Κορυφαία παιδαγωγός διεθνούς φήμης η Ελπινίκη Σταματάκη
Καινούργια σχολική χρονιά κι εμείς οι κάποιας ηλικίας διαπιστώνουμε ευχαρίστως πόσο απέχει η σημερινή παιδαγωγική από αυτή της βέργας που βιώσανε λίαν επώδυνα οι γενιές μας.
Όσο κι αν περνούν τα χρόνια όμως δεν μπορεί κανένας που μετράει χρόνια ζωής πριν από το 1950 να μην τιμά μορφές της εκπαίδευσης που έγραψαν ιστορία.
Έτσι με την ευκαιρία της νέας σχολικής χρονιάς θα θέλαμε να αφιερώσουμε μερικές γραμμές σε εκπαιδευτικούς του τόπου μας που έζησαν στο μακρινό παρελθόν και τον τίμησαν με την πορεία και το έργο τους.
Και βάζουμε από αρχή από μια δέσποινα της εκπαίδευσης την Ελπινίκη Σταματάκη. Όταν η Παιδαγωγική δεν βασιζόταν σε καθαρά επιστημονικά πλαίσια υπήρξαν μορφές που άνοιξαν δρόμους για μια σχολική ζωή χωρίς τραυματικές εμπειρίες.
Μία από αυτές και η Ελπινίκη Σταματάκη που αφιέρωσε τη ζωή της στο παιδί και στην αρμονική προσαρμογή του, σε μια κοινωνία με κανόνες και ηθικές αξίες.
Η Ελπινίκη κόρη του Μιχαήλ Σταματάκη και της Μαρίας Χριστουλάκη γεννήθηκε το 1915 στο Ρέθυμνο. Ο πατέρας της, αν και λόγω θέσης, ήταν αυστηρός, είχε όμως ανοικτούς πνευματικούς ορίζοντες, ώστε να ενθαρρύνει το πάθος της κόρης του για γνώση.
Με αυτά τα εφόδια η Ελπινίκη κατάφερε να συνεχίσει στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου απ’ όπου αποφοίτησε το 1937. Η επαφή με τις μικρές κοινωνίες στα χωριά που υπηρέτησε μέχρι το 1949 της έδωσαν την ευκαιρία να αναδείξει τις ικανότητές της στην εφαρμογή νέων τρόπων παιδαγωγικής που έφερναν άριστο αποτέλεσμα.
Η σπουδαία αυτή εκπαιδευτικός έκρυβε μεγάλο απόθεμα αγάπης μέσα της και για τους ηλικιωμένους.
Με τη δημιουργία των ΚΑΠΗ βρήκε τη μεγάλη ευκαιρία να οργανώνει διαλέξεις με ευχάριστο περιεχόμενο. Διαβάζουμε εξαιρετικές κριτικές για τις ομιλίες της με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις και το δημοτικό τραγούδι.
Φρόντιζε μάλιστα να τις διανθίζει και με μουσική οπότε η εκδήλωση παρουσίαζε μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
«Όταν μιλά η κ. Σταματάκη η ώρα περνά χωρίς να την καταλαβαίνεις και φεύγοντας έχεις άλλη ψυχική διάθεση…» έγραφε ο παπά-Γιάννης Πίτερης εκφράζοντας πολλούς άλλους.
Από τις μεγάλες της επιτυχίες η μάθηση αριθμητικής στα παιδιά της Α’ Δημοτικού που έγινε δεκτό με θερμά σχόλια από την εκπαιδευτική κοινότητα.
Με το συγγραφικό της έργο κατάφερε να γεφυρώσει το παλαιό στην εκπαίδευση που δινόταν έμφαση στο θέμα και στο νέο που έδινε βάρος στο μαθητή.
Η Ελπινίκη Σταματάκη στάθηκε ο καλός άγγελος του μαθητή. Μένοντας πάντα ένα μεγάλο παιδί αλλά με ζηλευτή σοφία ήθελε να μεταλαμπαδεύει τη γνώση με ό,τι μπορούσε να ενδιαφέρει μια τόσο τρυφερή ηλικία. Έτσι κατάφερε με εικόνες και παιχνίδια να κάνει τα μαθήματα πιο ελκυστικά και να την ευγνωμονούν μαθητές και δάσκαλοι.
Ο σημαντικός εκπαιδευτικός και συγγραφέας Ανδρέας Σταυρουλάκης σε κάθε σημείωμά του μετά από εκδήλωση με κεντρική ομιλήτρια την Ελπινίκη Σταματάκη τόνιζε ότι θα πρέπει κάθε της παραίνεση να θεωρείται αξίωμα αφού προέρχεται από μια αυθεντία της παιδαγωγικής επιστήμης.
Αξέχαστες μένουν και οι διαλέξεις της στην αίθουσα του Λυκείου των Ελληνίδων και από πλευράς θεματικής αλλά και από πλευράς παρουσίασης. Ιδιαίτερα όταν αναφερόταν σε θέματα παιδαγωγικής έλαμπε ολόκληρη.
Αναφέρει σε ένα σημείωμα ο αξέχαστος παπά Μιχάλης Σταυριανάκης:
«Μιλά και ιερουργεί στην ψυχή του παιδιού το οποίο χαρακτηρίζει λουλούδι του ορίζοντα και ιερά ύπαρξη της ζωής. Πατά με δέος τα πλήκτρα της παιδικής ψυχής και παρουσιάζει στο ταμπλό του ακροατηρίου το ψυχικό μεγαλείο της …».
Η Ελπινίκη Σταματάκη δοσμένη κυριολεκτικά στην επιστήμη της δεν θέλησε να κάνει δική της οικογένεια. Δεν την συγκίνησαν προτάσεις γάμου από μεγάλες προσωπικότητες της εποχής. Ένας μάλιστα κυριαρχούσε στο πολιτικό στερέωμα.
Η σπάνια αυτή γυναίκα που σε κέρδιζε με την ευγένεια και την καλοσύνη της ένοιωθε πανευτυχής κοντά στα αδέλφια και στ’ ανίψια της που λάτρευε.Έφυγε για την γειτονιά των Αγγέλων το 2002. Κι ακόμα δεν κάναμε σαν τόπος, αυτό που της έπρεπε.
Ιωάννης Αλεξανδράκης
Ήταν ο υπέρμαχος της παράδοσης και ο πολέμιος του σκοταδισμού. Ευθυτενής λεβέντης δεν θέλησε ποτέ να απαρνηθεί την παραδοσιακή φορεσιά. Κι άφησε φήμη δασκάλου που ήθελε τους μαθητές του να μορφώνονται χωρίς να «παπαγαλίζουν».
Η συνέπειά του απερίγραπτη. Υπηρετούσε κάποτε στην Κοξαρέ. Κι όμως ούτε μια βραδιά δεν έμεινε εκεί. Ήθελε να τελειώνει τη μέρα του στο χωριό του, τον Κισσό. Κι αδιάφορα αν ήταν δυόμιση ώρες δρόμος πεζοπορία η απόσταση, εκείνος αδιαμαρτύρητα πηγαινοερχόταν χωρίς να λείψει ούτε μια μέρα από τα καθήκοντά του. Χωρίς να καθυστερήσει ποτέ, όπως κι ο ίδιος υπερηφανευόταν. Χαλκέντερος και πάντα με διάθεση για ζωή και δημιουργία.
Ο Αλεξανδράκης όταν δεν δίδασκε και δεν ασχολείτο με τις αγροτικές δουλειές που λάτρευε, διάβαζε ακατάπαυστα. Η μόρφωσή του, ιδιαίτερα η εγκυκλοπαιδική, ήταν αξιοθαύμαστη. Η βιβλιοθήκη του τεράστια. Τα σύγχρονά του φιλοσοφικά ρεύματα δεν τον άφησαν αδιάφορο.
Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με την Κοινωνιολογία. Έβλεπε χρόνια πολλά μπροστά από την εποχή του και το αντάρτικο πνεύμα του συχνά ενοχλούσε τους μίζερους στην ψυχή παράγοντες.
Λάτρευε κάθε πρωτοποριακή πρόταση και αντίληψη και με σθένος αγωνιζόταν για την κοινωνική δικαιοσύνη και τη Δημοκρατία. Ήταν ο άνθρωπος των άκρων.
Το θάρρος του ήταν απαράμιλλο. Στεκόταν απέναντι σε κάθε δεισιδαιμονία και αναχρονιστική αντίληψη αδιαφορώντας αν θα ενοχλήσει κάποιους και μισούσε όποιον καπηλευόταν τη θρησκεία. Δεν δίσταζε δημόσια να καταθέτει τις απόψεις του με παρρησία.
Η στάση του αυτή τον οδήγησε αρκετές φορές ενώπιον του εισαγγελέα.
Φοιτητής στο Διδασκαλείο ήταν όταν έγινε η Επανάσταση του Θερίσου. Από τους πρώτους που τάχθηκε υπέρ αυτής ήταν και ο Αλεξανδράκης και μάλιστα ενεργά. Έλαβε μέρος και σε μια συγκέντρωση στο Ηράκλειο, όπου και τον συνέλαβαν ως ταραχοποιό. Μεταφέρθηκε στο Ρέθυμνο αλλά, όπως ο ίδιος έλεγε, του έκανε εντύπωση ο σεβασμός που έδειξαν στο πρόσωπό του οι χωροφύλακες.
Στο Ρέθυμνο έμεινε κρατούμενος μέχρι που κάλεσαν τον πατέρα του, από τον Κισσό, και του έκαναν αυστηρότατες συστάσεις. Μάλιστα του δήλωσαν κατηγορηματικά ότι στο εξής θα ήταν και ο ίδιος υπόλογος αν ο γιος του συνέχιζε να εκδηλώνει τις επαναστατικές του τάσεις. Αργότερα κάλεσαν τον Ιωάννη και πάλι στο Διδασκαλείο που το τέλειωσε αισίως και μάλιστα με άριστα.
Ξανά όμως τον βλέπουμε στο εδώλιο κατηγορούμενο για αθεΐα. Δικηγόρος του ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που κατάφερε μάλιστα να τον αθωώσει. Από την αγόρευσή του ξεχώρισε μια παράγραφος που ο Αλεξανδράκης επαναλάμβανε για χρόνια μετά, επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση.
Θα ήταν αδιανόητο είχε πει στην αγόρευσή του ο Εθνάρχης, ο άναρχος Θεός και ποιητής των πάντων να κρατά «τεφτέρι» για όσους Χριστιανούς τρώνε λάδι την Τετάρτη.
Μόνο άθεος δεν ήταν ο Αλεξανδράκης. Απλά τον ενοχλούσε κάθε δεισιδαιμονία. Δίδασκε το Ευαγγέλιο και το πίστευε. Και τιμούσε κάθε ορθόδοξη παράδοση.
Όσο περνούσαν τα χρόνια γινόταν όλο πιο ελευθερόστομος, τόσο που τον κάλεσε ξανά ο Εισαγγελέας τέλη της δεκαετίας του ’40 για να τον επιπλήξει, καθώς αυτά που έφθαναν στο γραφείο του ενοχλούσαν το σύστημα των κρατικοδίαιτων και των πολιτικάντηδων που έτρεμαν την ελεύθερη έκφραση. Εκείνος υποχρεώθηκε να χαμηλώσει τους τόνους χωρίς να υποστείλει όμως τη σημαία της ανεξάρτητης σκέψης. Η συμμετοχή του σε μια κοινωνική αναμόρφωση ήταν γι’ αυτόν σκοπός ζωής.
Ο Ιωάννης Αλεξανδράκης μέχρι τα βαθιά του γεράματα δεν ήξερε από αρρώστιες. Η υγεία του ήταν πάντα εξαιρετική. Ξαφνικά μια γρίπη, πρώτη φορά στη ζωή του τον οδήγησε στο νοσοκομείο 5 του Φλεβάρη 1972. Και στις 11 του μήνα η γρίπη αυτή τον έστειλε στον τάφο. Ποιος να τον θυμάται άραγε; Ίσως τα φυλλώματα στο Σπήλιο που καθόταν και συζητούσε με τη γνωστή του ισχυρογνωμοσύνη και χωρίς να «σηκώνει μύγα στο σπαθί του».
Ανδρέας Σταυρουλάκης
Η πένα του ήταν δωρική, οι προτάσεις σύντομες και περιεκτικές, η φιλοσοφία του «ουκ εν τω πολλώ το ευ». Κι ήταν δώρο Θεού να μιλάς με τον άνθρωπο αυτό, τον δάσκαλο και εκτός έδρας, που σου μετέδιδε χαρισματικά τα πιστεύω του για τις ηθικές αξίες, το πολύτιμο αγαθό της δημοκρατίας, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Αυτός ήταν ο Ανδρέας Σταυρουλάκης.
Το ύφος του ήταν πάντα μειλίχιο κι ο ίδιος πρότυπο ευπρέπειας στους τρόπους, στην εμφάνιση, στον χαρακτήρα. Μιλούσε πάντα στον πληθυντικό ακόμα και στους νεότερους σε ηλικία γνωστούς του. Σημείο οικειότητας ήταν να απαλείψει το κύριος ή κυρία. Αλλά και πάλι ο πληθυντικός κρατούσε τους τύπους της ευγενικής απόστασης. Όπως συνήθιζαν οι ευπατρίδες της εποχής «Θα θέλατε Εύα να δώσετε το κείμενο στο τυπογραφείο;».
Όταν σχολίαζε την επικαιρότητα σε κύκλο ποτέ δεν άφηνε περιθώριο να του χρεωθεί εμπάθεια ή φανατισμός. Εκεί που ήταν αμετανόητα οξύς ήταν σχολιάζοντας, στο ενυπόγραφο πάντα κείμενό του, τα κακώς κείμενα. Κι όταν καμιά φορά ο εκδότης διακρίνοντας υπερβολική οξύτητα με αρκετό τακτ ζητούσε να απαλύνει κάπως το ύφος, εκείνος αδιάλλακτος έσπευδε να διευκρινίσει. «Ευχαρίστως να το αποσύρω αλλά δεν μπορώ να μην εκφράσω επακριβώς τη σκέψη και τη θέση μου».
Και πριν φύγει, γύριζε να με αναζητήσει και να μου πει «Ξέρετε Εύα η δημοσιογραφία δεν είναι ανταλλαγή φιλοφρονήσεων. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω…».
Είχε πάντα κάτι να μου πει, κάτι να επισημάνει καλοπροαίρετα στα κείμενά μου κι είχε καταφέρει να καταθέτω στην κρίση του κάθε μου σκέψη, γιατί η συμβουλή του ήταν πολύτιμη. Κι ο δικός μου πατέρας ήταν τόσο μακριά…
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης ήταν επίσης ένας εξαίρετος συγγραφέας και λαογράφος.
Εκείνος μου έμαθε μέσα από τα κείμενά του τα ήθη και τα έθιμα τις μεγαλογιορτές στα χωριά μας.
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης γεννήθηκε το 1907, στο χωριό Μουρνέ Αγίου Βασιλείου. Οι γονείς του ήταν αγράμματοι αγρότες. Αλλά κάθε φορά που μου μιλούσε γι’ αυτούς μου έδινε την αίσθηση ότι μιλούσε για πρυτάνεις της αρχοντιάς και της πρεπιάς. Από τα έξι παιδιά της οικογένειας μόνον ο Ανδρέας σπούδασε. Δεν μπορούσαν οι γονείς του να παραβλέψουν τη ζωηρή του έφεση για μάθηση. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές, σπούδασε παιδαγωγικά και δάσκαλος πια ετοιμάστηκε για τον αγώνα της ζωής. Ήδη κρατούσε περγαμηνές ήθους, επιμέλειας και συνέπειας με ό, τι καταπιανόταν.
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης ως δάσκαλος άφησε τα έντονα ίχνη του στα χωριά, Αείμονας, Καρίνες, Σπήλι, Ασώματος, Ορνέ, Αγιος Βασίλειος.
Από τα πρώτα χρόνια που υπηρετούσε στην εκπαίδευση ασχολήθηκε παράλληλα με τη δημοσιογραφία. Στα χωριά που ήταν δάσκαλος εργαζόταν και σαν ανταποκριτής επαρχιακών εφημερίδων. Λάτρευε το διάβασμα και το γράψιμο ήταν η διαφυγή του. Ασχολήθηκε με ζήλο στη συλλογή λαογραφικού υλικού και συνέγραψε πάνω από 250 κρητικές ηθογραφίες. Απλά και γλαφυρά τα διηγήματα αυτά αποπνέουν την αγνότητα της παράδοσης. Έθιμα, ήθη, θρύλοι και δοξασίες παρελαύνουν από ενότητες γραμμένες με φροντίδα και γλωσσικό πλούτο.
Είχε δημοσιεύσει γύρω στα 500 κρητικά ανέκδοτα, καθώς και πολλά δίστιχα, παροιμίες και παραδόσεις. Εκατοντάδες τα άρθρα του, οι μελέτες, οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις και τα χρονογραφήματα.
Αυτά όλα τα είχε ταξινομήσει με το μεράκι αρχειοθέτη υποδειγματικά κι όπως μου έλεγε μπορούσε με κλειστά μάτια να ανασύρει το φάκελο που τον ενδιέφερε ανά πάσα στιγμή.
Μέσα από τα κείμενά του ο Σταυρουλάκης διακήρυξε σύγχρονες προοδευτικές αντιλήψεις και ιδέες.
Με θάρρος και παρρησία αντιμετώπισε τις σαθρές αντιλήψεις του καιρού του, τη δεισιδαιμονία και την προκατάληψη, την οπισθοδρομικότητα, τις αναχρονιστικές μεθόδους, την παραποίηση και καπηλεία της θρησκείας από μερίδα του Κλήρου. Και είχε τη λεβεντιά να διασαλπίσει την ανάγκη μεταρρυθμίσεων.
Έδωσε αγώνα για να καταργηθούν τα κόλλυβα στα μνημόσυνα και προώθησε τις δωρεές σε φιλανθρωπικά ιδρύματα αντί για μνημόσυνα.
Διετέλεσε και από τους στενούς συνεργάτες του Ραδιοφωνικού Σταθμού Κρήτης.
Έφυγε αθόρυβα τον Ιούλιο του 1997. Αλλά εκείνοι που τον έζησαν από κοντά δεν ένοιωσαν ποτέ την απουσία του. Σαν δάσκαλος, σαν δημοσιογράφος, σαν δημοκράτης, σαν «άνθρωπος» άφησε παντού τα χνάρια του. Ο Αλέκος το σύνηθες όνομα που έδινε στον ήρωα των διηγημάτων του, αυτοβιογραφικά τα περισσότερα, παραμένει τόσο οικείος να διδάσκει θάρρος και πίστη.
Νίκος Νιουράκης
Είχε και η εκπαίδευση τον δικό της Φιλέα Φόγκ. Ήταν ο φωτισμένος δάσκαλος Νίκος Νιουράκης.Ήταν ένας άνθρωπος πάντα χαμηλών τόνων, με φωνή απαλή, γαλήνια και μια απέραντη καλοσύνη.
Ήταν δάσκαλος, αλλά οι μαθητές του είχαν το προνόμιο να απολαμβάνουν παραδόσεις πανεπιστημιακού επιπέδου. Κι ένοιωθε μεγάλη χαρά όποτε έβλεπε κάποιον μαθητή του που διέπρεπε σε κάποια επιστήμη. Αυτό δεν σημαίνει πως περιφρονούσε και τους μαθητές του που προτίμησαν την καλλιέργεια της γης.
Ο Νίκος Νιουράκης έδινε πάντα σημασία στον «άνθρωπο».
Αγαπούσε πολύ τα ταξίδια. Και δεν έχανε την ευκαιρία να ταξιδέψει. Λαχταρούσε να διευρύνει τους ορίζοντές του. Πολύτιμος συνοδοιπόρος στα μακρινά του ταξίδια ο καλός του φίλος Γιώργος Γιανναράκης, με τον οποίο πολλές φορές μνημονεύουμε με συγκίνηση τον αξέχαστο Νίκο.
Κι έπειτα ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος άρχισε να μας δίνει σημεία μεγάλου συγγραφικού ταλέντου που πρόσφερε στα Κρητικά Γράμματα εξαιρετικά ταξιδιωτικά βιβλία.
Ο Νίκος Νιουράκης γεννήθηκε το 1915 και ανατράφηκε στο Χαμαλεύρι. Ο πατέρας του είχε γεννηθεί στο Σπήλι Αγίου Βασιλείου και η μητέρα του Πολύμνια Μαθιουδάκη στον Κισσό.
Όπως και ο ίδιος ομολογούσε απόλαυσε στην οικογένειά του τη θαλπωρή που επιθυμεί κάθε παιδί, αλλά βίωσε και τις διάφορες αξίες της ζωής. Κυρίως την περηφάνια και την αξιοπρέπεια. Έμαθε να αξιολογεί τους ανθρώπους ανάλογα με τα ψυχικά τους χαρίσματα.
Παρακολούθησε δυο τάξεις του γυμνασίου Ρεθύμνου, τρεις τάξεις της Ιερατικής Σχολής Χρυσοπηγής Χανίων, δυο τάξεις του Ιεροδιδασκαλείου Κορίνθου και το δεύτερο έτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου, απ’ όπου και αποφοίτησε το 1943.
Από το 1946 υπηρέτησε ως δάσκαλος στα σχολεία των Περιβολίων, Βάθης και Μαλαθύρου Χανίων, στα Κεραμωτά Μυλοποτάμου και στο χωριό του τα περισσότερα χρόνια. Δίδαξε και σε τρία σχολεία των Αθηνών.
Ποτέ δεν υπήρξε ο δάσκαλος της απλής μετάδοσης γνώσεων. Ήταν μέχρι το τέλος της καριέρας του, ο καλός σπορέας που έριχνε στις παιδικές συνειδήσεις το σπόρο της ελεύθερης σκέψης πάντα με βάση τον λόγο του Καζαντζάκη που λάτρευε.
Και η διδακτική του μέθοδος ήταν να ωθεί τους μαθητές του σε στράτες πιο πέρα από τα καθιερωμένα και τα μίζερα εκεί που ανθίζουν οι αξίες και δικαιώνεται η έννοια του ανθρώπου.
Η αγάπη του για το βιβλίο τον έκανε αμέσως αρωγό της κίνησης για την ενίσχυση των Ρεθεμνιωτών δημιουργών. Κι έτσι μπήκε η υπογραφή του στα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου Συγγραφέων Λογοτεχνών. Ενός συλλόγου που δημιούργησε πολλές προοπτικές για τη Ρεθεμνιώτικη Λογοτεχνία.
Από τις μεγάλες του ευαισθησίες ήταν η προστασία του αρχαιολογικού μας πλούτου.
Αλλά εκείνος που εκτίμησε τις γνώσεις και την αγωνία του Νίκου, για την τύχη αυτού του πλούτου και μάλιστα λόγω κοινών ενδιαφερόντων συνδέθηκε μαζί του με στενή φιλία, ήταν ο Γάλλος επιστήμονας Paul Faure.
Σημαντικές ήταν οι υπηρεσίες που πρόσφερε ο Νίκος Νιουράκης και στην μελέτη των σπηλαίων του τόπου μας.
Ο Νίκος Νιουράκης εκτός από φυσιολάτρης ήταν και φύση καλλιτεχνική. Γι’ αυτό και εκτός από το ψαλτήρι υπηρέτησε από τους πρώτους τη Μικτή Χορωδία Ρεθύμνου, εκτιμώντας ιδιαίτερα τον Μπάμπη Πραματευτάκη και τη μουσική του.
Πέθανε το 1998 κι από τότε φάνηκε να έχει ξεχαστεί αν και τα βιβλία του συνεχίζουν να συγκινούν και μάλιστα παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα.
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται.
