Ο καθηγητής του τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Γεώργιος Παναγιάρης μιλά στα «Ρ.Ν.» για τα χαρακτηριστικά των τοπικών υφαντών, τα οποία όπως λέει συμβολίζουν όλο το κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό γίγνεσθαι του τόπου, που βασίζεται στην αξιοποίηση όλων των μέσων που η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής προσφέρει
Το πιλοτικό πρόγραμμα υφαντικής, η λεγόμενη «Σχολή Υφαντικής» που λειτουργεί εδώ και ένα διάστημα στα Ανώγεια από το υπουργείο Πολιτισμού με το ΚΕΔΙΒΙΜ του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που εντάσσεται στο πλαίσιο της ευρύτερης Δράσης του υπουργείου Πολιτισμού με τίτλο: «Αναζωογόνηση των τοπικών χειροτεχνικών μονάδων ως κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης» του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0. «Για μας έχει πολλαπλό χαρακτήρα η ύπαρξη αυτής της Σχολής. Αφενός έχουμε να διατηρήσουμε μια πανάρχαια τέχνη, «ζωντανή», να μεταπηδήσει στη νέα γενιά. Το δεύτερο είναι μια κοινωνικοοικονομική ανάταση του γυναικείου κυρίως, πληθυσμού της περιοχής. Και το τρίτο είναι η δημιουργία μιας πηγής πλούτου που για αρκετές δεκαετίες είχε αποτελέσει την «κρυφή» οικονομική δύναμη των Ανωγείων. Και θέλουμε να αποτελέσει μια πηγή πλούτου για τα επόμενα χρόνια», σχολιάζει χαρακτηριστικά στα «Ρ.Ν.» ο κ. Σωκράτης Κεφαλογιάννης, δήμαρχος Ανωγείων, ενώ επεσήμανε ότι «Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης μέχρι και για το πρώτο εξάμηνο του 2026 και ήδη είμαστε σε συζητήσεις και με το υπουργείο Πολιτισμού ώστε να συνεχίσει και με το πέρας του Ταμείου Ανάκαμψης».
Η επιλογή, λοιπόν, των Ανωγείων για την υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος μόνο τυχαία δεν είναι. Για την τοπική κοινωνία εδώ η υφαντική τέχνη δεν είναι απλώς μια παραδοσιακή δραστηριότητα, αλλά αποτελεί βαθιά ριζωμένο στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου, που αποτυπώνει εν τέλει και ολόκληρο το σύστημα ζωής και ανάπτυξής του.
Τα «Ρ.Ν.» απευθύνθηκαν στον καθηγητή και πρόεδρο του τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Γεώργιο Παναγιάρη και σημαντικό μέλος της ομάδας του προγράμματος, ο οποίος μάλιστα ήταν παρών και στην πρόσφατη επίσκεψη της υπουργού πολιτισμού Λίνας Μενδώνη στη σχολή Υφαντικής των Ανωγείων, ο οποίος μας μίλησε για τον σχεδιασμό που υπάρχει ώστε τα υφαντά των Ανωγείων να ενταχθούν στο κατάλογο με τα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.). Όπως εξηγεί, η περιοχή διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που μπορούν να οδηγήσουν στην αναγνώριση των υφαντών ως προϊόντα Π.Ο.Π. Μια, ακόμη, πρωτόλεια ιδέα, ανεπεξέργαστη, σε πολύ πρώιμο στάδιο, όμως σημαντική ευκαιρία. Τα χαρακτηριστικά των τοπικών υφαντών, σύμφωνα με τον καθηγητή, δεν περιορίζονται δηλαδή μονάχα στην καλλιτεχνική τους αξία, τα ιδιαίτερα μοτίβα και τις τεχνοτροπίες, αλλά συμβολίζουν όλο το κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό γίγνεσθαι του τόπου, που βασίζεται στην αξιοποίηση όλων των μέσων που η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής προσφέρει.
Ο κ. Παναγιάρης με άλλα λόγια περιγράφει ένα τρίγωνο που αποτελεί τη βάση κάθε βιώσιμης τοπικής κοινότητας: γεωποικιλότητα – βιοποικιλότητα – πολιτιστική ποικιλότητα. Το γεωμορφολογικό ανάγλυφο της περιοχής δημιουργεί τις συνθήκες για την ανάπτυξη κοπαδιών, τα οποία παρέχουν μεταξύ άλλων το μαλλί, το βασικό υλικό για την παραγωγή των υφαντών. Αυτή η παραγωγική διαδικασία εντάσσεται σε ένα κυκλικό μοντέλο οικονομίας, όπου τίποτα δεν πάει χαμένο. Την ίδια ώρα, όπως εξηγεί, η υφαντική παράδοση των Ανωγείων συνδέεται στενά και με την ιστορία αλλά και τους κοινωνικούς και εθνικούς αγώνες του τόπου. «Τα Ανώγεια ως περιοχή αλλά και ως κοινότητα -γιατί έχουν αυτοσυνείδηση της ιστορικότητας και των νοημάτων που τη χαρακτηρίζουν – υποστηρίζουν αυτό που υπάρχει στις βιώσιμες κοινωνίες: το τρίγωνο ανάμεσα στη βιοποικιλότητα, το γεωμορφολικό ανάγλυφο και το πως συνδέεται πάνω σε αυτή τη γεωποικιλότητα η βιοποικιλότητα, δηλαδή τα κοπάδια, που είναι χαρακτηριστικό της ζωής, και εμβληματικό μέρος της οικονομίας των Ανωγείων και βάση αυτού δημιουργείται και η πολιτιστική ποικιλότητα μέσω τής οποίας είναι και η υφαντική τέχνη και η παράδοση που υπάρχει σε αυτήν. Δηλαδή δεν υφαίνανε βαμβακερά υφάσματα, αλλά μάλλινα γιατί τα ζώα αυτή την πρώτη ύλη δίνανε. Και ουσιαστικά ήταν ένα κομμάτι που συνδέεται άμεσα με την παραγωγή και ένα κομμάτι που συνδέεται άμεσα και με την κατανάλωση. Δηλαδή η λογική του «τίποτα δεν πάει χαμένο» είναι και ο πυρήνας της κυκλικής οικονομίας για την οποία σήμερα γίνεται τόσος ντόρος. Και όλη η ιστορικότητα των Ανωγείων, το γεγονός ότι είναι ένα από τα μαρτυρικά χωριά οφείλεται και πάλι στην τοπικότητα και τα χαρακτηριστικά που έχουν αναπτυχθεί μέσα στην τοπική κοινότητα».
Υφαντά όπως λέμε Louis Vuitton
Στον σύγχρονο και άκρως ανταγωνιστικό επιχειρηματικό κόσμο, η πρόκληση αλλά ένας ουσιαστικός συνάμα στόχος, όπως εξηγεί ο κ. Παναγιάρης είναι η δημιουργία προϊόντων υψηλής αισθητικής, ποιότητας και επίσης υψηλής πολιτισμικής αξίας. Ο καθηγητής υποστηρίζει ότι τα τοπικά υφαντά μπορούν να ενταχθούν σε μια σύγχρονη παραγωγική στρατηγική που βασίζεται στο χτίσιμο ενός «brand name» του οποίου η αφήγηση συνοδεύεται από το πολιτισμικό φορτίο, την ιστορία, τις αξίες και τις μνήμες της περιοχής των Ανωγείων.
«Πρώτα από όλα να πούμε ότι ζούμε σε μια εποχή που αρχίζουμε πλέον να αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό που καθορίζει τις τοπικές κοινότητες και γενικότερα τις κοινωνίες είναι η παράδοσή τους, οι αρχές τους, οι αξίες τους και που τελικά καθορίζουν τις όποιες επιλογές έχουν σαν μεμονωμένα άτομα ή σαν συγκροτημένες κοινότητες. Επειδή η παραγωγική ανασυγκρότηση της περιφέρειας δεν μπορεί, στην Ελλάδα τουλάχιστον και σε αναπτυγμένες χώρες, να στηρίζεται σε μια οικονομία έντασης εργασίας δηλαδή να πούμε ότι θα βγάλουμε πιο φτηνά προϊόντα από αυτά που βγάζουν οι Κινέζοι και οι Αιγύπτιοι, αυτό που εμείς οφείλουμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε μοντέλα παραγωγικά που έχουν αξία και έχουν αυτό που λέμε, ένταση γνώσης. Δηλαδή που ενσωματώνουν αξίες καλλιτεχνικές αλλά πλέον ο παραγωγός δεν λειτουργεί μόνο για να υποστηρίξει την οικογένειά του όπως συνέβαινε πριν από κάποια χρόνια που όλη η οικιακή οικονομία ανακυκλωνόταν μέσα στην οικογένεια και τη γειτονιά, δηλαδή φτιάχναμε δύο χαλιά και τέλος. Πλέον μπορεί αυτό να γίνει μοχλός ανάπτυξης. Για αυτό και μέσα στο συγκεκριμένο πρόγραμμα που έχουμε της υφαντικής έχουμε δώσει πάρα πολύ μεγάλη έμφαση στο brand των προϊόντων, στη μάρκα, στο σύνολο δηλαδή των αξιών που πρέπει να προβάλλουμε για να μπορεί ένα τέτοιο προϊόν να πουληθεί. Δεν θα αγοράσει κανείς ένα υφαντό γιατί είναι π.χ. καλύτερο από τη μπουχάρα, θα το αγοράσει διότι θα ξυπνήσει μέσα του ένα ολόκληρο σύνολο αξιών που συνδέεται από τις τοπικές γιορτές και τα πανηγύρια και αναδεικνύει ακόμα ακόμα και τον ρόλο που έπαιξε η Κρήτη και η συγκεκριμένη περιοχή στους αγώνες τους κοινωνικούς και εθνικούς. Γιατί δεν είναι όλα αυτά τυχαία. Το σύνολο των αξιών μπορεί να βγει μπροστά και αυτό να «πουλάμε», αναφέρει ο κ. Παναγιάρης και συμπληρώνει χαρακτηριστικά: «Και μην ξεχνάτε τα παραδείγματα τα έχουμε. Η Louis Vuitton δεν είναι κάτι άλλο. Αυτό είναι. Και θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διάφορα μοντέλα επιχειρηματικά ακόμα ακόμα και να είναι εξατομικευμένες οι παραγγελίες. Αλλά ακόμα δεν έχουμε φτάσει εκεί».
Αυτή η στρατηγική ταυτόχρονα απαιτεί σύμφωνα με τον καθηγητή και την αξιοποίηση της τεχνολογίας και όλων των σύγχρονων μεθόδων μάρκετινγκ, γι’ αυτό και μέσω της Σχολής Υφαντικής δίδεται έμφαση και στην επιμόρφωση των υφαντριών πάνω στα ζητήματα επιχειρηματικότητας. «Δίδουμε έμφαση ιδιαίτερη επίσης και στο μάρκετινγκ και το πως θα προωθούν και πως θα βρίσκουν την πελατεία τους οι υφάντρες, και να αξιοποιήσουν όλες τις τεχνολογίες για τη γνωστοποίηση και προώθηση των προϊόντων τους».
Κέντρο Υφαντικής μέσα στο 2026
Πάντως μέσα στο 2026, όπως δηλώνει στα «Ρ.Ν.» ο κ. Κεφαλογιάννης, αναμένεται να λειτουργήσει στο Περαχώρι Ανωγείων με τη συμβολή της οικογένειας Σμπώκου, το Κέντρο Υφαντικής όπου θα αποτελέσει μόνιμη στέγη για τα μαθήματα της Σχολής, ενώ παράλληλα θα λειτουργεί και ως εκθετήριο – πωλητήριο των υφαντών. «Με την κατασκευή και λειτουργία του Κέντρου Υφαντικής -το οποίο θα υλοποιηθεί μέσα στο 2025 και ευελπιστούμε μέσα στο 2026 να έχουμε τη λειτουργία του- και γίνεται με δωρεά της οικογένειας Σμπώκου, έχουμε ως σκοπό να μπορέσουμε σιγά σιγά να ανακαλύψουμε ξανά το μαλλί δημιουργώντας νέα χρηστικά αντικείμενα και μοτίβα που θα μπορούν να μπουν στην αγορά. Έχει ήδη ξεκινήσει η κατασκευή του και θα είναι ένα σημείο έκθεσης της ιστορίας της υφαντικής και πωλητήριο – εκθετήριο των προϊόντων που θα παράγει η σχολή, ενώ θα είναι και το κέντρο πιστοποίησης των αυθεντικών υφαντών», τονίζει ο δήμαρχος Ανωγείων.
Σε αυτό το πλαίσιο επομένως μια ενδεχόμενη αναγνώριση των υφαντών ως προϊόντα ΠΟΠ θα δημιουργούσε πολλές προοπτικές. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου το οποίο δεν μένει μόνο σε προθήκες στα λαογραφικά μουσεία αλλά αξιοποιείται για να συνεχίσει η τοπική κοινωνία να αναπτύσσεται δίνοντας ιδίως στους νέους σημαντικές ευκαιρίες. «Είναι θετικό προς το παρόν ότι υπάρχει η γνώση. Αρχίζει και δημιουργείται μια συμμαχία γνώσης. Δηλαδή το κράτος, η τοπική κοινωνία και εμείς τα πανεπιστήμια δημιουργούμε μια συμμαχία και αυτό είναι το πλέον αισιόδοξο στοιχείο για να προχωρήσουμε», καταλήγει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Γεώργιος Παναγιάρης.
