κρητικό θέατρο αλλά και τα λαϊκά εκείνα τετράστιχα, τις περίφημες κρητικές μαντινάδες, των οποίων η θεματολογία μπορεί να εμφανίζεται με ποικίλες διαθέσεις, από σκωπτική μέχρι και βαθιά φιλοσοφική, πλεγμένες με ωριόπλουμες και μοσχομύριστες λέξεις της μπαινάμικης (=πολυπαινεμένης) κρητικής διαλέκτου, πάνω στις οποίες καθάρια και αμάλαγη καθρεφτίζεται αυτή η ίδια η ψυχή της Κρήτης. Και αυτούς τους κόσμους της γενέθλιας γης που εικονίζουν τα παραπάνω αθάνατα κείμενα είναι που αναλαμβάνουν τα προαναφερθέντα λεξικά να αποκρυπτογραφήσουν και να μας βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόησή τους.
Η έρευνα του κ. Δρετουλάκη υπήρξε, ομολογουμένως, επίπονη, λεπτομερέστατη και πολυετής. Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει προλογικά, δεκαετίες ολόκληρες, «εκ νεότητός του», ως η μέλισσα, αποδελτίωνε και συγκέντρωνε προσεκτικά σε φακέλους ένα τεράστιο γλωσσολογικό υλικό, προερχόμενο από λέξεις ξεχασμένες γνήσιου κρητικού γλωσσικού ύφους, διάσπαρτες σε κείμενα κρητικών και ιδιαίτερα ρεθεμνιωτών συγγραφέων ή ακόμα και στην προφορική παράδοση ανώνυμων και επώνυμων ριμαδόρων, μαντιναδολόγων, λαϊκών παραμυθάδων και χωρατατζήδων ανεκδοτολόγων.
Αλλά και μετά τη συγκέντρωση του υλικού, η δυσκολία τού λεξικογράφου συνεχίστηκε, προφανώς, το ίδιο επίπονη και κοπιαστική, κάτι που έγκειται, ακριβώς, στην πολυποικιλότητα της λειτουργίας του γλωσσικού φαινομένου στον συγκεκριμένο τόπο (Ρέθυμνο), από εποχής σε εποχή, αλλά και από τόπου σε τόπο, περιορισμένο ή και ευρύτερο γεωγραφικό χώρο (επαρχία), αλλά συχνά και από χωριό σε χωριό. Βέβαια, πέρα από τα επιχωριάζοντα σε κάθε νομό ιδιαίτερα γλωσσικά στοιχεία, υπάρχει και το κοινό κρητικό γλωσσικό ιδίωμα, που μιλιέται σε όλη την Κρήτη, το υλικό του οποίου, κατά δήλωση του λεξικογράφου, δεν μπορούσε και αυτό να μην περιληφθεί, έστω και μερικώς, στο παρουσιαζόμενο λεξικό.
Ο συγγραφέας, εν κατακλείδι, θεωρεί, χωρίς να τρέφει αυταπάτες, ότι συνέβαλε με τις όποιες δυνάμεις του στη συμπλήρωση όσων πολύ αξιόλογων εργασιών έχουν γίνει μέχρι σήμερα πάνω σε αυτόν τον τομέα, ενώ, κατά δεύτερο λόγο, θεωρεί ότι βοήθησε κάπως και στην προσπάθεια διάσωσης και διατήρησης της γλωσσικής μας παράδοσης και των δεσμών μας με τις ρίζες μας, αποτρέποντας την αλλοίωσή τους και την αποκοπή του ελληνισμού όχι μόνο από τις εθνικές και φυλετικές, αλλά και από τις διανοητικές και πολιτισμικές καταβολές του. Δικαίωση των προσδοκιών του αποτελεί, οπωσδήποτε, η βράβευση του έργου του από τον κατεξοχήν προς τούτο αρμόδιο φορέα, την ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών, με το βραβείο της Τάξεως των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών.
Για όλα αυτά, θερμά συγχαίρουμε και εμείς και ευχαριστούμε τον Καθηγητή κ. Μελέτιο Δρετουλάκη, εξαίρετο δάσκαλό μας κατά τα γυμνασιακά μας χρόνια και σήμερα καλό φίλο και συνάδελφο, για το πολύμοχθο του παρουσιαζόμενου έργου του. Η αίσθηση του χρέους απέναντι στην πνευματική και πολιτισμική τού Τόπου κληρονομιά είναι, νομίζω, εκείνη που καθοδήγησε τις προσπάθειές του και συνέβαλε στο ξεπέρασμα των οποιωνδήποτε δυσχερειών, ενώ η προσπάθειά του, ανάγκη βαθιά εσωτερική, αντανακλά το περίσσευμα της ψυχής του.
Κεντρική Διάθεση: Βιβλιοπωλείο Στέλιου Δασκαλάκη.
