Το πρόσφατο αφιέρωμα του κ. Χάρη Στρατιδάκη για το πολιτιστικό παρελθόν του Ρεθύμνου «χτύπησε φλέβα».
Έχει παραγίνει το κακό να βαφτίζουμε ιστορικά κάποια σωματεία που η δράση τους περιορίζεται σε λογύδρια προέδρων δοθείσης ευκαιρίας ή σε μια χοροεσπερίδα. Διαβάζω και σκέπτομαι αν αυτά τα συγκεκριμένα είναι ιστορικά πώς να χαρακτηρίσουμε τότε το Λύκειο Ελληνίδων ή τη ΧΕΝ;
Καιρός να θυμηθούμε συνέχεια των θαυμάσιων εκδόσεων σχετικών με το θέμα του Θεμιστοκλή Βαλαρή και του Γιάννη Παπιομύτογλου, πως ξεκίνησαν άλλα σωματεία που ανέβασαν το Ρέθυμνο μεσούρανα.
Επειδή όσα έχω αναφέρει σε προηγούμενα αφιερώματά μου (Δημοτική Φιλαρμονική, Σύνδεσμος για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών, Περιηγητική Λέσχη κ.λπ. λειτούργησαν σε περιόδους που δεν έζησα εγώ παρά στα τελευταία χρόνια, είπα να καταθέσω μνήμες αυτών που βίωσα και διδάχτηκα από τα μέλη τους, τόσα πολλά. Και να πως ξεκίνησε το δικό μου πολιτιστικό οδοιπορικό μνήμης στο Ρέθυμνο.
Βρέθηκα στην ονειρεμένη μου πόλη τον Αύγουστο του 1972. Τυχερή όσο δεν περιγράφεται βρήκα αμέσως δουλειά στον τομέα που με ενδιέφερε κι έτσι μπορούσα να αποχαιρετήσω το «πρώτο μου αφεντικό» τον Αντώνη Μακρυμανωλάκη που με την προσωρινή μου απασχόληση στο γραφείο μεταφορών που λειτουργούσε, απέναντι από τον Δημοτικό Κήπο, είχα εξασφαλίσει τα προς το ζειν.
Τώρα κάνοντας ρεπορτάζ μπορούσα στο ζειν να απολαύσω και το Ευ. Ήταν 14 Νοεμβρίου 1972 που με προσέλαβαν στην εφημερίδα.
Από τις πρώτες γνωριμίες μου στον χώρο του πολιτισμού ήταν ο Μανόλης Κούνουπας. Θα μπορούσα να τον θεωρήσω και μέντορά μου, αφού είχε καταφέρει σε λίγες μέρες να μου δώσει μια πλήρη εικόνα της πολιτιστικής ζωής.
Ένα Σάββατο (τότε δεν δουλεύαμε πενθήμερο) μου θύμισε ότι την επομένη είχαμε συναυλία Μουσικών Νειάτων. Μου έδωσε γενικές πληροφορίες για την εκδήλωση και την επομένη η καλή σου βρέθηκα στο Ωδείο Ρεθύμνου όπου με υποδέχτηκε ένας εξαιρετικά γοητευτικός κύριος, που ήταν ο πρόεδρος όπως πληροφορήθηκα του φορέα ο κ. Βαγγέλης Στεφανάκης.
Εκείνη την εποχή έτυχε να είμαι η μοναδική δημοσιογράφος στον χώρο της ενημέρωσης. Κι είχα το προνόμιο να γίνομαι ενθουσιωδώς δεκτή σε κάθε εκδήλωση, ξέροντας οι διοργανωτές ότι θα την παρουσιάσω όσο πιο τίμια γίνεται.
Έτσι κι εκείνο το πρωινό της Κυριακής μετά τη θερμή υποδοχή που μου επιφύλαξε ο πρόεδρος και τα μέλη του Δ.Σ των Μουσικών Νειάτων με ύφος το λιγότερο… βαρόνης προχώρησα να καθίσω στην πρώτη σειρά που μου υπέδειξαν. Κι ευτυχώς δηλαδή γιατί η αίθουσα ήταν κατάμεστη.
Δεν υπήρχε ούτε ένα κάθισμα άδειο. Στις πρώτες σειρές ήταν όλες οι αρχές. Και διάσπαρτοι στον χώρο άνθρωποι που είχα αρχίσει να γνωρίζω και να σέβομαι ιδιαίτερα. Το ζεύγος Βαλαρή, η Μαρία Παπαϊωάννου, η Ειρήνη Γρηγοριάδου, η Σοφία Ηλιάκη, ο Ανδρέας Σταυρουλάκης, ο Μανώλης Κούνουπας, ο Ανδρέας και η Μέτα Κούνουπα, ο Διονύσης Καλόφωνος και τόσοι άλλοι…
Για να είμαι ειλικρινής η πρώτη μου αίσθηση ήταν πως βρισκόμουν «έξω από τα νερά μου». Το μουσικό άκουσμα που θα ακολουθούσε μου ήταν παντελώς άγνωστο. Οι γνώσεις μου έφθαναν το πολύ μέχρι οπερέτας. Και δεν με ένοιαζε τόσο τι θα άκουγα – αφού κάθισα στην καρέκλα θα έκανα υπομονή μέχρι να τελειώσει η συναυλία. Τι θα έγραφα με απασχολούσε γιατί με τις κορυφές του πνεύματος που περνούσαν από την εφημερίδα, καθημερινά, είχα πλήρη συναίσθηση των απαιτήσεων του αναγνωστικού μας κοινού. Και μεταξύ μας είχα αρχίσει να ιδρώνω.
Μετά τον κ. Στεφανάκη που μας καλωσόρισε με μια ζεστή προσλαλιά, ένας επίσης ευγενέστατος κύριος που μας συστήθηκε Γιώργος Φραγκουλάκης, – τενόρος ανέφερε το πρόγραμμα -, άρχισε μια διδασκαλία μουσικού ακροάματος που με άφησε άναυδη. Και το μουσικό παράδειγμα που ακολουθούσε την κάθε ανάλυση έργου με απογείωνε. Τι συγκίνηση ήταν αυτή. Δεν ήθελα να τελειώσει η εκδήλωση. Όσο για την υψίφωνο Μίσα Ικεούτσι που συμμετείχε επίσης στη συναυλία αυτή ήταν καταπληκτική.
Τι θεϊκό άκουσμα ήταν εκείνο.
Δεν μπορώ να περιγράψω πως ένοιωσα φεύγοντας. Με είχε πλημμυρίσει η ευωχία μιας ιδιαίτερα σημαντικής για τα ενδιαφέροντά μου καλλιτεχνικής πανδαισίας.
Τη Δευτέρα το πρωί έσπευσα να ετοιμάσω το κείμενό μου, αλλά ο Μανόλης Καλαϊτζάκης, αρχισυντάκτης και δάσκαλός μου, με πρόλαβε.
– Θα φέρει, μου είπε, κείμενο η κ. Ειρήνη Γρηγοριάδου. Διάβασέ το γιατί έτσι γράφεται υποδειγματικά ένα μουσικοκριτικό σημείωμα.
Να πω ότι ενθουσιάστηκα; Αλίμονο! Είχα αρχίσει να «βράζω στο ζουμί» μου. Μα τι έλεγε ο άνθρωπος; Δεν μπορούσα να περιγράψω τα αισθήματα που με κατέκλυσαν μετά τη συναυλία; Θα έχανα τέτοια ευκαιρία να επιδείξω γνώσεις, ανύπαρκτες μέχρι πρότινος. Από μυαλά 18χρονης της εποχής τι λογική σκέψη να περίμενε κανείς;
Όταν όμως διάβασα το κείμενο της αξέχαστης δέσποινας του τόπου μας, τότε κατάλαβα και πώς γράφεται ένα μουσικό ρεπορτάζ, αλλά κυρίως γιατί χαρακτήριζαν την αγαπημένη μας κ. Ειρήνη «Αθηνά Σπανούδη» του Ρεθύμνου. Ακολούθησε κι άλλο άρθρο αυτή τη φορά από τον χαλκέντερο συνεργάτη Ανδρέα Σταυρουλάκη, που παρουσίαζε τη συναυλία από τη δική του οπτική, επίσης ενδιαφέρουσα.
Το αποτέλεσμα μετά την εμπειρία μου αυτή είναι να περιμένω ανυπόμονα την επόμενη συναυλία. Δεν έχανα συναυλία για συναυλία. Και το πιο σημαντικότερο από τότε άρχισα να λατρεύω την κλασική μουσική. Στα Μουσικά Νειάτα οφείλω ότι έμαθα να ακούω κλασσική μουσική, μέχρι που ήρθε στην πόλη ο Μπάμπης Πραματευτάκης και κοντά στα άλλα μου έμαθε και να καταλαβαίνω τι ακούω από κλασική μουσική.
Τα Μουσικά Νειάτα λοιπόν ήταν από τους βασικούς πυρήνες που ανέβαζαν τον πήχη στην πολιτιστική μας ζωή. Και να πως απέκτησε το Ρέθυμνο το ευλογημένο αυτό σωματείο που πολλές φορές μου λείπει.
Ένα πρωινό στο γραφείο του νομάρχη
Οι δύο κυρίες που επισκέφτηκαν εκείνο το πρωινό τον τότε Νομάρχη Ρεθύμνου Νίκο Νικούλη δεν ήταν τυχαίες.
Γι’ αυτό και κείνος τις δέχτηκε με ξεχωριστή χαρά. Μια και ποιος θεσμικός άρχοντας δεν θα αισθανόταν τιμή να έχει στο γραφείο του μια Δομινή Μαρία Σαρρή, ανιψιά της λαίδης Κρώσφηλδ και μια Ειρήνη Σαλονικιού παραγωγό του Γ’ Προγράμματος της ΕΡΤ.
Ο λόγος όμως της επίσκεψής τους δεν είχε καμιά σχέση με την ιδιότητα της κ. Σαρρή που ήταν πρόεδρος του «Μαρίκα Ηλιάδη» και μάλιστα του είχε δώσει μεγάλο κύρος με τη χρηστή της διοίκηση. Ούτε φυσικά με την ΕΡΤ και τα καθήκοντα της κ. Σαλονικού.
Οι δύο κυρίες πραγματοποιούσαν επίσκεψη στην Κρήτη για να ζητήσουν εθελοντική συνεργασία, προκειμένου να λειτουργήσει και στο Ρέθυμνο παράρτημα του Συλλόγου «Μουσικά Νειάτα Ελλάδος».
Ήταν μια από τις πιο ουσιαστικές δράσεις της λαίδης Κρώσφηλδ το γένος Ηλιάδη.
Αφιερώνοντας τον εαυτό της σε κάθε παιδί ευάλωτης κοινωνικά ομάδας, θέλησε με τα «Μουσικά Νειάτα» να του προσφέρει και μουσική παιδεία. Και η ανιψιά της Δομινή Μαρία ήταν ο καταλληλότερος άνθρωπος να στηρίξει την προσπάθεια αυτή.
Ο Νικούλης μια υποδειγματική μορφή κρατικού λειτουργού που διέθετε άριστη παιδεία, άκουσε με ενδιαφέρον την πρόταση των κυριών αλλά σκεφτόταν ποια δικαιολογία να βρει για να βγει από δύσκολη θέση. Δεν είχε σχετικό κονδύλι για δραστηριότητες όπως αυτή. Με ανακούφιση όμως άκουσε ότι δεν χρειαζόταν οικονομική στήριξη από τη Νομαρχία, για τη δημιουργία του παραρτήματος αλλά ένας άνθρωπος να κάνει προσωπική του υπόθεση τον θεσμό.
Και ο νομάρχης αυτή τη φορά δεν δίστασε καθόλου. Με βάση τις προδιαγραφές των κυριών ένα και μόνο όνομα ήρθε αμέσως στο νου του Βαγγέλης Στεφανάκης.
Ο κ. Στεφανάκης τότε είχε τελειώσει σπουδές και επέστρεψε στην πόλη του να σταδιοδρομήσει επαγγελματικά. Είχε μάλιστα έτοιμο και το πλάνο για την οργάνωση φροντιστηρίου που αργότερα θα γινόταν από τις ιστορικές εστίες γνώσεις και άριστης προετοιμασίας για ανώτατα ιδρύματα. Και έμεινε στην ιστορία του τόπου και για κάτι άλλο πολύ συγγενές με τη δράση της κ. Σαρρή. Βοηθούσε τα παιδιά χαμηλών εισοδηματικά τάξεων με απόλυτα χριστιανική αντίληψη και είναι πολλοί οι σημερινοί επιστήμονες που χάρις στο φροντιστήριο του Βαγγέλη Στεφανάκη απέκτησαν το πολύτιμο εφόδιο ενός πτυχίου. Ένα γλυκό μυστικό καλά θαμμένο στον κήπο της αγάπης και της κοινωνικής προσφοράς.
Ο Νικούλης τον επέλεξε γιατί αν και τόσο νέος πρωτοστατούσε στην πολιτιστική ζωή. Είχε το σπάνιο χάρισμα της φωνής, που ήταν χάρμα να την απολαμβάνεις είτε στο ψαλτήρι είτε στο βάθρο του σολίστα χορωδίας.
Η απαγγελία του επίσης ήταν μοναδική. Λίγα χρόνια αργότερα θα τον σύγκριναν χωρίς υπερβολή με τον μεγάλο μας Μάνο Κατράκη.
Είχε και το «μικρόβιο» της πολιτιστικής προσφοράς από μικρός και δεν έλειπε από καμιά εκδήλωση επιπέδου της πόλης.
Ποιος καταλληλότερος λοιπόν να αναλάβει τα «Μουσικά Νειάτα» από αυτόν;
Οργανώθηκε λοιπόν άμεσα το παράρτημα. Μέλη της πρώτης εκείνης επιτροπής ήταν: Ειρήνη Γρηγοριάδου, Αντιγόνη Χομπίτη, Ανδρέας Σταυρουλάκης, Δανάη Μαραγκουδάκη, Ρίτσα Καρνιωτάκη, Κώστας Αποστολάκης, Βαγγέλης Στεφανάκης, Μαρ. Ακτουδιανάκη, Στέλιος Μπαγουράκης, Γ. Δασκαλάκης, Κων. Παπαδάκης, Ελένη Παπαδουράκη, Έφη Γαγάνη.
Η συμμετοχή για την κάρτα μέλους ήταν καθαρά συμβολική. Από τις συνδρομές αυτές κάλυπτε το τοπικό σωματείο τη φιλοξενία των καλλιτεχνών. Για τα υπόλοιπα φρόντιζαν τα κεντρικά στην Αθήνα.
Η είσοδος ήταν ελεύθερη φυσικά. Τα παιδιά ήταν ιδιαίτερα περήφανα να αναδεικνύουν την κάρτα μέλους και πιο πολύ που είχαν την τιμητική τους στην αίθουσα.
Με την πάροδο του χρόνου τα «Μουσικά Νειάτα» ανέπτυξαν ακόμα μεγαλύτερη δράση. Οι συναυλίες μεταφέρθηκαν και στα σχολεία. Εκδηλώσεις επεκτάθηκαν σε Ανώγεια, Σπήλι, Αγία Γαλήνη και σε άλλες περιοχές.
Οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες που μεσουρανούσαν στην αθηναϊκή σκηνή έκαναν εμφανίσεις και στο Ρέθυμνο.
Άρης Γαρουφαλής, Ντόρα Μπακοπούλου, Νέλλη Σεμιτέκολο, Δόμνα Ευνουχίδου, Στέλλα Γαδέδη, Αλίκη Βατικιώτη, Σοφία Σπυράτου, Βαγγέλης Μπουντούνης, το ζεύγος Ασημακόπουλου και τόσοι άλλοι.
Μέχρι και άρπα με σολίστα την Αλίκη Κριθάρη απολαύσαμε. Όργανο καθόλου εύκολο στις μετακινήσεις. Κι όμως για το Ρέθυμνο έγινε η εξαίρεση.
Για πρώτη φορά το Ρέθυμνο γνώρισε παράσταση με μπαλέτο από τη σχολή του Γιάννη Μέτση.
Αξίζει να τονιστεί για την ιστορία ότι εκείνη την εποχή η σκηνή του Ωδείου ήταν η πλέον ακατάλληλη για να δεχθεί μπαλέτο. Κι όμως το πείσμα του Βαγγέλη Στεφανάκη θριάμβευσε και πάλι.
Με τη βοήθεια του συμπολίτη μας ξυλουργού Μανόλη Τζιράκη, που δεν δέχτηκε ποτέ αμοιβή, τοποθέτησαν μαδέρια έτσι ώστε η σκηνή να γίνει καταλληλότερη και από αυτή της Αθήνας.
Αργότερα δόθηκαν και παραστάσεις όπερας από τη Λυρική με παιδικό θέαμα από την Κάρμεν Ρουγγέρη, ενώ από τις πολύ ωραίες εκδηλώσεις ήταν κι αυτή με τον Λουδοβίκο που άφησε εποχή.
Σημαντική ήταν και η συνεργασία με το Πανεπιστήμιο, ιδιαίτερα την περίοδο που είχαμε την τύχη να διδάσκει σ’ αυτό ο Γιώργος Αμαργιανάκης. Σε περιόδους που το Ωδείο ήταν «γιαπί» ελέω Αρχαιολογικής Υπηρεσίας οι εκδηλώσεις γίνονταν στην φιλόξενη πάντα αίθουσα του Λυκείου Ελληνίδων και στην αίθουσα 3 του Πανεπιστημίου.
Από τα συνεργασίες σταθμός ήταν επίσης αυτή των «Μουσικών Νειάτων» με το ΚΑΠΗ. Ένα λειτουργούσε τότε. Και θα μείνει αξέχαστη μια συναυλία με τον Γιώργη Μουζουράκη που έδινε το στίγμα ότι η μουσική με κάθε είδος της μπορεί να καλλιεργεί το φιλότεχνο πνεύμα. Αρκεί να γίνεται με σεβασμό στην ποιότητα. Συνεργασία και επιτυχημένη μάλιστα είχε γίνει και με το Κέντρο Νέων επί προεδρίας Ελένης Τζέτζου.
Η φήμη του σωματείου έγινε μεγαλύτερη από τότε που ξεκίνησε η συνεργασία με το Βρετανικό Συμβούλιο. Είχε μάλιστα τόση επιτυχία ώστε στο τέλος το Συμβούλιο όταν είχε πια μόνο μεταξύ δύο πόλεων να επιλέξει διάλεγε πάντα το Ρέθυμνο.
Στην εκδήλωση αυτή τραγούδησε με απαίτηση Μουζουράκη που τον θαύμαζε και δεν το έκρυβε και ο Βαγγέλης Στεφανάκης.
Σε αρκετές περιπτώσεις επίσης ωφελήθηκαν νέοι του Ρεθύμνου που με τη διαμεσολάβηση του σωματείου παρακολούθησαν σεμινάρια με την Ευρωπαϊκή Ορχήστρα Νέων και άλλα διεθνή μουσικά σχήματα στο εξωτερικό.
Για τριάντα χρόνια τα «Μουσικά Νειάτα» δίδαξαν μουσικό ακρόαμα και δημιούργησαν το κοινό που θα μπορούσε να παρακολουθήσει και να αξιολογήσει τις μεγάλες πολιτιστικές δράσεις του Ρεθύμνου καθώς και τα Φεστιβάλ.
Από τα «Μουσικά Νειάτα» το Ρέθυμνο κατέκτησε μια από τις πρώτες θέσεις στη συνείδηση των μεγάλων καλλιτεχνών και αποκτούσε υπόσταση η παράδοση της πόλης στα Γράμματα και τις Τέχνες.
Και πάντα μπροστά ο Βαγγέλης Στεφανάκης που είχε κάνει προσωπική του υπόθεση την επιτυχία των εκδηλώσεων του σωματείου.
Ήταν μεγάλη η συμβολή των «Μουσικών Νειάτων» στη μουσική παιδεία των νέων. Και η αναγνώριση ήρθε από την ΕΡΤ τον Οκτώβριο του 2000 με τη βράβευση του κ. Στεφανάκη για τη συνολική του προσφορά και στον θεσμό αυτό.
Η πανηγυρική αυτή εκδήλωση έγινε στο Ωδείο με συμμετοχή ντόπιων νεαρών καλλιτεχνών κι ένα αξέχαστο κοντσέρτο για πιάνο από τον Άρη Γαρουφαλή.
Τα «Μουσικά Νειάτα» είναι πλέον σφραγίδα αλλά με ανεξίτηλη προσφορά στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι.
Ο επόμενος φορέας που ανέβαζε τους ρυθμούς της πολιτιστικής ζωής του τόπου ήταν η Περιηγητική Λέσχη με τη Γιορτή Κρασιού και το Καρναβάλι που έδινε μια άλλη όψη στο Ρέθυμνο.
Από τη θεατρική σκηνή του Συνδέσμου για τη Διάδοση Καλών Τεχνών πόσες και πόσες ωραίες παραγωγές δεν απολαύσαμε. Μάλιστα τελευταία πριν τη μεταπολίτευση είχε δώσει ο Παντελής Πρεβελάκης έργα που συζητήθηκαν όπως «Το χέρι του σκοτωμένου». Και όπως έχω αναφέρει ξανά η αγαπημένη θέση του Πρεβελάκη στο Ωδείο ήταν στο πατάρι για να μπορεί να παρακολουθεί αθέατος. Η παράσταση «Το χέρι του σκοτωμένου» αναφέρεται σε τρία μονόπρακτα έργα του Παντελή Πρεβελάκη: «Η Δεύτερη Εντολή», «Το τρελό αίμα» και «Το χέρι του σκοτωμένου». Το έργο επικεντρώνεται σε θέματα όπως ο έρωτας, η τιμή, η ηθική και η περηφάνια της Κρήτης. Διάφορες θεατρικές παραστάσεις του έργου έχουν πραγματοποιηθεί στο Ρέθυμνο.
Ψυχή των παραστάσεων ήταν ο αξέχαστος Μανόλης Βογιατζάκης.
Ο άνθρωπος με την ευρύτατη, όπως θυμάμαι, θεατρική παιδεία. Αξέχαστη μια συζήτηση που είχαμε ανοίξει κάποτε για το θέατρο του παραλόγου.
