Μονόδρομος η εκπαίδευση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης

Την ώρα που η κλιματική αλλαγή, που σύμφωνα με τους επιστήμονες έχει εξελιχθεί πλέον σε κλιματική κρίση, είναι μπροστά μας με τις επιπτώσεις της να είναι ορατές στην καθημερινότητά μας, ο μοναδικός τρόπος για την αντιμετώπισή της είναι η εκπαίδευση των παιδιών. Αυτό επισημαίνουν οι επιστήμονες τονίζοντας ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι εκείνος που ουσιαστικά επηρεάζει τη φύση και κατά συνέπεια το κλίμα. Η προστασία του περιβάλλοντος και η υιοθέτηση πρακτικών που θα το θωρακίσουν είναι θέμα εκπαίδευσης των παιδιών, ήδη από το δημοτικό αλλά και στη συνέχεια από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου πλέον δίδεται η δυνατότητα βιωματικά μέσα από πειράματα να αντιληφθούν τις αλλαγές που σημειώνονται στη φύση και στον πλανήτη.

Τα παραπάνω τέθηκαν στον τραπέζι της συζήτησης σε εσπερίδα που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Δευτέρας στο Πολιτιστικό Κέντρο Ξενία με θέμα «Μαθαίνοντας και διδάσκοντας την κλιματική αλλαγή», που διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Περιβαλλοντικών Χημικών Διεργασιών (Ε.ΠΕ.ΧΗ.ΔΙ.) του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστήμιου Κρήτης και τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κρήτης.

Η εσπερίδα αποτέλεσε μέρος των εκπαιδευτικών δράσεων για την κλιματική αλλαγή, που συνδέονται με το Κέντρο Έρευνας, Καινοτομίας και Διάχυσης στο Φινοκαλιά Λασιθίου και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του εθνικού προγράμματος που χρηματοδοτείται από το Ελληνικό ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ) με τίτλο «Μαθαίνοντας και διδάσκοντας για την κλιματική αλλαγή» EDU 4CLILMΑ, το οποίο σκοπεύει να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν πληρέστερα τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής και τους εκπαιδευτικούς να εντάξουν σχετικά θέματα στην διδασκαλία τους.

Σημαντική αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα καταγράφει ο σταθμός Φινοκαλιά στο Λασίθι

Η Μαρία Κανακίδου, καθηγήτρια σήμερα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης μίλησε για την κλιματική αλλαγή και τον καθοριστικό ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα επισημαίνοντας μεταξύ άλλων: «Πλέον δεν μιλάμε για κλιματική αλλαγή αλλά για κλιματική κρίση, γιατί περνάμε από μια κατάσταση του παρελθόντος σε μια μελλοντική κατάσταση που δεν ξέρουμε ακριβώς πως θα είναι. Ο άνθρωπος έχει επηρεάσει πολύ το κλίμα του πλανήτη μας και βλέπουμε τα ακραία φαινόμενα που συμβαίνουν ολοένα και πιο συχνά. Πιστεύουμε ότι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε αυτήν την αλλαγή που συμβαίνει στο περιβάλλον και να επιβιώσει ουσιαστικά η κοινωνία μας, γιατί είμαστε ανθρωποκεντρική κοινωνία, είναι να επιμορφωθούν νέοι άνθρωποι, να καταλάβουν τι προβλήματα υπάρχουν και όλοι μαζί να αλλάξουμε και τρόπο ζωής, αλλά να μπουν και τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μειώσουμε τα αρνητικά αποτελέσματα που έχει η κλιματική αλλαγή στην κοινωνία μας, στην ανάπτυξή μας».

Στο πλαίσιο αυτό όπως είπε το Πανεπιστήμιο Κρήτης μέσα από το πρόγραμμα του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας δημοσιοποιούνται και αναδεικνύονται τα αποτελέσματα από τον σταθμό μετρήσεων στη Φινοκαλιά στο Λασίθι, που μετρούν τις ατμοσφαιρικές παραμέτρους, τόσο στη χημική σύσταση, στα θερμοκηπικά αέρια, τα αιωρούμενα σωματίδια, όσο και παραμέτρους σχετικές με το κλίμα, θερμοκρασία, υγρασία, βροχοπτώσεις κλπ. και τα οποία καταγράφουν σημαντική αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα. «Θέλουμε να μεταδώσουμε αυτήν την πληροφορία, να ανοίξουμε αυτά τα αποτελέσματα και σε συνεργασία με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μαζί με απλά πειράματα φυσικής και χημείας του περιβάλλοντος, να κατανοήσουν οι μαθητές πως ο άνθρωπος με τις εκπομπές των διαφόρων ρύπων στην ατμόσφαιρα επηρεάζει το κλίμα, δηλαδή να δουν αυτήν τη σύνθεση που ο πολύς κόσμος δεν την έχει καταλάβει. Με αυτόν τον τρόπο αξιοποιούμε και τις γνώσεις τους από το σχολείο και ουσιαστικά έχουν μια βιωματική εκπαίδευση πλέον» εξηγεί η κα Κανακίδου και προσθέτει ότι: «Τα πειράματα που τους δείχνουμε εμείς στο σχολείο είναι για παράδειγμα πως παράγεται το διοξείδιο του άνθρακα και πως επηρεάζει τη θερμοκρασία, πως αυξάνεται. Οι μετρήσεις στον σταθμό στο Λασίθι δείχνουν ακριβώς αυτό. Δείχνουν την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα σε σχέση με την προ βιομηχανική κατάσταση. Έχει αυξηθεί και σε σχέση με το παρελθόν, την πολύ καθαρή ατμόσφαιρά, έχει πάει τουλάχιστον 50% πάνω. Ενώ στο παρελθόν ήμασταν στα 280-300 μέρη στο εκατομμύρια, τώρα έχουμε φτάσει να μετράμε 420 μέρη στο εκατομμύριο διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο είναι πάρα πολύ μεγάλη αύξηση. Το ίδιο και για το μεθάνιο, το οποίο έχει τριπλασιαστεί και είναι πολύ πιο αποτελεσματικό στο να θερμαίνει τον πλανήτη από το διοξείδιο του άνθρακα. Αυτά μετράμε στον σταθμό και έρχονται και τα παιδιά τα οποία ουσιαστικά κάνουν αυτές τις παρατηρήσεις, έχοντας κάνει και τα πειράματα που τους δείχνουμε πως αλλάζει η θερμοκρασία όταν αυξάνονται τα θερμοκηπικά αέρια». Σημειώνεται ότι ο ερευνητικός σταθμός στη Φινοκαλιά του Πάνω Μεραμπέλλου θεωρείται, λόγω της κομβικής θέσης του, ως αντιπροσωπευτικός για την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και πλέον έχει αναδειχθεί σε Κόμβο Έρευνας, Καινοτομίας και Διάχυσης.

Η καθηγήτρια Χημείας επισημαίνει ότι τα αποτελέσματα των μετρήσεων δείχνουν ότι η αύξηση της παραγωγής ενέργειας αυξάνουν το διοξείδιο του άνθρακα:

«Η παραγωγή ενέργειας μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, μπορεί να γίνει ενέργεια για την ηλεκτρική ενέργεια που θα χρησιμοποιήσουμε στο σπίτι μας, μπορεί να είναι ο καυστήρας που χρησιμοποιούμε για να θερμαινόμαστε, μπορεί να είναι τα τζάκια, μπορεί να είναι τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούμε κ.λπ. Όλα αυτά παράγουν διοξείδιο του άνθρακα. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μπορεί να παράγουν λιγότερα καυσαέρια, αλλά και η ηλεκτρική ενέργεια κάπου έχει παραχθεί. Οπότε πρέπει να το δούμε ολιστικά το σύστημα και αυτό που θέλουμε να εμπνεύσουμε στα παιδιά είναι καταρχάς να προστατεύσουν τη φύση, ίσως να νιώσουν την υπερκατανάλωση και να δουν ότι υπάρχουν και νέες τεχνολογίες που μπορεί να αναδειχτούν, να έχουμε ουσιαστικά καινούργια επαγγέλματα, νέες τεχνολογίες που μπορεί να αναπτυχθούν, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ουσιαστικά διάφοροι τρόποι, όπως η ανακύκλωση. Με όλα αυτά θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά και αυτό γίνεται μόνο μέσα από την εκπαίδευση και μέσα από τους καθηγητές, οι οποίοι είναι το «κλειδί».

Τα παιδιά που επισκέπτονται τον σταθμό στη Φινοκαλιά, βλέπουν βιωματικά τις ασκήσεις που διδάσκονται στο σχολείο, αυτό που χρειάζονται τα παιδιά τώρα είναι να ξανά γυρίσουν και να δουν στην πράξη αυτό που είναι τελείως θεωρητικό μέσα στο βιβλίο».

«Όσο πιο ενημερωμένοι είναι οι μαθητές τόσο καλύτερα μπορούν να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή»

Η ενημέρωση για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής ήδη από την παιδική και εφηβική ηλικία μπορεί να αποτελέσει τον τρόπο αντιμετώπισής της τονίζει η εκπαιδευτικός Αθηνά Γκινούδη από το Ηράκλειο, η οποία ανέφερε: «Όσο πιο ενημερωμένοι είναι οι μαθητές, τόσο καλύτερα μπορεί στο μέλλον να την αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Αυτοί θα παίρνουν τις αποφάσεις αργότερα. Πρέπει να βρεθεί μια φόρμουλα να μπει μέσα στα σχολεία και αυτό έχει γίνει ήδη, σε πολλές χώρες. Οι φυσικές επιστήμες έχουν σχέση με την κλιματική αλλαγή, δηλαδή μπορούν οι γνώσεις αυτές να εφαρμοστούν σε θέματα τέτοια, γιατί τα αίτια της κλιματικής αλλαγής έχουν να κάνουν με βασικές έννοιες φυσικών επιστημών. Τα νέα προγράμματα σπουδών έχουν το εξής διαφορετικό από τα παλιά. Ότι συνδέουν τις φυσικές επιστήμες με θέματα της καθημερινότητας και αυτό είναι κατεύθυνση, όπως είναι και η βιώσιμη ανάπτυξη».

Επεσήμανε όμως ότι είναι κρίσιμο να μπορούν και να γνωρίζουν και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί πως θα διδάξουν τέτοια ζητήματα προσθέτοντας ότι: «η βιώσιμη ανάπτυξη είναι στα προγράμματα σπουδών, αλλά πρέπει οι καθηγητές να μπορούν να τα διδάξουν αυτά τα θέματα. Άρα αυτό κάνει αυτό το πρόγραμμα, εκπαιδεύει καθηγητές ώστε να μπορούν να διδάξουν την κλιματική αλλαγή. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει θέμα, όπως οι ξηρασίες, οι πλημμύρες… σίγουρα όμως έχουν και παρερμηνείες. Έχουν λανθασμένες αντιλήψεις. Πιστεύουν για παράδειγμα ότι η κλιματική αλλαγή είναι ότι όταν βρέχει δεν έχει κλιματική αλλαγή. Μπερδεύουν τον καιρό με τον κλίμα ή επηρεάζονται από τις φωνές, την ψευδοεπιστήμη που λέει ότι αυτά είναι συνωμοσίες. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, να τα διδαχθούν όλα αυτά».

Ο Κωστής Χαλκιαδάκης καθηγητής και διευθυντής του ΕΚΦΕ (Εργαστηριακό Κέντρο Φυσικών Επιστημών) Ρεθύμνου μίλησε για τη σημασία του πειράματος και πως αυτό βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν στην πράξη τα φαινόμενα μεταξύ των οποίων και την κλιματική αλλαγή τονίζοντας ότι «Το πείραμα πάντα έχει μπροστά του την εμπειρία. Για πολλά χρόνια μας μιλούσαν για την κλιματική αλλαγή και θεωρούσαμε ότι ήταν «θεωρίες επιστημόνων». Οπότε βλέποντας ότι αυτό το πράγμα είναι πραγματικότητα, το να έχεις μία εμπειρική σχέση με την γνώση, είναι πολύ σημαντικό.

Φέτος αυτά που ζήσαμε στην Ελλάδα ήταν έντονα και ακραία. Και οι μαθητές είναι σε θέση πια να καταλάβουν ότι αυτά είναι πια πραγματικότητα και είναι σημαντικό να αναθρέψουμε παιδιά, που όταν θα είναι πολίτες, θα μπορούν να πάρουν αποφάσεις».

«Ο στόχος της εκπαίδευσης είναι η δημιουργία ενεργών πολιτών και στο πλαίσιο αυτό προσπαθούμε να μετασχηματίσουμε την επιστημονική γνώση σε ένα επίπεδο που να μπορεί να γίνει κατανοητή από τους μαθητές, κυρίως της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε αφού καταλάβουν το θέμα της κλιματικής αλλαγής να μπορέσουν να στοχαστούν πάνω σε αυτό και αργότερα να αναπτύξουν κάποια δράση» ανέφερε από την πλευρά της η Ειρήνη Δερμιτζάκη από το 2ο ΕΚΦΕ Ηρακλείου.

Αντίστοιχα ο καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, Δημήτρης Σταύρου, αναφέρθηκε στα προγράμματα που υλοποιεί το πανεπιστήμιο με αντικείμενο την κλιματική αλλαγή αλλά και στο κέντρο που λειτουργεί σε συνεργασία με τον δήμο Ρεθύμνου στην Αγία Βαρβάρα, το Science in the city, όπου τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να δουν και να κάνουν και τα ίδια πειράματα: «Εκπαιδεύουμε φοιτητές μας σε πρώτη φάση. Σε δεύτερη φάση θα περάσουμε σε εκπαίδευση των εν ενεργεία εκπαιδευτικών για την κλιματική αλλαγή και γενικότερα τα θέματα της βιωσιμότητας και σε τρίτη φάση προσπαθούμε να τα εντάξουμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, που αφορά τις μη τυπικές μορφές μάθησης. Εμείς ως πανεπιστήμιο και το εργαστήριό μας, του ΠΤΔΕ, στο οποίο προΐσταμαι, έχουμε σε συνεργασία με τον δήμο Ρεθύμνης το Science in the city. Εκεί προσπαθούμε να κάνουμε τη «γέφυρα» με νέα αντικείμενα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, αλλά και με την ανάπτυξη ψηφιακών δραστηριοτήτων. Προσπαθούμε να επικεντρώσουμε σε αυτά τα ζητήματα μέσω των προγραμμάτων αυτών και σε πράγματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή. Υπάρχει και ένα άνοιγμα προς την πρωτοβάθμια εκπαίδευση».