Περί ενός ιστορικού μουσείου, ο λόγος
Β΄ ενότητα: Ιχνογραφώντας τον ψυχισμό των Κρητών σε ένα μουσείο
Η Β΄ Ενότητα, αποτελεί συνέχεια της Α΄ Ενότητας που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο, με τίτλο: A΄ ενότητα: Ο αγώνας ανεξαρτησίας που διήρκεσε ένα αιώνα!
Ένα ανοιχτό βιβλίο
Το μουσείο θα πρέπει να κατασκευαστεί με την πιο σύγχρονη τεχνολογία και τις τελειότερες εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας και τεχνητής νοημοσύνης! Βέβαια η λειτουργική διάρθρωσή του θα πρέπει να σχεδιαστεί από ιστορικούς που θα είναι εξειδικευμένοι στην ιστορική αυτή περίοδο, σε συνεργασία με μουσειολόγους που επίσης θα σχετίζονται με την περίοδο αυτή. Θα πρέπει να λειτουργεί πραγματικά ως ένα ανοιχτό βιβλίο! Ωστόσο εκτιμούμε πως θα μπορούσαμε να εκφράσουμε μια πρόταση για ένα εντελώς σχηματικό λειτουργικό πλαίσιο, το οποίο θα διαρθρώνεται ως παρακάτω:
Οι χώροι των μόνιμων εκθέσεων θα πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον δέκα κύριες και τέσσερις θεματικές ενότητες που θα κατανέμονται σε ισάριθμες αίθουσες που θα διαδέχεται η μία την άλλη με συγκεκριμένη αλληλουχία.
Α. Η πρώτη αίθουσα, που θα είναι και η μεγαλύτερη, θα είναι αφιερωμένη στη περίοδο τόσο της προϊστορικής όσο και της ιστορικής διαδρομής του νησιού από τη νεολιθική εποχή έως και το 1645 μ.Χ., δηλαδή τότε που οι Οθωμανοί εξεστράτευσαν κατά της Κρήτης που έως τότε ήταν στη κατοχή των Ενετών. Θα περιλαμβάνει δηλαδή, τα Μινωικά χρόνια, την Ομηρική περίοδο, τη σκοτεινή περίοδο των μεταναστεύσεων των Ελληνικών φύλων, τα Ελληνιστικά χρόνια, τη Ρωμαϊκή κατάκτηση, τη Βυζαντινή περίοδο, ως και τα χρόνια της Ενετοκρατίας.
Β. Η δεύτερη αίθουσα θα παρουσιάζει τη προσπάθεια ολοκληρωτικής κατάκτησης της Κρήτης από τους Οθωμανούς, από το 1645 που τότε κατακτήθηκαν τα Χανιά και το Ρέθυμνο, την 24ετή πολιορκία του Χάνδακα έως και το 1669 που αλώθηκε ολόκληρο το νησί. Επίσης θα εκτίθενται πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης και τις αλλαγές που προέκυψαν στην κοινωνική ζωή των δύσμοιρων κατακτημένων. Ειδική αναφορά με εκτενή στοιχεία θα παρατίθενται στο σχέδιο του αναγκαστικού εξισλαμισμού των Κρητών. Το μέτρο αυτό απέδωσε αποτελέσματα τα πρώτα αυτά χρόνια και μάλιστα αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την μετέπειτα πορεία της Οθωμανικής κατάκτησης.
Γ. Η τρίτη αίθουσα θα αναφέρεται στις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας επαναστατικών κινήσεων με αποκορύφωμα την επανάσταση του «Δασκαλογιάννη» του 1770 που δυστυχώς δεν έφερε κάποια αποτελέσματα. Θα αναφέρονται επίσης και τα μετέπειτα γεγονότα της προεπαναστατικής περιόδου της μεγάλης επανάστασης του 1821.
Δ. Η τέταρτη αίθουσα θα περιλαμβάνει τα γεγονότα της επανάστασης του 1821 και των μετέπειτα χρόνων. Ειδική αναφορά θα γίνεται στα δύο τραγικά γεγονότα του 1823, το ολοκαύτωμα του σπηλαίου του Μελιδονίου στον Μυλοπόταμο όπως και το ολοκαύτωμα του σπηλαίου της Μιλάτου στο Λασίθι. Ήταν η περίοδος όπου πραγματικά αποδεκατίστηκε κυρίως ο αντρικός πληθυσμός της Κρήτης. Υπολογίζεται ότι στην περιοχή της Σητείας τον Ιούνιο του 1821 σφαγιάστηκαν τουλάχιστον 600 Κρήτες χριστιανοί.
Ε. Η πέμπτη αίθουσα θα αναφέρεται στους δύο επόμενους ξεσηκωμούς του 1833 όπως επίσης και του 1841. Επίσης θα γίνεται παρουσίαση των κάποιων μέτρων φιλελευθεροποίησης που εφήρμοσε η Υψηλή Πύλη στα πλαίσια του Χάτι Χουμαγιούν, το μεταρρυθμιστικό διάταγμα, που εκδόθηκε τον Φεβρουάριο του 1856, μετά από την πίεση των Ευρωπαίων προς την Αυτοκρατορία. Το Χάτι Χουμαγιούν έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Aυτοκρατορίας σε ζητήματα φορολογίας, στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα, σε όλα τα διοικητικά και δικαστικά όργανα, στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας, η οποία δεν θα αποτελούσε πια προνόμιο των μουσουλμάνων.
ΣΤ. Η έκτη αίθουσα θα αναδεικνύει τον μεγάλο ξεσηκωμό του 1866, που είχε σαν αποκορύφωμα τόσο το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου αλλά και την καταστροφή των Ανατολικών επαρχιών Μιραμπέλλου και Σητείας. Ειδική αναφορά θα γίνεται στην δεύτερη μεταρρυθμιστική κίνηση φιλελευθεροποίησης, που προχώρησε η Υψηλή Πύλη, μετά τη διεθνή κατακραυγή για τις θηριωδίες των Τουρκικών και Αιγυπτιακών στρατευμάτων. Ήταν η εφαρμογή του ο λεγόμενου «Οργανικού νόμου».
Ζ. Η έβδομη αίθουσα θα αναφέρεται στον ξεσηκωμό του 1878, και την 3η κίνηση φιλελευθεροποίησης στην οποία προχώρησε ξανά η Υψηλή Πύλη μετά την αφόρητη πίεση των επαναστατών, η οποία έμεινε στη ιστορία ως η «Σύμβαση της Χαλέπας». Ειδική αναφορά θα γίνεται στην συγκρότηση της «Γενικής των Κρητών Συνελεύσεως» με εκλεγμένους πληρεξούσιους, και τον διοικητικό της ρόλο.
Η. Η όγδοη αίθουσα θα περιλαμβάνει την καταγραφή των πολιτικών κινήσεων που ήδη είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται στο νησί στα πλαίσια της λειτουργίας της Γενικής Συνελεύσεως. Θα είναι δηλαδή η αίθουσα που θα αποτυπώνει την διαμορφωθείσα ήδη πολιτική κατάσταση. Ήταν η περίοδος όπου σχηματοποιήθηκαν οι δύο πολιτικές παρατάξεις, των «Ξυπόλυτων» και των «Καραβανάδων» οι οποίες κυριάρχησαν για τα επόμενα 40 τουλάχιστον χρόνια. Επίσης θα αναφέρεται και στα πολιτικά γεγονότα που οδήγησαν στον νέο ξεσηκωμό του 1889, και την αίρεση των διατάξεων της σύμβασης της Χαλέπας. Το σημαντικό γεγονός που χαρακτήρισε την περίοδο αυτή ήταν η εμφάνιση στο προσκήνιο του Ελευθερίου Βενιζέλου που εκλέχτηκε το 1888 πληρεξούσιος Κυδωνίας.
Θ. Η ένατη αίθουσα θα περιλαμβάνει τα γεγονότα των έντονων συγκρούσεων των μονίμως πια επαναστατημένων Κρητών, με την Οθωμανική διοίκηση της οποίας ήδη η εξουσία ψυχορραγούσε. Σημαντικά συμβάντα της περιόδου ήταν:
– Η διάλυση της Γενικής Συνελεύσεως από τον τότε Γενικό Διοικητή Κρήτης τον Αλέξανδρο Καραθεοδωρή Πασά τον Αύγουστο του 1895.
– Η συγκρότηση της Επαναστατικής Συνελεύσεως στη Κράπη Αποκορώνου τον Σεπτέμβριο του 1895 υπό την καθοδήγηση του Μανούσου Κούνδουρου.
– Η πολιορκία του Βάμου από τους επαναστάτες τον Μάιο του 1896.
– Η εφαρμογή του «Νέου Οργανικού Νόμου» τον Ιούλιο του 1896.
– Οι μεγάλες σφαγές Κρητών μουσουλμάνων στις περιοχές της Σητείας αλλά και στο Σέλινο Χανίων τον Ιανουάριο του 1897.
– Η απόφαση των μεγάλων δυνάμεων για την κήρυξη της αυτονομίας στο νησί Μάρτιο του 1897, και η εγκατάσταση της κηδεμονίας τους στον κάθε ένα Νομό για την Ιταλία, την Γαλλία την Ρωσία και την Αγγλία.
– Οι μεγάλες σφαγές Κρητών χριστιανών αλλά και Εγγλέζων στρατιωτών στο Ηράκλειο τον Αύγουστο του 1898.
– Η απόφαση των μεγάλων δυνάμεων για την πλήρη απομάκρυνση των Οθωμανών στρατιωτών από το νησί που συντελέστηκε ως και τον Νοέμβριο του 1898.
Ι. Η δέκατη αίθουσα θα είναι αφιερωμένη στην περίοδο της ανακήρυξης του καθεστώτος της «Κρητικής πολιτείας» και την εγκαθίδρυση ως Ύπατου Αρμοστή του Πρίγκηπα Γεώργιου. Θα γίνεται ειδική μνεία στη κυβέρνηση και στους πέντε Συμβούλους εν είδη υπουργών. Σε αυτούς συμμετείχε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως Σύμβουλος της Δικαιοσύνης. Ακόμη, θα περιγράφονται οι δραστηριότητες της κυβέρνησης έως και τον Αύγουστο του 1905 οπότε εκδηλώθηκε η Επανάσταση του Θερίσου με κύριο υποκινητή τον Ε. Βενιζέλο. Στο κλείσιμο της ιστορικής διαδρομής του μουσείου, θα γίνεται αναφορά στην μετέπειτα πολιτική πορεία της Κρήτης έως και το 1910 όπου ο Ε. Βενιζέλος εκλέχτηκε πρωθυπουργός της Ελλάδας. Τρία χρόνια αργότερα τον Δεκέμβριο του 1913 ανακηρύχθηκε η πολυπόθητη Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, και οι παλαίμαχοι αγωνιστές Αναγνώστης Μάντακας και Χατζημιχάλης Γιάνναρης μαζί με τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο ύψωσαν την Ελληνική σημαία στο φρούριο Φιρκά των Χανίων.
Θα ακολουθήσουν τέσσερις θεματικές αίθουσες
Στη συνέχεια τις κεντρικές αίθουσες θα συμπληρώνουν και τέσσερις θεματικές αίθουσες ως παρακάτω:
ΙΑ. Η πρώτη θεματική αίθουσα θα περιλαμβάνει στοιχεία για τη στρατιωτική δομή των επαναστατικών ομάδων. Όπως γνωρίζουμε όλες οι επαρχίες της Κρήτης ήταν χωρισμένες σε τμήματα όπως, Πάνω – Κάτω και Ανατολική – Δυτική, με το δικό του αρχηγό το κάθε τμήμα και Γενικό Αρχηγό της κάθε επαρχίας. Ακόμη υπάρχουν πολλά στοιχεία για τις επαναστατικές ομάδες συγκεκριμένων χωριών που αναφέρονται και ονομαστικά.
ΙΒ. Η δεύτερη θεματική αίθουσα θα συμπεριλαμβάνει ειδική αναφορά στα:
– Tα σημαντικά χριστιανικά μοναστήρια του νησιού αυτής της περιόδου και τις πολιτικές των Οθωμανών στο θρησκευτικό ζήτημα.
– Τα σημαντικά μουσουλμανικά τεμένη καθώς και τους μουσουλμανικούς τεκέδες, όπως ονομάζονταν τα μουσουλμανικά μοναστήρια.
– Τα σημαντικά εκκλησιαστικά σχολεία, ή τα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης, και σχολαρχεία ή και αργότερα γυμνάσια που λειτούργησαν τις περιόδους αυτές.
– Τα αντίστοιχα μουσουλμανικά σχολεία ή ιεροδιδασκαλεία όπου φυσικά υπήρξαν.
– Τα ιεροδικεία, όπου λειτούργησαν.
– Οι χριστιανικές και μουσουλμανικές δημογεροντίες, επίσης όπου υπήρξαν.
ΙΓ. Η τρίτη θεματική αίθουσα θα αναφέρεται σε στοιχεία της κοινωνικής ζωής τόσο των χριστιανών όσο και των μουσουλμάνων. Ειδική μνεία θα γίνεται στις οικογένειες των Κρυπτοχριστιανών, όπως ήταν των Κουρμούληδων της Μεσσαράς, των Κυρίμηδων του Μυλοποτάμου, των Χατζηδάκηδων του Μυλοποτάμου και άλλων. Επίσης ειδική αναφορά θα γίνεται και σε θυγατέρες χριστιανών που εστέφθησαν Σουλτάνες ή σύζυγοι άλλων αξιωματούχων, όπως η Ραπμιά Γκιουλνούς, η Ελένη η Μπολανοπούλα και άλλες. Τέλος αναφορά θα γίνει και σε χριστιανόπουλα που φυγαδεύτηκαν στα μουσουλμανικά παλάτια και αναδείχτηκαν σε αξιωματούχους του Οθωμανικού ή Τουρκοαιγυπτιακού στρατού, όπως στον Ισμαήλ Φερίκ Πασά.
ΙΔ. Στην 4η θεματική αίθουσα θα γίνεται αναφορά στην ιστορία των εφημερίδων που εκδόθηκαν την περίοδο αυτή στη Κρήτη ή και εκτός Κρήτης, όπως για παράδειγμα στην Αθήνα ή και στη Σύρο, για την Κρήτη. Ακόμη θα αναφέρονται και οι οποιεσδήποτε εκδοτικές προσπάθειες της περιόδου που αφορούσαν τη Κρήτη.
Τα εκθέματα
Στο μουσείο θα γίνει μεγάλη προσπάθεια να συγκεντρωθεί αρχειακό και φωτογραφικό υλικό από όλη τη Κρήτη από ιδιωτικές συλλογές, ιδιωτικά μουσεία, λαογραφικά μουσεία, πολιτιστικούς συλλόγους, και άλλες πηγές. Θα δοθούν ως κίνητρο προς όλους αυτούς τους φορείς συλλογικούς ή ιδιωτικούς, ότι για το οποιοδήποτε έκθεμα το οποίο θα προσφερθεί και θα εκτίθεται, θα αναγράφεται στην προθήκη και ο δωρητής του. Εκτιμούμε ότι αυτό θα λειτουργήσει ως πολύ ισχυρό κίνητρο για να προσφερθούν ιδιωτικά εκθέματα κυρίως. Επίσης εκτιμούμε πως θα συγκεντρωθούν ως εκθέματα και πολλά φύλλα εφημερίδων της περιόδου αυτής.
Το χρέος
Θεωρούμε πως αποτελεί χρέος της Ελληνικής πολιτείας να δημοσιοποιηθεί με ένα ειλικρινή και τρόπο και με ιστορική ακρίβεια η νεότερη ιστορία του Κρητικού λαού, όπου για ένα αιώνα περίπου πάλευε για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά του. Ο πληθυσμός του νησιού μετά από κάθε ξεσηκωμό μειώνονταν δραστικά αφού οι Οθωμανοί κατέστρεφαν και πυρπολούσαν ακόμη και ολόκληρα χωριά. Έτσι επιβεβαιώνεται και η εκτίμηση του ιστορικού Λ. Καλλιβρετάκη ότι μετά τον ξεσηκωμό του 1821, η Κρήτη ήταν γεμάτη από «ερείπια και χήρες»! Μετά από κάθε ξεσηκωμό πολλές χιλιάδες οικογένειες, με στόχο να σωθούν οι γυναίκες και τα παιδιά τους, μετοικούσαν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στα Κύθηρα, στη Μάνη, στην Ανατολική Πελοπόννησο και στις Κυκλάδες.
Ο προτεινόμενος οδικός χάρτης
Για να προχωρήσει το εν λόγω εγχείρημα της δημιουργίας του μουσείου, προτείνουμε να υπάρξει μια πρωτοβουλία από πρόσωπα που διαθέτουν πραγματικό και αέναο ενδιαφέρον για το μέλλον του νησιού μας. Η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να ξεκινήσει με τη συγκρότηση μιας σχετικά ολιγομελούς επιτροπής πρωτοβουλίας για την δημιουργία του μουσείου. Θα μπορούσε να ληφθεί ως παράδειγμα η επιτροπή πρωτοβουλίας που συγκροτήθηκε το 1975 για τη προώθηση της ίδρυσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και της οποίας ο στόχος στέφθηκε με επιτυχία. Στην επιτροπή πρωτοβουλίας θα πρέπει να συμμετέχουν αντιπροσωπευτικά και οι παρακάτω: οι δήμαρχοι, Αγίου Βασιλείου, Σφακίων, Ρεθύμνου, Χανίων, Μεσσαράς, Ηρακλείου, Βιάννου και Σητείας. Επίσης ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο καθηγητής αρχαιολογίας Νίκος Σταμπολίδης, ένας καθηγητής της σχολής ιστορίας-αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ένας εκπρόσωπος των τουριστικών επιχειρήσεων του νησιού, καθώς και από ένας εκπρόσωπος των δύο τραπεζικών ιδρυμάτων της Κρήτης. Η επιτροπή αυτή θα «πάρει πάνω της» την όλη υπόθεση, θα αναζητήσει χορηγούς επικοινωνίας εντός και εκτός Κρήτης για τις δράσεις της, οι οποίες θα έχουν σαν σκοπό την δημοσιοποίηση της ιδέας, ώστε το εγχείρημα να αποκτήσει μια ισχυρή δυναμική. Παράλληλα θα κατατεθεί ένα απόλυτα τεκμηριωμένο υπόμνημα προς την κυβέρνηση που θα έχει σαν στόχο τη λήψη της γενναίας απόφασης για την ανέγερση του μουσείου.
Πηγή: Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Κρήτη 1829-1869 και 1871-1913, Αθήνα, 2004.
