Από το 1996 μέχρι το 2015, ως τεχνικός σύμβουλος του FAO (Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ), επισκέφθηκα κατ’ επανάληψη αρκετές Μεσογειακές χώρες, μεταξύ των οποίων την Κύπρο και τη Μάλτα. Σε αυτές τις χώρες, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην αξιοποίηση και χρήση μη συμβατικών υδατικών πόρων, όπως είναι το αφαλατωμένο νερό και η επαναχρησιμοποίηση εκροών επεξεργασμένων αστικών υγρών αποβλήτων κυρίως για άρδευση και εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων. Σήμερα η Κύπρος πρωτοπορεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επαναχρησιμοποιώντας το 80% των επεξεργασμένων εκροών αστικών υγρών αποβλήτων.
Σε άλλες Μεσογειακές χώρες, που επισκέφθηκα κατ’ επανάληψη, είναι το Ισραήλ, η Αλγερία, το Μαρόκο, η Αίγυπτος, η Συρία και η Υεμένη. Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες έγινε και συνεχίζεται αρκετή πρόοδος στην αφαλάτωση και επαναχρησιμοποίηση των εκροών επεξεργασμένων αστικών υγρών αποβλήτων, κυρίως για άρδευση και εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων. Στη Συρία και την Υεμένη δεν γνωρίζω τι απέγινε η υποδομή που είχε δημιουργηθεί εκείνα τα χρόνια.
Στον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο, έχω επισκεφθεί αρκετές χώρες, όπου συνεχίζεται ενεργά η παραγωγή όλο και περισσότερο προηγμένης γνώσης και η βελτιστοποίηση της εφαρμοζόμενης τεχνολογίας χρήσης των εκροών επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων, ακόμη και για πόσιμη χρήση. Αυτή η επαναχρησιμοποίηση των υπερ-επεξεργασμένων εκροών υγρών αποβλήτων προσφέρει άλλη μια επιλογή για την επέκταση του χαρτοφυλακίου των υδατικών πόρων μιας περιοχής με δύο τύπους επαναχρησιμοποίησης: (α) Την άμεση επαναχρησιμοποίηση για πόσιμη χρήση, χωρίς τη διαμεσολάβηση ρυθμιστικού πόρου, που δυστυχώς σε εμάς ακόμη σήμερα είναι άγνωστη. Και (β) την έμμεση επαναχρησιμοποίηση για πόσιμη χρήση, δηλαδή μεσολαβεί περιβαλλοντικά/ρυθμιστικό μια λίμνη, ένα ποτάμι ή ένας υδροφόρος ορίζοντας υπόγειων υδάτων, πριν την επεξεργασία και προώθηση του νερού για χρήση (σε μονάδα επεξεργασίας πόσιμου νερού). Στην Ελλάδα η άμεση επαναχρησιμοποίηση εκροών υγρών αποβλήτων, εκτιμάται ότι είναι περίπου 5%. Αντίθετα, έμμεση επαναχρησιμοποίηση τους, κυρίως στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα, γίνεται σε μεγαλύτερο ποσοστό. Εκεί οι επεξεργασμένες αστικές εκροές υγρών αποβλήτων διατίθενται σε ποταμούς (όπως στον Μόρνο, στον Αξιό, στον Αλιάκμονα, στον Πηνειό και άλλους) και χρησιμοποιούνται στη συνέχεια σε κατάντι οικισμούς. Αυτό σε κάποιο βαθμό συμβαίνει και στην ενδοχώρα Κρήτη, όπου υγρά απόβλητα ακόμη και ανεπεξέργαστα μικρών οικισμών, καταλήγουν σε φράγματα ή λιμνοδεξαμενές.
Σημειώνεται ότι από το εκτελούμενο έργο επαναχρησιμοποίησης των εκροών της Μονάδας Επεξεργασίας των Αστικών Υγρών Αποβλήτων του Ηρακλείου, στην Φοινικιά για άρδευση, με συμπληρωματική επεξεργασία τους θα μπορούσε να παραχθεί πόσιμο νερό υψηλής ποιότητας, τουλάχιστο ισοδύναμο των καλύτερων εμφιαλωμένων νερών, όπως εφαρμόζεται στον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο. Το κόστος αυτού του νερού είναι το χαμηλότερο δυνατό από οποιοδήποτε άλλο, που μπορεί να παραχθεί, με οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία.
Για τις χώρες που αναζητούν νέες πηγές πόσιμου νερού, η παραγωγή του από επαναχρησιμοποίηση των εκροών επεξεργασμένων αστικών υγρών αποβλήτων, θεωρείται πολύ φθηνότερη τεχνολογία ακόμη και από την αφαλάτωση υφάλμυρων νερών. Είναι λιγότερο ενεργοβόρα και πιο φιλική στο περιβάλλον από οποιαδήποτε άλλη, μια τεχνική που είναι σήμερον πολύ διαδεδομένη παγκοσμίως. Η επαναχρησιμοποίηση των εκροών επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων καταναλώνει περίπου μια kWh/m3νερού, ενώ η αφαλάτωση θαλάσσιου νερού απαιτεί μεταξύ 3 και 4 kWh/m3. Επιπλέον, η αφαλάτωση παράγει ογκώδη απόβλητα (όπως αλάτι και άλλα συμπυκνώματα ρύπων), που συχνά απορρίπτονται απευθείας στις θάλασσες και τους ωκεανούς, διαταράσσοντας τα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Όπως πολλές φορές έχει αναφερθεί, υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα επαναχρησιμοποίησης αυτών των εκροών. To πρώτο τέτοιο έργο παγκοσμίως κατασκευάστηκε στο Windhoek, πόλη 400.000 κατοίκων, πρωτεύουσας της νότιας αφρικανικής χώρας Ναμίμπια, μιας άνυδρης χώρα με τεράστιες ερημικές περιοχές. Τη δεκαετία του 1960 η πόλη προμηθευόταν νερό κυρίως από αναξιόπιστες τοπικές υπόγειες πηγές. Από τότε άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι οι εκροές των επεξεργασμένων αστικών αποβλήτων είναι ένας πολύτιμος πόρος και έτσι αποφάσισαν την επαναχρησιμοποίησή τους. Κατασκευάστηκε το αντίστοιχο έργο (Εικ. 1), που θεωρείται το πρώτο παγκοσμίως και είναι γνωστό ως άμεσης επαναχρησιμοποίησης εκροών επεξεργασμένων αστικών αποβλήτων για πόσιμη χρήση. Τo επιτυχημένο αυτό έργο περιλαμβάνει αυστηρή επεξεργασία των αστικών υγρών αποβλήτων για παραγωγή σταθερά υψηλής ποιότητας εκροών, που στη συνέχεια υποβάλλονται σε περαιτέρω επεξεργασία καθαρισμού δέκα καινοτόμων σταδίων για την παραγωγή νερού, που είναι απόλυτα ασφαλές για πόση.
Ένα άλλο σημαντικό έργο έχει δημιουργηθεί στην Σιγκαπούρη για παραγωγή πόσιμου νερού από επεξεργασμένες εκροές αστικών υγρών αποβλήτων. Το νερό αυτό εμφιαλώνεται και ονομάζεται NEWater (ΝΕΟ ΝΕΡΟ). Περίπου το 30% της κατανάλωσης νερού της Σιγκαπούρης καλύπτεται από αυτό το NEWater (Εικ. 2). Όλοι, όσοι έχομε επισκεφθεί τη Σιγκαπούρη, την Orange county και το San Diego στην Καλιφόρνια, την Virginia, την Big Springs, την Wichita Falls και το El Paso στο Τέχας και άλλες πόλεις έχομε γευθεί τέτοιο νερό (Αγγελάκης, 2024). Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Υπηρεσία Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (US, EPA) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), έχουν θεσπίσει αυστηρά κριτήρια, πολύ ενδιαφέροντα και χρήσιμα, από το 2017 και το 2022, αντίστοιχα, που ήδη εφαρμόζονται ευρύτατα διεθνώς, πλην βέβαια ημών.
Σημειώνεται ότι σε περιπτώσεις Ελληνικών πόλεων, όπως η Αθήνα, το Ηράκλειο μέχρι πρόσφατα και άλλες παράκτιες πόλεις, γίνεται μεταφορά νερού από περιοχές της ενδοχώρας (μέχρι 220 km), ακολουθεί μια πρώτη συμβατική επεξεργασία του για παραγωγή πόσιμου νερού και στη συνέχεια τα παραγόμενα υγρά απόβλητα υφίστανται δεύτερη επεξεργασία για διάθεση των εκροών τους στη θάλασσα. Αυτή είναι μια μη βιώσιμη πρακτική (Angelakis et al., 2023). Είναι αυτονόητη και θα γίνει μάλλον επιβεβλημένη, με την πάροδο του χρόνου, η αξιοποίηση των επεξεργασμένων εκροών αστικών υγρών αποβλήτων, θα αρχίσει να θεωρείται ως κατάλληλη πρακτική για την αντιμετώπιση πιεστικών προβλημάτων έλλειψης νερού, ιδιαίτερα στην ΝΑ χώρα μας.
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2024). Δυνατότητες Παραγωγής Πόσιμου Νερού Έγκαιρα και Έγκυρα με το Χαμηλότερο Δυνατό Κόστος. ΠΑΤΡΙΣ, Ηρακλείου, 13/12/2024, https://www.patris.gr/stiles/proektaseis/paragogi-posimou nerou-egkaira-kai-egkira-me-to-xamilotero-dinato-kostos/
Angelakis, A. N., Tzanakakis V. A., Capodaglio, A. G., and Dercas, N. (2023). A Critical Review of Water Reuse: Lessons learnt from prehistoric Greece for present and future challenges. Water 2023, 15, 2385. https://doi.org/10.3390/w15132385
WHO (2022). Guidelines for drinking-water quality, 4th edition, incorporating the 1st and 2nd addendum. World Health Organization, Geneva, Switzerland.
US, EPA (2017). Potable Reuse Compendium. Environmental Protection Agency (EPA) Office of Water and CDM Smith. Washington DC, USA.
