Άκρως ανησυχητικά είναι τα ευρήματα και της τελευταίας έκθεσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην πατρίδας μας: Η Ελλάδα είναι άνω του ευρωπαϊκού μέσου όρου, με την Κρήτη να δεσπόζει και να διατηρεί τα αρνητικά πρωτεία.
Το πρόβλημα για το νησί – που κατά πολλούς θεωρείται η «κοιτίδα» της Μεσογειακής Διατροφής – αναδεικνύεται εδώ και πολλά χρόνια μέσα από σημαντικές μελέτες και δημοσιεύσεις του πανεπιστημίου Κρήτης και δη της εξαιρετικής έρευνας που είχε εκπονήσει ο ομότιμος καθηγητής Αντώνης Καφάτος.
Οι κίνδυνοι συννοσηρότητας που ελλοχεύουν και αναφύονται είναι πολλοί, άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Διότι, η παχυσαρκία σήμερα θεωρείται μία μεταβολική διαταραχή, η οποία συνδέεται και τόσο με την καρδιαγγειακή νόσο και το σακχαρώδη διαβήτη όσο και με τη χρόνια ηπατοπάθεια, όπως εξηγεί στα «Ρ.Ν.» ο καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας της Ιατρικής Σχολής κ. Χρήστος Λιονής, παραθέτοντας τρόπους και λύσεις ανάσχεσης και σταδιακής – αποτελεσματικής αντιμετώπισης του φαινομένου.
Σύμφωνα με τον ίδιο, απαιτούνται κατά βάση δύο ειδών παρεμβάσεις: σε επίπεδο υπηρεσιών υγείας, με ένα ισχυρό σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και σε επίπεδο πληθυσμού, με παρεμβάσεις που θα εκκινούν από τα σχολεία και την οικογένεια και με τη συνδρομή όλων των συναρμόδιων φορέων.
Ένα άτομο «ενεργό και συμμέτοχο»
Η παχυσαρκία, όπως μας λέει ο κ. Λιονής, εκτός από τη σύνδεση της με το καρδιαγγειακό σύστημα συνδέεται και με άλλα χρόνια νοσήματα, που δεν έχει αναδειχθεί στις συζητήσεις, όπως: Τη μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος, που σχετίζεται με τη χρόνια ηπατίτιδα, την κίρρωση και τον καρκίνο του ήπατος».
Το μέγεθος του προβλήματος αυξάνει όσο περνούν τα χρόνια. «Συνδέεται με την αλλαγή του τρόπου ζωής στην Κρήτη» θα πει ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Κρήτης, σημειώνοντας πως «Όταν μιλάμε για την παχυσαρκία είναι σωστό να μην τη διαβάζουμε απομονωμένα. Να τη διαβάζουμε μαζί με την καρδιαγγειακή νόσο και το σακχαρώδη διαβήτη (γι’ αυτό αναφέρεται σήμερα ως την καρδιομεταβολική διαταραχή) και με τα άλλα νοσήματα, όπως ο καρκίνος του εντέρου (εδώ η σχέση με τη διατροφή) και τον καρκίνο του ήπατος (εδώ η σχέση με τη λιπώδη νόσο). Το να λες μόνο ότι πρέπει να ασκείσαι, να ακολουθείς τη Μεσογειακή Διατροφή, το να αποφεύγεις κάποια τρόφιμα, το να μειώσεις το βάρος σου, είναι ρητορικές λέξεις. Δεν φτάνουν» υποστηρίζει ο κ. Λιονής, εστιάζοντας παράλληλα και στο κάπνισμα, έναν ακόμη μεγάλο παράγοντα κινδύνου (προσδιοριστή) της καρδιαγγειακής νόσου που το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε ανοδική πορεία και πολλών ειδών καρκίνου.
«Όταν κανείς μιλάει για την παχυσαρκία δεν θα πρέπει να ξεχνάει και το κάπνισμα και να ενημερώνει ότι ο συνδυασμός αυτός αυξάνει πολύ τον κίνδυνο εμφάνισης ενός σοβαρού καρδιαγγειακού γεγονότος. Ακόμη να ενημερώνει για την πιθανότητα ανάπτυξης χρόνιας ζημιάς στο ήπαρ που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε κίρρωση και σε καρκίνο του ήπατος. που συμπεριλαμβάνεται στους δέκα πιο συχνούς τύπους καρκίνου στην Κρήτη» επισημαίνει ο καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας της Ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου Κρήτης.
«Δεν φτάνει να επισημαίνουμε, ούτε να φοβίζουμε. Πρέπει οι υπηρεσίες υγείας και η πολιτεία να μιλήσουν για όλες αυτές τις διαστάσεις, πρέπει να καταστήσει το άτομο ενεργό και συμμέτοχο στις αποφάσεις που αφορούν την υγεία του. Κι αυτό δεν το επιτυγχάνει κανείς αποσπασματικά. Πρέπει να ξεκινήσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα που θα αναφέρεται στην οικογένεια και στο σχολείο. Και φυσικά, οι υπηρεσίες υγείας θα παίξουν το ρόλο τους» τόνισε συμπληρωματικά ο κ. Λιονής, οποίος αναφέρθηκε στα δύο επίπεδα παρεμβάσεων που πρέπει να γίνουν.
Τα δύο επίπεδα παρεμβάσεων
Σε επίπεδο υπηρεσιών υγείας, όπως θα σημειώσει, χρειάζεται «Ένα ισχυρό σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, μία εξαιρετική ομάδα καλά εκπαιδευμένη που θα μπορεί να συνομιλεί και να έχει ουσιαστικά τεχνικές παρέμβασης. Μιλάμε για ένα άλλο σύστημα υγείας που όχι μόνο θα δίνει ένα φυλλάδιο και θα λέει μείωσε το βάρος σου, αλλά θα προτρέπει και θα εκπαιδεύει τον ασθενή και θα του ζητά να αναλάβει μόνος του τις αποφάσεις, κάτω όμως από υποστήριξη και τεχνικές οδηγίες. Χρειάζονται καλά εκπαιδευμένοι επαγγελματίες, μία διευρυμένη ομάδα στην οποία σημαντικό λόγο και ρόλο θα έχει και ο διατροφολόγος αλλά και ο γιατρός της πρώτης γραμμής, ο προσωπικός γιατρός όπως λέγεται σήμερα με τον καινούργιο νόμο. Θα πρέπει να είναι αυτός που θα βοηθήσει πρώτα τον ασθενή να αναγνωρίσει το θέμα του και να αναγνωρίσει κυρίως τα προβλήματα υγείας του· να πάρει στα χέρια του τις αποφάσεις για την υγεία του – όχι μόνο για την παχυσαρκία».
Μιλώντας για τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και στην κοινότητα, ο κ. Λιονής εξήρε την «εξαιρετική δουλειά» που γίνεται στην Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής από ομάδα ερευνητών στην οποία περιλαμβάνονται οι Διδάκτορες Σοφία Παπαδάκη και Μαριλένα Αναστασάκη.
Σε δεύτερο επίπεδο, έρχονται οι παρεμβάσεις στον πληθυσμό «Με οργανωμένα προγράμματα, που θα γίνουν φυσικά από τις υπηρεσίες υγείας – το πανεπιστήμιο είναι πάντα ένας αρωγός – αλλά και σε συνεργασία με την κοινότητα. Αυτές είναι οργανωμένες συστηματικές παρεμβάσεις και δεν αφορούν μόνο την παχυσαρκία» διευκρινίζει ο καθηγητής του πανεπιστημίου Κρήτης.
Οι παρεμβάσεις αυτές ξεκινούν και από το σχολείο. «Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της παχυσαρκίας εάν δεν συμμετάσχει και εκπαιδευτεί ο ίδιος ο δάσκαλος και ο ίδιος ο καθηγητής του Γυμνασίου, δίπλα στην ομάδα Υγείας» σχολιάζει ο κ. Λιονής και προσθέτει: «Ένα πρόγραμμα σε επίπεδο πληθυσμού, σε επίπεδο κοινότητας θα πρέπει να έχει την αφετηρία στο σχολείο, θα πρέπει να έχει την αναφορά στις οικογένειες και θα πρέπει να έχει και αναφορά σε όλους εκείνους τους φορείς που έχουν έναν ενεργητικό και ουσιαστικό ρόλο. Στις παρεμβάσεις χρειάζεται η συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης και της Εκκλησίας».
Το σκανδιναβικό πρότυπο
Όλες οι παραπάνω επισημάνσεις «Δεν θα πρέπει να αποτελούν αποσπασματικές δράσεις, αλλά να είναι μέρος ενός καλά σχεδιασμένου παζλ παρεμβάσεων, το οποίο θα πρέπει να σχεδιαστεί σε επίπεδο Περιφέρειας, νομού ή και σε επίπεδο δήμων. Ίσως να ξεκινήσει κανένας με πιλοτικές παρεμβάσεις σε επιλεγμένους δήμους. Δεν είναι μόνο θέμα του υπουργείου Υγείας, αλλά αφορά και το υπουργείο Παιδείας και το υπουργείο Εσωτερικών» υπογραμμίζει ο καθηγητής Γενικής Ιατρικής, που έχει ως πρότυπο στο μυαλό του τις σκανδιναβικές χώρες, οι οποίες υιοθέτησαν κι εφάρμοσαν μία διατομεακές παρεμβάσεις μειώνοντας «πάρα πολύ τα ποσοστά παχυσαρκίας και τη θνησιμότητα από καρδιαγγειακή νόσο, που στη χώρα μας δυστυχώς σταθεροποιείται και δείχνει να ανεβαίνει».
Μάλιστα, ο κ. Λιονής θυμάται χαρακτηριστικά κι ένα ταξίδι που είχε κάνει παλαιότερα στην Σουηδία: «Οι σκανδιναβικές χώρες οι οποίες εξαιρετικά μείωσαν την παχυσαρκία, πριν από πολλά χρόνια, έκαναν τέτοιου είδους παρεμβάσεις σε όλα αυτά τα επίπεδα. Κι έχουμε εξαιρετικές αναφορές εδώ και 40 με 50 χρόνια. Νέος ήμουν όταν πήγα στη Σουηδία και θυμάμαι που άλλαξαν το μενού στα εστιατόρια. Θυμάμαι ότι δεκάδες σαλάτες ήταν δωρεάν. Αυτό ήταν μέρος μίας επίσημης στρατηγικής απόφασης στο πλαίσιο αυτών των παρεμβάσεων στο επίπεδο της κοινότητας».
Η αξία της Μεσογειακής Διατροφής
Για την αξία, αυτή καθαυτή, της Μεσογειακής Διατροφής είχε μιλήσει προ ημερών, στη διάρκεια της παρουσίας της στο Ρέθυμνο η Αντωνία Τριχοπούλου, Ακαδημαϊκός στον τομέα της επιδημιολογίας και της δημόσιας υγείας. Επικαλούμενη και η ίδια μελέτες, είχε σταθεί στο γεγονός πως «Ο Κρητικός είναι ο πιο παχύσαρκος Έλληνας. Είναι ο άνθρωπος που έχει την υψηλότερη πιθανότητα να γίνει διαβητικός, είναι ο άνθρωπος που περπατάει λιγότερο. Όλα αυτά τα πράγματα αντανακλούνται ειδικότερα στα νεότερα άτομα». Παρατήρησε ακόμη πως «Οι νεαροί της Κρήτης ολοένα και περισσότερο εγκαταλείπουν τη Μεσογειακή Διατροφή. Το θέμα είναι η καθημερινότητα του ίδιου του λαού. Πίσω από την κατανάλωση θερμίδων και προϊόντων, είναι ένας ολόκληρος πολιτισμός. Η διατροφή δεν είναι μόνο οι θερμίδες, δεν είναι μόνο η παχυσαρκία, δεν είναι μόνο η γεύση. Κάθε τρόφιμο σηκώνει απάνω του μία ολόκληρη πολιτισμική ιστορία».
Εκτός από θέμα πολιτισμού, συμπλήρωσε η κ. Τριχοπούλου, είναι και θέμα περιβάλλοντος: Η βιώσιμη μεσογειακή διατροφή είναι «Μία φυτική διατροφή που δεν λέει σε τίποτα όχι. Εννοούμε αγκινάρες με κρέας και όχι κρέας με αγκινάρες. Άλλη μία φορά (την εβδομάδα) ψαράκι, άλλη μία φορά αυγό κι από εκεί και πέρα έχουμε τα υπέροχα λαχανικά και όσπρια μαγειρεμένα με ελαιόλαδο».
