Καταγράφηκε αύξηση 9% στο αεροδρόμιο Χανίων και 6% στο αεροδρόμιο Ηρακλείου σε σχέση με το 2022
Ενδιαφέροντα είναι τα αποτελέσματα της έρευνας τουρισμού για το 2023 που πραγματοποιήθηκε από το Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης και συντονίστηκε από το ΜΑΙΧ, όπου παρουσιάζονται συγκριτικά στοιχεία τόσο για τις αφίξεις και τις κύριες εθνικότητες των αλλοδαπών επισκεπτών και στα δυο αεροδρόμια της Κρήτης, Χανίων και Ηρακλείου, όσο όμως και για το προφίλ, την οικονομική κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο, την επιλογή καταλύματος αλλά και χρόνου διαμονής, την κατανάλωση αλλά και το αν έμειναν ικανοποιημένοι το διάστημα των διακοπών τους, οι αλλοδαποί τουρίστες που επισκέφτηκαν την Δυτική Κρήτη καθώς η έρευνα εστιάζει στους επισκέπτες που αφίχθηκαν μέσω του αεροδρομίου Χανίων.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ρεκόρ αφίξεων αλλοδαπών τουριστών καταγράφηκε και στα δυο αεροδρόμια της Κρήτης, καθώς οι αφίξεις στο αεροδρόμιο Χανίων ξεπέρασαν τα 1.4 εκατ., σημειώνοντας αύξηση 9% σε σχέση με το 2022 ενώ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου έφτασαν τα 3.6 εκατ. σημειώνοντας αύξηση κατά 6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Το 37% των αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Χανίων προέρχονται από Σκανδιναβικές χώρες, ενώ το 55% των αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Ηρακλείου προέρχονται από Γερμανία, Βρετανία, Γαλλία. Οι Βρετανοί, συνεχίζουν και παραμένουν στην πρώτη θέση επί των συνολικών αφίξεων στο αεροδρόμιο Χανίων, ωστόσο η φετινή αύξηση, σε σχέση με το 2022, οφείλεται κυρίως στους Σκανδιναβούς και ακολουθούν Πολωνοί και Γερμανοί που σημειώνουν σημαντικά ποσοστά αυξήσεων.
Στο αεροδρόμιο Ηρακλείου οι αφίξεις Γερμανών τουριστών παρέμειναν στην κορυφή της λίστας και το 2023 παρότι σημείωσαν πτώση σε σχέση με το 2022 και ακολουθούν Βρετανοί και Γάλλοι.
Όπως προαναφέρθηκε, η έρευνα τουρισμού εστιάζει στην Δυτική Κρήτη και υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το Εργαστήριο Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (ΕΛΜΕΠΑ), μέλη του Τμήματος Οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης και την Ανώτερη Σχολή Τουριστικής Εκπαίδευσης Κρήτης (ΑΣΤΕΚ).Για την ανάλυση της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο αεροδρόμιο Χανίων (Ι. Δασκαλογιάννης) έχουν συμπεριληφθεί 5000 έγκυρα ερωτηματολόγια, μεταφρασμένα σε διάφορες γλώσσες, από ερευνητές του ΜΑΙΧ και Πολυτεχνείου Κρήτης. Τα αναλυτικά αποτελέσματα παρουσιάζονται παρακάτω:
Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο Αεροδρόμιο Χανίων
Σχετικά με τις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Χανίων και με βάση τα πρόσφατα στοιχεία της Fraport-Greece για την περίοδο Ιανουάριος-Νοέμβριος 2023, καταγράφεται ρεκόρ αφίξεων ξεπερνώντας τα 1.4 εκ. αφίξεις και σημειώνοντας αύξηση 9% σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, όπου είχαν σημειωθεί 1.3 εκ. αφίξεις.
Η φετινή αύξηση, σε σχέση με το 2022, οφείλεται τόσο από τους Σκανδιναβούς όσο και από τους μη Σκανδιναβούς, οι οποίοι σημειώνουν ισόποσο ποσοστό αύξησης. Ειδικότερα από τους Σκανδιναβούς, τη μεγαλύτερη αύξηση σημειώνουν οι Νορβηγοί με 30% και ακολουθούν Σουηδοί και Φινλανδοί με ποσοστά αύξησης 8% και 6%, αντίστοιχα. Αντίθετα, μείωση καταγράφουν οι Δανοί κατά 5%, παραμένοντας όμως στη δεύτερη θέση επί των συνολικών αφίξεων. Γενικά, παρατηρούμε ότι οι Σκανδιναβοί σταθεροποιούνται κοντά στο 37% επί των συνολικών αφίξεων μετά την εποχή του κορονοϊού, όταν πριν το ποσοστό τους είχε εδραιωθεί γύρω στο 50%. Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ότι οι αφίξεις των Σκανδιναβών μειώνονται, αλλά ότι οι αφίξεις των μη Σκανδιναβών αυξάνονται με πολύ πιο γοργούς ρυθμούς.
Αναφορικά με τις κύριες εθνότητες των μη Σκανδιναβών, Πολωνοί και Γερμανοί είναι αυτοί που σημειώνουν σημαντικά ποσοστά αυξήσεων με 10% και 6%, αντίστοιχα, ενώ οι Βρετανοί, οι οποίοι συνεχίζουν και παραμένουν στην πρώτη θέση επί των συνολικών αφίξεων καταγράφουν μια μικρή αύξηση. Σχετικά με τις υπόλοιπες εθνότητες, ενθαρρυντικές είναι οι αυξήσεις των Ρουμάνων, Αυστριακών και Κυπρίων με διψήφια ποσοστά αύξησης σε σχέση με την περυσινή περίοδο, ενώ έχουμε και την προσέλκυση νέων αγορών, αφού για πρώτη φορά επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη αλλοδαποί επισκέπτες που προέρχονται από το Λουξεμβούργο.
Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο Αεροδρόμιο Ηρακλείου
Αναφορικά με τις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο Ηρακλείου και με βάση τα πρόσφατα στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας Ηρακλείου, για το έτος 2023, καταγράφεται πολύ υψηλός αριθμός αφίξεων, της τάξεως των 3,6 εκατ. αφίξεων, σημειώνοντας αύξηση κατά 6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Γερμανοί, Βρετανοί και Γάλλοι απαρτίζουν την πρώτη τριάδα καταλαμβάνοντας το 55% επί των συνολικών αφίξεων με τους Γερμανούς να συνεχίζουν να παραμένουν στην κορυφή της λίστας με 29%, σημειώνοντας όμως μια σημαντική πτώση της τάξεως του 4% σε σχέση με την περυσινή περίοδο. Βρετανοί και Γάλλοι ακολουθούν με ποσοστά αύξησης 7% και 11% αντίστοιχα.
Σχετικά με τις άλλες εθνότητες, οι Ολλανδοί παραμένουν στην τέταρτη θέση με ποσοστό 6% επί των συνολικών αφίξεων καταγράφοντας όμως μια οριακή μείωση σε σχέση με την περυσινή περίοδο, όπως σημαντική πτώση καταγράφεται και από τους Ελβετούς κατά 21%. Αντίθετα, η πλειοψηφία των υπόλοιπων κύριων εθνοτήτων καταγράφουν διψήφιο ποσοστό αύξησης με σημαντικότερη αυτή των Πολωνών κατά 22% και Αυστριακών κατά 20%, ανεβαίνοντας στην πέμπτη και έκτη θέση, αντίστοιχα ενώ πολύ ενθαρρυντική είναι η αύξηση των Ρουμάνων που πλασάρονται στην πρώτη δωδεκάδα επί των συνολικών αφίξεων για πρώτη φορά.
Οι Ρώσοι, οι οποίοι τα προηγούμενα χρόνια ήταν σταθερά στην τέταρτη θέση επί των συνολικών αφίξεων, λόγω της στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία και των επακόλουθων κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρουσιάζουν και φέτος μηδενικές αφίξεις, όταν το 2019 προσέγγιζαν τις 270 χιλ. αφίξεις.
Προφίλ επισκεπτών 2023
Σύμφωνα με την έρευνα, οι τουρίστες που προτιμάνε το αεροδρόμιο Χανίων ως τελικό προορισμό για τις διακοπές τους, παρουσιάζουν μια σταθεροποιητική τάση ως προς το προφίλ τους σε σχέση με την περυσινή τουριστική περίοδο σε σημείο να μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι όποιες ανακατατάξεις συντελέστηκαν στην περίοδο 2020-2022 έχουν παγιωθεί και βρισκόμαστε πλέον σ’ ένα καινούργιο σημείο ισορροπίας.
Έτσι και φέτος καταγράφεται υψηλό το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη για πρώτη φορά, κυρίως λόγω της μειωμένης συμμετοχής Σκανδιναβών τουριστών, μετά την κορονοϊού εποχή, που παραδοσιακά προτιμάνε να ξανα-επισκέπτονται τον συγκεκριμένο προορισμό. Σχεδόν οι μισοί αλλοδαποί τουρίστες επισκέπτονται τη Δυτική Κρήτη για πρώτη φορά. Το ποσοστό αυτό ενισχύεται από την αύξηση των επισκεπτών από το Η.Β., την Γερμανία και την Πολωνία.
Σχετικά με τις ηλικιακές κατηγορίες, τέσσερις στους δέκα τουρίστες είναι νεαρής ηλικίας έως 34 ετών, ενώ υπάρχει διπλασιασμός των ηλικιωμένων επισκεπτών άνω των 65 ετών σε σχέση με το περυσινό έτος. Σχεδόν τρεις στους τέσσερις αλλοδαπούς επισκέπτες που έρχονται στη Δυτική Κρήτη είναι παντρεμένοι ή βρίσκονται σε σχέση, όταν πέρυσι δύο στους τρεις ανήκαν σε αυτή την κατηγορία. Αναφορικά με τη μορφή εργασίας, δύο στους τρεις τουρίστες, απασχολούνται με πλήρη απασχόληση, το 6% των επισκεπτών απασχολείται με μερική απασχόληση, ένας στους δέκα δηλώνει αυτοαπασχολούμενος, ίδιο είναι και το ποσοστό των φοιτητών (είτε εργάζονται είτε όχι) ενώ 5% είναι συνταξιούχοι. Τα ποσοστά αυτά είναι ίδια με το προηγούμενο έτος, εκτός από τους συνταξιούχους, οι οποίοι έχουν σχεδόν διπλασιαστεί. Αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο, δεν παρατηρούνται κάποιες σημαντικές μεταβολές. Τέσσερις στους δέκα αλλοδαπούς επισκέπτες είναι απόφοιτοι Πανεπιστημιακής Σχολής, ενώ τέσσερις στους δέκα έχουν ολοκληρώσει μεταπτυχιακές και διαδακτορικές σπουδές. Το 16% είναι τελειόφοιτοι Λυκείου, 5% τελειόφοιτοι Γυμνασίου, ενώ το ποσοστό εκείνων που έχουν τελειώσει μόνο το Δημοτικό ή δεν έχουν καμία τυπική εκπαίδευση φθάνει μόλις το 1,5%.
Ο μέσος όρος του εισοδηματικού τους επιπέδου παραμένει πολύ υψηλός στα 80.000 ευρώ, κυρίως λόγω της αύξησης των αλλοδαπών τουριστών που προέρχονται από χώρες της Αμερικής, Καναδά και Αυστραλίας, οι οποίοι είναι και πολύ υψηλού εισοδηματικού προφίλ. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σχεδόν το 1/3 των επισκεπτών στην περιοχή μας δηλώνει εισόδημα πάνω από 100.000 €.
Ελαφρά μειωμένος είναι ο αριθμός ημερών, σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, που πραγματοποιούν οι αλλοδαποί τουρίστες κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, αφού οι αλλοδαποί τουρίστες πραγματοποίησαν κατά μέσο όρο εννέα διανυκτερεύσεις φέτος, εμφανίζοντας μια τάση να μειώνονται οι πολυήμερες διακοπές, με τους μισούς περίπου από αυτούς να στρέφονται προς τις εβδομαδιαίες διακοπές. Το συγκεκριμένο πακέτο διακοπών σημείωσε αύξηση σε σχέση με την περυσινή περίοδο, κυρίως λόγω της σχετικής αύξησης των οργανωμένων διακοπών μέσω ταξιδιωτικών πρακτόρων και γραφείων, με ένα ποσοστό άνω του 40% των τουριστών να τα προτιμάει.
Οικονομική κατάσταση – Ανάλυση δαπανών
Η μέση δαπάνη των επισκεπτών μειώθηκε περίπου κατά 10% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους ενέργειας και πρώτων υλών (ο διατροφικός δείκτης έχει φτάσει σε διψήφιο ποσοστό) αλλά και του κόστους των αεροπορικών εισιτηρίων και των τουριστικών καταλυμάτων. Η μείωση των δαπανών καθώς και των διανυκτερεύσεων δεν απέφερε όμως τον ανάλογο αρνητικό αντίκτυπο στην τοπική οικονομία, λόγω της μεγάλης αύξησης των αφίξεων των αλλοδαπών τουριστών.
Ο κλάδος της εστίασης φαίνεται να επηρεάστηκε περισσότερο, ενώ τα ενοικιαζόμενα οχήματα εμφάνισαν και αυτά μείωση σε σχέση με την περυσινή σεζόν, όμως το περυσινό έτος, λόγω της μη διαθεσιμότητας επαρκών οχημάτων και της συνεπακόλουθης αύξησης των τιμών δεν μπορεί να αποτελέσει έτος σύγκρισης για αυτό τον κλάδο.
Λόγω της σχετικής μείωσης των τιμών στον κλάδο αυτό, οι τουρίστες κάνουν χρήση ενοικιαζόμενων οχημάτων κατά μέσο όρο 7 ημέρες, μία ημέρα παραπάνω από ότι πέρυσι. Αξιοσημείωτο είναι ότι από αυτούς που έχουν ξαναεπισκεφεί τη Δυτική Κρήτη, οι μισοί δεν επέλεξαν να επισκεφθούν πάλι την παραλία του Μπάλου και ένα ποσοστό λίγο πιο πάνω από το 20% δεν προτίμησαν να ξαναπάνε στις παραλίες των Φαλασάρνων και του Ελαφονησίου, υποδεικνύοντας, μεταξύ άλλων και την μη ικανοποίηση τους από τις προσφερόμενες υπηρεσίες, καθιστώντας απαραίτητη την αειφορική διαχείριση των προορισμών αυτών, δεδομένου όχι μόνο του πολύ μεγάλου αριθμού αφίξεων αλλοδαπών τουριστών αλλά και των μειώσεων των επαναλαμβανόμενων επισκέψεων που ίσως να κρύβεται μια απογοήτευση από την προηγούμενη τους επίσκεψη, κυρίως λόγω του φαινομένου του υπερτουρισμού.
Χαρακτηριστικά επισκέπτη / προτιμήσεις / σχόλια
Εννέα στους δέκα αλλοδαπούς τουρίστες όχι μόνο θα επιθυμούσε να ξαναεπισκεφθεί τη Δυτική Κρήτη αλλά θα το σύστηνε ανεπιφύλακτα σε συγγενείς και φίλους. Επίσης, πάνω από τους μισούς αλλοδαπούς επισκέπτες δηλώνουν ότι θα επισκέπτονταν την περιοχή και κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου αν υπήρχε απευθείας ανταπόκριση από την πόλη τους, γεγονός που αναδεικνύει τη δυναμική του προορισμού για επέκταση της τουριστικής περιόδου. Η ποιότητα των υπηρεσιών στα τουριστικά καταλύματα, η ποιότητα των τοπικών αγροτικών προϊόντων, η φιλοξενία των ντόπιων ανθρώπων καθώς η ηρεμία και ασφάλεια του τόπου αξιολογούνται πολύ θετικά κατά τη διάρκεια παραμονής τους.
Σταθεροποίηση προτιμήσεων παρατηρούμε στον τύπο καταλύματος αλλά και στα πακέτα διαμονής που προτιμούν οι αλλοδαποί τουρίστες. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει σταθεροποίηση στα ποσοστά των τουριστών που προτιμούν το λεγόμενο πακέτο “all inclusive” αρκετά κάτω του 20%, με τους μισούς σχεδόν αλλοδαπούς επισκέπτες να μην προτιμάνε κανένα πακέτο. Καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή του “all Inclusive” παραμένει η συνοδεία παιδιών κάτω των 15 ετών και η προσέλευση οργανωμένων ομάδων επισκεπτών.
Σταθερό παραμένει το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που προτιμούν τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις τύπου Air BnB, αφού περίπου ένα 15% των επισκεπτών επιλέγει να διαμένει σε τέτοια καταλύματα. Τα ξενοδοχεία, παραμένουν στην πρώτη θέση των προτιμήσεων των τουριστών, με σχεδόν έξι στους δέκα τουρίστες να τα επιλέγουν, ενώ περίπου δύο στους τρεις τουρίστες προτιμούν πολυτελή ξενοδοχεία 4 & 5 αστέρων. Το ποσοστό αυτών που επιλέγουν ενοικιαζόμενα διαμερίσματα/δωμάτια παραμένει κοντά στο 15%.
Αναφορικά με τη συνοδεία διακοπών, σχεδόν οι μισοί αλλοδαποί επισκέπτες πραγματοποιούν διακοπές με το/τη σύζυγο, ενώ το 17% προτιμάει τις οικογενειακές διακοπές με παιδιά. Ένας στους τέσσερις τουρίστες επιλέγει να κάνει διακοπές με φίλους/συγγενείς, ενώ γύρω στο 4% είναι το ποσοστό αυτών που επιλέγουν να πραγματοποιήσουν διακοπές μόνοι τους. Τα ποσοστά παραμένουν σχεδόν ίδια με πέρυσι.
Σχετικά με τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, ο αλλοδαπός τουρίστας μένει πολύ ικανοποιημένος από τα τοπικά χαρακτηριστικά των προϊόντων αυτών, ενώ προβαίνει και σε αγορά αυτών με το ελαιόλαδο, τα τοπικά τυριά, το κρασί, το μέλι, τα λαχανικά, τον φυσικό χυμό πορτοκαλιού, την τσικουδιά και τα βότανα/μπαχαρικά να συνεχίζουν και φέτος να προτιμώνται περισσότερο από τους αλλοδαπούς τουρίστες, ενώ ιδιαίτερη δυναμική παρουσιάζουν φέτος τα τοπικά τυριά. Μάλιστα, ένα αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι η πλειοψηφία των τουριστών που έχουν ήδη ξαναεπισκεφθεί τη Δυτική Κρήτη αγοράζουν περισσότερο τα τοπικά αγροτικά προϊόντα από ότι οι τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή για πρώτη φορά, γεγονός που αναδεικνύει την εμπιστοσύνη που δείχνουν οι επισκέπτες στα Κρητικά ποιοτικά αγροτικά προϊόντα.
Υψηλό είναι το ποσοστό των αλλοδαπών επισκεπτών που θα ενδιαφερόντουσαν για εναλλακτικές μορφές τουρισμού και δραστηριότητες, αφού πάνω από τους μισούς τουρίστες εξέφρασαν θετική άποψη και ότι θα ενδιαφερόντουσαν από πολύ έως πάρα πολύ για αειφόρες μορφές τουρισμού.
Οι αλλοδαποί τουρίστες συνεχίζουν να εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους σχετικά με την κακή κατάσταση του οδικού δικτύου και της σήμανσης. Επίσης, λόγω του μεγαλύτερου τουριστικού κύματος που έχει δεχτεί ποτέ η περιοχή, εκφράζεται έντονα η δυσαρέσκεια και ο προβληματισμός για την κυκλοφοριακή συμφόρηση και την έλλειψη διαθέσιμων χώρων στάθμευσης κυρίως στην Πόλη Χανίων, την ανεπαρκή υποδομή για ποδηλατοδρόμους, ενώ το σύστημα αποκομιδής και περισυλλογής απορριμμάτων χρήζει περαιτέρω αναβάθμισης, καθώς πραγματοποιείται και έντονη χρήση πλαστικών κυρίως στην Πόλη των Χανίων.
Υψηλό βαθμό παίρνει η Κρήτη συγκριτικά με ανταγωνιστικούς προορισμούς σε σχέση με το λόγο υπηρεσιών/κόστους, αφού έξι στους δέκα τουρίστες δηλώνουν ότι η Κρήτη αποτελεί τον καλύτερο προορισμό και δεν συγκρίνεται με άλλον. Από τους υπόλοιπους τουρίστες, ένας στους τρεις θεωρεί την Ισπανία, την Αλβανία και την Κροατία προορισμούς με καλύτερο λόγο υπηρεσιών/κόστους και ένας στους τέσσερις την Τουρκία και την Ιταλία. Αναφορικά με άλλους προορισμούς, σχεδόν ένας στους δέκα δηλώνει τη Σλοβενία, την Αίγυπτο και το Μαρόκο ως ανταγωνίστριες χώρες σχετικά με το λόγο υπηρεσιών/κόστους.
Ομάδα συγγραφής και ανάλυσης
- Δρ. Γεώργιος Μπαουράκης, Διευθυντής Μ.Α.Ι.Χ.
- Γεώργιος Αγγελάκης, Ερευνητής Τμ. Οικονομίας και Διοίκησης Μ.Α.Ι.Χ., υπ. διδάκτωρ Τμ. Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας, ΕΛΜΕΠΑ
- Περικλής Δράκος, ΕΔΙΠ, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Καθ. Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Διευθυντής Εργ. Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης & Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης του Πολυτεχνείου Κρήτης, Audencia Business School, France
- Ομάδα επιστημονικής υποστήριξης
- Δρ. Κυριάκος Κώτσογλου, Αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού και Ηλ. Διακυβέρνησης, Περιφέρεια Κρήτης
- Επ. Καθηγητής Χρήστος Λεμονάκης, Διευθυντής Εργαστηρίου Διοικητικής Οικονομικής και Συστημάτων Αποφάσεων, Τμ. Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας, ΕΛΜΕΠΑ
- Αν. Καθηγητής Γεώργιος Ατσαλάκης, Σχολή Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης
- Καθηγητής Γαγάνης Χρυσοβαλάντης, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Αν. Καθηγητής Ανδρέας Παναγόπουλος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Αν. Καθηγητής Στυλίδης Δημήτριος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Επ. Καθηγητής Σπυριάδης Αθανάσιος, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Επ. Καθηγήτρια Σημαντηράκη Βανέσσα, Διευθύντρια Α.Σ.Τ.Ε.Κ.
