Σημαντικός ο ρόλος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στη μείωση της διασποράς τους
Επισημάνσεις του Παναγιώτη Αποστολάκη, διευθυντή της Μαιευτικής-Γυναικολογικής Κλινικής στα «Ρ.Ν.»
Τα ΣΜΝ εξακολουθούν να αποτελούν μια διαρκή απειλή, καθώς πολλά από αυτά είναι ασυμπτωματικά, γεγονός που δυσχεραίνει την έγκαιρη διάγνωση, την ώρα που η χρήση προφυλακτικού και η σεξουαλική υπευθυνότητα παραμένουν οι βασικοί πυλώνες για τον έλεγχο της εξάπλωσής τους
Ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία είναι τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ), με σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην ευρύτερη υγεία των ατόμων, όσο και στην σεξουαλική, ψυχική και αναπαραγωγική εύρυθμη λειτουργία του ανθρώπου, σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας. Παρότι τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, όπως αποτυπώνεται από τις Ετήσιες Επιδημιολογικές Εκθέσεις του Τμήματος ΣΜΝ του ΕΟΔΥ, στο χρονικό διάστημα 2020-2022, έχει καταγραφεί αύξηση της τάξης του 113% για τα κρούσματα πρώιμης σύφιλης και της τάξης του 120% για τα κρούσματα γονόρροιας, στο Ρέθυμνο τόσο τα σοβαρά ΣΜΝ, όσο και τα πιο ήπια, όπως οι χλαμυδιακές λοιμώξεις δεν κάνουν τόσο συχνή την εμφάνισή τους πλέον, σύμφωνα με όσα ανέφερε στα «Ρ.Ν.» ο Παναγιώτης Αποστολάκης, διευθυντής της Μαιευτικής – Γυναικολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Ρεθύμνου. Συγκεκριμένα, όπως τόνισε, περιστατικά που είχαν εντοπιστεί στο παρελθόν με σύφιλη και AIDS δεν έχουν εμφανιστεί ξανά στον νομό, στις δημόσιες δομές υγείας τουλάχιστον, ενώ και τα κονδυλώματα είναι επίσης πολύ λιγότερα.
Όπως επεσήμανε ο κ. Αποστολάκης, καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό των ΣΜΝ σε τοπικό επίπεδο έχει παίξει η εκπαιδευτική καμπάνια ενημέρωσης και σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που πραγματοποιήθηκε συστηματικά στα περισσότερα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του νομού Ρεθύμνου, από γιατρούς της Γυναικολογικής Κλινικής του Γ.Ν.Ρ., επηρεάζοντας σημαντικά τις νέες γενιές που έχουν πλέον αποφοιτήσει. Πρόκειται για μία πρωτοβουλία που ξεκίνησε το 2013 και ολοκληρώθηκε λίγο πριν την πανδημία, κατά την οποία ο κ. Αποστολάκης συνέθεσε ένα μικρό εκπαιδευτικό εγχειρίδιο με τη βοήθεια των συναδέλφων του, που αποτέλεσε τη βάση ενός κύκλου ομιλιών στα γυμνάσια της περιοχής, μέσα από τις οποίες επιλύθηκαν απορίες, δόθηκαν χρήσιμες πληροφορίες στους μαθητές και ενισχύθηκε η σεξουαλική αγωγή.
Σημαντικό επίσης πρόβλημα συνιστά το γεγονός ότι τα περισσότερα ΣΜΝ είναι ασυμπτωματικά ή εμφανίζουν ήπια συμπτωματολογία, κατά συνέπεια το άτομο που έχει μολυνθεί δεν το γνωρίζει, αλλά μεταδίδει το νόσημα. Την ίδια ώρα, σε ένα ανησυχητικό δείγμα που θα μπορούσε να αποτελέσει και εξήγηση για τη διασπορά των ΣΜΝ, η χρήση προφυλακτικού, ιδιαίτερα στους νέους, μιας αποτελεσματικής μεθόδου πρόληψης δηλαδή, έχει μειωθεί ραγδαία, με αρκετές μελέτες και έρευνες να έχουν αποδείξει ότι η χρήση του, ιδίως μεταξύ των νέων και των ατόμων που διατηρούν μακροχρόνιες σχέσεις, μειώνεται σταθερά, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων.
«Εντοπίζονται μεν περιστατικά ανηλίκων, αλλά δεν είναι τόσο σοβαρά»
Πολύ λιγότερα περιστατικά ΣΜΝ, σε σχέση με πριν από μερικά χρόνια καταγράφονται πλέον στο Ρέθυμνο, όπως τόνισε ο κ. Αποστολάκης, ο οποίος ανέφερε ότι η αίσθηση που υπάρχει μέχρι στιγμής είναι ότι ο νομός κάνει σταθερά βήματα προόδου σε αυτό το κομμάτι. «Είχαμε πολύ περισσότερα περιστατικά παλιά, είχαμε δει ακόμα και δύο περιστατικά σύφιλης και ένα περιστατικό με AIDS. Βλέπουμε λιγότερα περιστατικά σήμερα, λιγότερα από κονδυλώματα, ενώ τα δύο σοβαρά περιστατικά σύφιλης δεν φάνηκαν ξανά. Πολύ σπάνια βλέπουμε επίσης φλεγμονές, όπως είναι χλαμυδιακές λοιμώξεις, που μπορούν να προκαλέσουν καταστροφή στις σάλπιγγες στις γυναίκες και είναι μία πολύ σοβαρή αιτία υπογονιμότητας», ανέφερε ο κ. Αποστολάκης, ενώ υπογράμμισε επίσης ότι παρότι εντοπίζονται κάποια περιστατικά σε ανηλίκους, δεν χρήζουν της ίδιας σοβαρότητας σε σχέση με το παρελθόν. Στα συχνότερα ΣΜΝ περιλαμβάνονται η σύφιλη, η γονόρροια, οι χλαμυδιακές λοιμώξεις, οι λοιμώξεις από τριχομονάδες, ο έρπητας των γεννητικών οργάνων, οι ηπατίτιδες, οι λοιμώξεις από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) και η HIV λοίμωξη.
Ο έλεγχος της διασποράς των ΣΜΝ προϋποθέτει τροποποίηση συμπεριφοράς, αντιλήψεων, συνηθειών και πρακτικών που μπορεί να επιτευχθούν μέσω προγραμμάτων ενημέρωσης, παρέμβασης και προαγωγής υγείας, με συμβουλευτική για τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και την αναγκαιότητα υιοθέτησης ασφαλέστερων πρακτικών, όπως συστηματική χρήση προφυλακτικού, σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, πρακτικές στις οποίες, όπως ανέφερε ο κ. Αποστολάκης οφείλει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση. «Το προφυλακτικό είναι μία αποτελεσματική μέθοδος πρόληψης, όταν θα έχει χρησιμοποιηθεί όμως συνολικά από την αρχή της επαφής μέχρι το τέλος μας προστατεύει από τα ΣΜΝ, αλλά και από μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Πρέπει να φροντίζουμε την σωματική μας υγιεινή σε τακτικό βαθμό, οι γυναίκες να μην αμελούν το τεστ Pap, να γίνεται σωστός καθαρισμός του σώματος και να υπάρχει γενικότερη περιποίηση στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Πρέπει να προσέχουμε πριν την επαφή να έχουμε καθαρά χέρια, να πλυθούμε μετά την επαφή, να προσέξουμε μην μείνουν κατάλοιπα από το προφυλακτικό. Επιμένουμε πάρα πολύ στην καθαριότητα και στη σωστή προετοιμασία».
«Η χλαμυδιακή λοίμωξη προκαλεί υπογονιμότητα στο 60% των περιπτώσεων»
Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων, ο όρος Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις είναι ο πλέον δόκιμος ώστε να συμπεριληφθούν και οι ασυμπτωματικές μορφές, ενώ σήμερα είναι γνωστά πάνω από 30 νοσήματα που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. Όπως πρόσθεσε ο κ. Αποστολάκης, άλλα ΣΜΝ είναι πιο σοβαρά και άλλα πιο ήπια: «Υπάρχουν κάποια ΣΜΝ που είναι πολύ πιο σοβαρά από κάποια άλλα, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι δεν χρήζουν όλα άμεσης προσοχής και διάγνωσης. Η χλαμυδιακή λοίμωξη για παράδειγμα είναι ασυμπτωματική, όμως αν δεν το αντιληφθεί η γυναίκα, προκειμένου να πάρει μία στοιχειώδη αντιβίωση τεσσάρων ημερών και να κάνει μία καλλιέργεια κολπικού υγρού, καταστρέφονται οι σάλπιγγες. Η χλαμυδιακή λοίμωξη είναι σε ποσοστό 60% αιτία υπογονιμότητας, πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό νόσημα», ενώ στη συνέχεια συμπλήρωσε: «Οι ιοί δεν θεραπεύονται ποτέ, κοιμούνται στο σώμα μερικές φορές και κάνουν την επανεμφάνισή τους μετά από κάποια άμεση ανοσοκαταστολή του ασθενή και εκδηλώνονται σε διάφορα σημεία. Επίσης το AIDS είναι ένας ιός που δεν θεραπεύεται, έχουμε πλέον φάρμακα στη φαρέτρα μας για να καθυστερήσουμε τον θάνατο, αλλά δεν θεραπεύεται».
Μία από τις αιτίες της μεγαλύτερης διασποράς ΣΜΝ σήμερα είναι η συχνή εναλλαγή συντρόφων και η έλλειψη υπευθυνότητας εκ μέρους των σεξουαλικά ενεργών ατόμων, σύμφωνα με τον κ. Αποστολάκη, επισημαίνοντας επίσης ότι οι σεξουαλικές επαφές των κοριτσιών ξεκινούν πλέον από σαφώς μικρότερη ηλικία. «Στα περισσότερα κορίτσια οι σεξουαλικές επαφές ξεκινούν από τα 13, έχει πέσει πολύ ο μέσος όρος σε σχέση με παλιά και μέχρι τα 15 έχουν κάνει ήδη ένα τεστ Παπανικολάου».
Αναφορικά με το πώς καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να είμαστε φορείς ενός ΣΜΝ, ο κ. Αποστολάκης ανέφερε: «Συνήθως τα κορίτσια έχουν προβλήματα με τα κολπικά τους υγρά, έχουν δυσοσμίες, φαγούρα και πρήξιμο στα γεννητικά όργανα και τότε κάνουμε μία καλλιέργεια εμείς και βλέπουμε τι πρόβλημα μπορεί να υπάρχει. Στα αγόρια υπάρχει κνησμός στο πέος, στην ουρήθρα και στο εξωτερικό μέρος και πρέπει να απευθυνθούν σε ουρολόγο. Όλες οι γυναίκες που εμφανίζουν αυτά τα συμπτώματα, υπάρχει μία υποψία για ΣΜΝ», ενώ σχετικά με το τι πρέπει να κάνουμε σε περίπτωση υποψίας ότι έχουμε έρθει σε επαφή με φορέα κάποιου ΣΜΝ, ο κ. Αποστολάκης εξήγησε: «Αν είναι κορίτσι θα πρέπει να απευθυνθεί στον γυναικολόγο, να του πει τι την απασχολεί και να κάνουν στη συνέχεια μία καλλιέργεια και αν είναι αγόρι πρέπει να απευθυνθεί σε έναν ουρολόγο και στη συνέχεια να κάνει τις κατάλληλες εξετάσεις».
Επιπλέον ο κ. Αποστολάκης σχολιάζοντας το κοινωνικό στίγμα που συχνά αποδίδεται στους φορείς των ΣΜΝ, ανέφερε: «Δεν πρέπει να φοβόμαστε τα ΣΜΝ, ούτε καν το AIDS, γιατί ζούμε σε μία εποχή όπου υπάρχουν διαθέσιμα φάρμακα που καθυστερούν τον θάνατο. Μπορεί να μην θεραπεύεται, ωστόσο δεν κολλάει τόσο εύκολα και ο κοινωνικός στιγματισμός που υπάρχει για αυτό το κομμάτι είναι αναίτιος. Δεν κολλάει από το καπάκι της τουαλέτας ή από μία απλή επαφή».
Μία σημαντική πρωτοβουλία σεξουαλικής αγωγής στα γυμνάσια του νομού
Μία πάρα πολύ σημαντική δράση σεξουαλικής εκπαίδευσης ξεκίνησε το 2013 στα γυμνάσια του Ρεθύμνου, με πρωτοβουλία του κ. Αποστολάκη και των γιατρών του Νοσοκομείου Ρεθύμνου, σε συνεργασία με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το διδακτικό προσωπικό. Κατά τη διάρκεια αυτής πραγματοποιήθηκαν μέχρι και το 2020 σε ετήσια βάση συστηματικές δράσεις ενημέρωσης και προώθησης της σεξουαλικής αγωγής, στη συντριπτική πλειοψηφία των σχολείων του νομού, στα οποία όπως τόνισε ο κ. Αποστολάκης στάλθηκαν προσκλήσεις για συνεργασία. Με το πέρας των ομιλιών, τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να κάνουν ερωτήσεις και να επιλύσουν τις απορίες τους. «Πήραμε την πρωτοβουλία να κάνουμε κάτι για τα παιδιά, ώστε να κάνουμε κάποιες ομιλίες. Σε αυτό ήταν θετικοί και οι καθηγητές, ο σύλλογος Γονέων και οι ίδιοι οι μαθητές. Πήγαμε λοιπόν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και εκφράσαμε τις σκέψεις μας και τις προθέσεις μας, πήραμε και την έγκριση του υπουργείου και στείλαμε σε όλα τα γυμνάσια μηνύματα για να ενημερώσουμε για αυτήν την πρωτοβουλία και τα περισσότερα γυμνάσια μας κάλεσαν», ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Αποστολάκης και στη συνέχεια συμπλήρωσε: «Πιστεύω ότι κάναμε καλή δουλειά στα σχολεία, όπως φάνηκε και από τις ερωτήσεις των παιδιών, οι οποίες διαρκούσαν σχεδόν όσο και οι ομιλίες, που σημαίνει ότι τα παιδιά ενδιαφέρονταν να μάθουν για πράγματα που δεν γνώριζαν», με τις ομιλίες να εκπονούνται και με τη συνεισφορά δύο ιδιωτών γυναικολόγων, αλλά και του συνόλου του ιατρικού προσωπικού της κλινικής, καθώς και των ειδικευόμενων, την ώρα που και η ανταπόκριση των εκπαιδευτικών ήταν μεγάλη, όπως τόνισε ο κ. Αποστολάκης.
Ο κ. Αποστολάκης, τελώντας και ως πρόεδρος του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων του 1ου Γυμνασίου Ρεθύμνου το 2013, επίσης ανέφερε: «Διορθώσαμε πάρα πολλά πράγματα. Οι γενιές αυτές που έχουν αποφοιτήσει και έχουν φύγει από το σχολείο είναι κατατοπισμένες. Κάθε μία δεκαετία καλό θα ήταν να ξαναμπαίνει η κουβέντα της συστηματικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία, ώστε να παραμένουν ενημερωμένες και εκπαιδευμένες όλες οι γενιές», ενώ όπως τόνισε η πρωτοβουλία αυτή, αλλά και ο διαμοιρασμός του σχετικού σύντομου και περιεκτικού εκπαιδευτικού εγχειριδίου, που είχε αναπτυχθεί οφείλει να ξαναξεκινήσει. «Είναι ένα απλό και κατανοητό βιβλίο και πρέπει να ξαναμπεί στα σχολεία, από το γυμνάσιο μέχρι το λύκειο».
