Η εργασιακή ένταξη των ατόμων με αναπηρία αποτελεί μεγάλο ζητούμενο τα τελευταία χρόνια. Τα ΑμεΑ αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού με δικαιώματα στην κοινωνική και εργασιακή ένταξη, κάτι που όμως δεν θεωρείται αυτονόητο. Πέραν από τις όποιες αντικειμενικές δυσκολίες ανάλογα με τη μορφή και το βαθμό αναπηρίας ένα μεγάλο κομμάτι των ανθρώπων με κινητικές, οπτικές ή νοητικές αναπηρίες και θέλει και μπορεί να εργαστεί. Μέχρι πρότινος η νομοθεσία και η γραφειοκρατία αποτελούσαν ένα μεγάλο εμπόδιο, καθώς άτομα με πιστοποιημένη αναπηρία που λαμβάνουν το σχετικό επίδομα από το κράτος κινδύνευαν να το χάσουν σε περίπτωση που εργαστούν. Αυτό ευτυχώς προσπεράστηκε και πλέον η εργασία τους δεν συνεπάγεται απώλεια οποιασδήποτε κοινωνικής παροχής. Από την άλλη ακόμα και σήμερα καταγράφονται προκαταλήψεις σχετικά με την ικανότητα των ατόμων με αναπηρία να αποδώσουν και να ανταγωνίζονται στην ανοιχτή αγορά. Και αυτό όμως τείνει να εκλείψει. Απαιτείται ωστόσο μια εξοικείωση και ως ένα βαθμό εκπαίδευση των επιχειρηματιών, ώστε να μπορέσουν να εντάξουν στο εργατικό τους δυναμικό άτομα με αναπηρία.
Η εργασιακή ένταξη των ΑμεΑ αποτελούσε εξ αρχής έναν στόχο, που είχε θέσει ο Σύλλογος Γονέων Ατόμων Φίλων με Αυτισμό. Στο πλαίσιο αυτό συμμετείχε σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης στο ερευνητικό πρόγραμμα «PRESTO», που αφορά στη διακρατική κινητικότητα ατόμων με αναπηρία. Μεσ’ από αυτό το ευρωπαϊκό πρόγραμμα δόθηκε η δυνατότητα σε τέσσερα άτομα του συλλόγου να εργαστούν σε χώρες του εξωτερικού και να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία. Μέσα από το ίδιο πρόγραμμα άτομα με αναπηρία από άλλες χώρες βρέθηκαν στην πόλη μας, όπου εργάστηκαν για κάποιο διάστημα σε επιχειρήσεις της πόλης και συγκεκριμένα στο «Theartemis Palace», στο κτήμα «Agreco farms» και στο συνεργείο αυτοκινήτων «Αuto Diagnosis». Ο στόχος του προγράμματος ήταν διττός με την έννοια ότι αφορούσε στα ίδια τα άτομα με αναπηρία να εξασκηθούν και να εξοικειωθούν σε ένα εργασιακό περιβάλλον και ο δεύτερος αφορούσε στις ίδιες τις επιχειρήσεις ούτως ώστε να αντιληφθούν την ικανότητα των παιδιών να εργαστούν και να εντάξουν στην συνέχεια στο δυναμικό τους άτομα με αναπηρία.
Το απόγευμα της Δευτέρας στο χώρο του Παλαιοντολογικού Μουσείου Ρεθύμνου έγινε η παρουσίαση των αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού προγράμματος.
Η κα Καλλή Ροδοπούλου, εκπρόσωπος του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης ανέφερε: «Μέσω του προγράμματος «PRESTO» τοποθετήθηκαν σε επιχειρήσεις έξι ευρωπαϊκών χωρών, στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στην Ισπανία και στην Πολωνία, παιδιά με νοητικές αναπηρίες προκειμένου να πραγματοποιήσουν πρακτική άσκηση σε επιχειρήσεις. Θεωρούμε ότι αυτό το πρόγραμμα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για την ανάπτυξη των επαγγελματικών προσόντων ατόμων με νοητική αναπηρία, καθώς και για τη μετέπειτα εργασιακή τους ένταξη. Ήταν τέσσερα παιδιά από τον Σύλλογο Αυτισμού Ρεθύμνου, ωστόσο έλαβαν μέρος και άλλα παιδιά με νοητικές αναπηρίες από τις χώρες που προανέφερα. Πέρα από τις εγκάρσιες δεξιότητες που αναπτύσσει ένα παιδί συμμετέχοντας σε τέτοια προγράμματα, τα οποία αφορούν επαγγελματικές δεξιότητες, ενώ αναπτύχθηκαν και πολλές οριζόντιες δεξιότητες (soft skills) που αφορούν επικοινωνιακές δεξιότητες, κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, καθώς και δεξιότητες που αφορούν την ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο».
Όπως εξήγησε, στην αρχή υπήρχαν δυσκολίες «προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι επιχειρήσεις, να πείσουμε την αγορά εργασίας ότι αυτά τα άτομα είναι καλά και μπορούν να εργαστούν, μπορούν να προσφέρουν σε έναν χώρο εργασίας. Ωστόσο κατά τη διάρκεια την υλοποίησης και αφού βρέθηκαν φορείς πρακτικής άσκησης, όλα κύλησαν πάρα πολύ εύκολα. Καταλυτική ήταν η βοήθεια των συνοδών, δηλαδή της Ειρήνης και του Παύλου. Ήταν με τα παιδιά συνεχώς, ακόμη και κατά τη διάρκεια της πρακτικής τους άσκησης. Τους καθοδηγούσαν, τους εξηγούσαν, τους ενθάρρυναν γιατί και η ενθάρρυνση είναι ένα πολύ βασικό κομμάτι όλης της διαδικασίας. Χωρίς τη συμβολή της Ειρήνης και του Παύλου δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα. Με την κατάλληλη προετοιμασία το κερδίζουμε το στοίχημα της επόμενης ημέρας. Χρειάζεται πολύ προετοιμασία και στον χώρο της αγοράς εργασίας και στις οικογένειες των ατόμων με νοητική αναπηρία, όπως και στα ίδια τα παιδιά. Οι ενέργειες θεωρώ ότι εστιάζουν περισσότερο στην αγορά εργασίας, δηλαδή στις επιχειρήσεις, και στα παιδιά» πρόσθεσε η κα Ροδοπούλου.
Το πρόγραμμα «PRESTO» (Προώθηση της Διακρατικής Κινητικότητας Ατόμων με Αναπηρία) ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2020 και ολοκληρώνεται στις 14 Μαΐου 2023.
Είναι πρόγραμμα το οποίο υλοποιεί το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης, σε συνεργασία με τον Σύλλογο Γονέων Ατόμων με Αυτισμό.
Ζήσαμε ένα όνειρο που θέλουμε να γίνει πραγματικότητα
Η Ειρήνη Κλάδου, πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Ατόμων με Αυτισμό Ρεθύμνου τόνισε ότι η συμμετοχή των παιδιών στο πρόγραμμα ήταν ένα μεγάλο στοίχημα για τον σύλλογο. Η εμπειρία ήταν εξαιρετική για τα παιδιά που εργάστηκαν, ενώ η ίδια επισημαίνει ότι θέλουν το όνειρο της εργασιακής ένταξης των ΑμεΑ να γίνει πραγματικότητα: «Αυτό το πρόγραμμα ήταν στοίχημα για εμάς, για να μπορέσουν τα παιδιά να εργαστούν και αυτό έγινε μέσω του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο, το οποίο ουσιαστικά μας επέλεξε να οργανώσουμε μια κινητικότητα στη Ρώμη, δουλεύοντας με τέσσερα ενήλικα άτομα με νοητική αναπηρία σε δύο ξενοδοχεία αντίστοιχα στο κέντρο της Ρώμης, σε δύο ξενοδοχεία που δούλευαν με τυπικό τρόπο, μεσαίας κατηγορίας, γεμάτα πελάτες. Και στα δύο ζήσαμε την εμπειρία να δουλεύουν και άλλα άτομα μέσω αντίστοιχων προγραμμάτων και ήταν μια εξαιρετική εμπειρία. Η εμπειρία που αποκόμισαν τα δικά μας άτομα ήταν το ότι με ευγένεια, με ευελιξία, με χαρά το προσωπικό τους καλωσόρισε από την πρώτη μέρα. Τους έδειξε με πολύ απλό τρόπο τις εντολές για το τι πρέπει να κάνει ο καθένας στον δικό του τομέα. Τα παιδιά αυτόνομα δούλεψαν με πάθος, έκαναν το ωράριό τους όπως έπρεπε, δεν κουράζονταν ποτέ, ήταν πάντα χαρούμενα. Μέσα από αυτήν την εμπειρία θεωρώ ότι έχουμε ξεπεράσει το κομμάτι της αμφιβολίας που τυχόν είχαμε, το ότι ένα άτομο με νοητική αναπηρία έχει δυσκολίες στο να εργαστεί. Έχε τόσες πολλές κρυμμένες δεξιότητες και τόσα πολλά πράγματα να δώσει κάθε άτομο, να φτάσει στην αυτονομία του. Ζήσαμε ένα όνειρο που θέλουμε να γίνει πραγματικότητα. Θέλουμε να γίνει πραγματικότητα και για την ελληνική κοινωνία που δεν το έχουμε ζήσει αυτό».
Χρειάζεται εξοικείωση των επιχειρήσεων για ένα βιώσιμο χώρο εργασίας για ΑμεΑ
Δεν υπάρχει ένα σαφές σχέδιο, ούτε πολιτικό, ούτε κοινωνικό σχέδιο για την πραγματική εργασιακή ένταξη ΑμεΑ, τονίζει η πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων Ατόμων με Αυτισμό Ρεθύμνου, Ειρήνη Κλάδου, επισημαίνοντας ότι πάγιο αίτημα του συλλόγου είναι να δοθούν κίνητρα στους εργοδότες, κίνητρα στην αγορά εργασίας και ασφάλιση. Για τα παιδιά χρειάζεται, όπως εξηγεί, ένα ευέλικτο ωράριο, φιλικά περιβάλλοντα εργασίας, οργάνωση γραφείων συμβούλων εργασίας που θα είναι μέσα στο κομμάτι των κοινωνικών ουσιαστικά φροντιστών της ειδικής αγωγής, για να μπορούν να κάνουν τα άτομα με νοητική αναπηρία αυτήν την διασύνδεση που χρειάζονται για να επικοινωνήσουν με ένα σκληρό και ανταγωνιστικό περιβάλλον και συνεχίζει λέγοντας «Κυρίως, να υπάρχει ένα ευέλικτο ωράριο, να μην υπάρχει τόσος ανταγωνισμός και τόση βιασύνη που πάντα στον χώρο αυτό είναι που κερδίζει τους ανθρώπους και έτσι τους κάνει να φέρονται και λίγο βιαστικά ή και απάνθρωπα στον συνάδελφό τους. Θέλουμε και ζητάμε πραγματικά έναν βιώσιμο χώρο για εργασία. Είμαστε βέβαιοι ότι θα το καταφέρουμε από το Ρέθυμνο. Έχουμε ήδη επικοινωνία με πολύ καλούς και μεγάλους επιχειρηματίες του Ρεθύμνου στον τουριστικό τομέα. Θεωρώ ότι φέτος το καλοκαίρι θα το καταφέρουμε». Η κα Κλάδου τόνισε ότι οι επιχειρηματίες του Ρεθύμνου είναι πρόθυμοι και υπάρχει επικοινωνία με τον Σύλλογο για την ένταξη ατόμων με αναπηρία στις επιχειρήσεις τους: «Οι επιχειρηματίες του Ρεθύμνου είναι ανοιχτοί και συζητάμε πραγματικά, υπάρχει επικοινωνία και υποστήριξη για να ξεκινήσουμε αυτό το καλοκαίρι. Τα όποια εμπόδια είναι συνολικά στην ελληνική κοινωνία. Ένα από αυτά είναι ότι η οικογένεια των ατόμων με αναπηρία νιώθει ανασφάλεια. Επίσης, τα παιδιά παίρνουν ένα επίδομα, που ενώ νομικά καλύπτονται να μην χαθεί το επίδομά τους και να μπορέσουν να εργαστούν παίρνοντας και τον μισθό τους, δεν μπορεί να το κατανοήσει η οικογένεια ή νιώθει ότι μπορεί κάτι να χάσει ένα άτομο με αναπηρία που να μην δικαιωθεί μετά και να βρεθεί σε έκπληξη και να μην έχει τα δικαιώματα που έπρεπε. Επίσης, είναι ο τρόπος που βλέπουμε τα εργασιακά περιβάλλοντα, τα οποία γεμίζουν τα άτομα με αναπηρία φόβους και ανασφάλειες, αλλά και τις οικογένειές τους που είναι συνήθως υπερπροστατευτικές μιας και τίποτα δεν είναι προσβάσιμο στην Ελλάδα στην πραγματικότητα. Από την πλευρά των επιχειρηματιών το σημαντικό είναι να κατανοήσουν και να κοιτάξουν ότι ένα άτομο με δυσκολίες μπορεί να συμμετέχει και να συνεισφέρει με τον δικό του τρόπο. Να μην κοιτάξουν μόνο το κέρδος και το να έχουν πέντε φοβερά ανταγωνιστικούς και γρήγορους υπαλλήλους, αλλά το να έχουν οχτώ υπαλλήλους που οι τρεις να μπορούν να πηγαίνουν με τον δικό τους ρυθμό, ο οποίος θα αυξήσει και το δικό τους προϊόν που έχουν, αλλά θα δημιουργήσει και μια κοινωνική προσέγγιση που είναι πάρα πολύ σημαντικό και μας λείπει στους εργασιακούς χώρους. Είναι ωραίο και για τον τουρίστα, ειδικά από τους ανθρώπους που έρχονται από την Ευρώπη, να δει ένα άτομο με αναπηρία να σερβίρει ή να είναι στην κουζίνα και να βοηθάει, γιατί ουσιαστικά είναι η κοινωνική μας πολιτική, είναι η κοινωνική εταιρική ευθύνη που νομίζω ότι και οι επιχειρηματίες το χρειάζονται. Είναι σημαντικό και για τη δική τους εξέλιξη και αλλαγή του εργασιακού περιβάλλοντος».
Από την πλευρά του ο Παύλος Μελισσινός, διευθυντής Συλλόγου Γονέων Ατόμων με Αυτισμό, τόνισε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχουν βήματα προόδου και βελτίωσης κυρίως σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία. «Έχουμε προχωρήσει αρκετά στο θέμα της νομοθεσίας, γιατί το κυριότερο πρόβλημα είναι ότι οι επιχειρήσεις δεν είχαν κίνητρο στο να μπορέσουν να απασχολήσουν κάποιον άνθρωπο με αναπηρία στην επιχείρησή τους. Όμως, με πρόσφατο νόμο έχει νομιμοποιηθεί πλέον ότι ένα άτομο με νοητική ή ψυχική αναπηρία -που είναι πάνω από 50%- θα μπορεί να ενταχθεί κανονικά σε εργασία, να προσληφθεί κανονικά, να γραφτεί στο μητρώο του ΟΑΕΔ κανονικά, να απορροφηθεί μέσω προγραμμάτων χωρίς να υπάρχει καμία επιβάρυνση στον εργοδότη και χωρίς να χάνει το δικαίωμα του επιδόματος της σύνταξης ακόμα των ατόμων. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί πολύ γονείς μπερδεύονται».
Η ένταξη ενός ατόμου με αυτισμό σε έναν χώρο εργασίας ανάλογα με το λειτουργικό επίπεδο απαιτεί κατάλληλη και συνεχή υποστήριξη, καθώς και προσαρμογή και διαμόρφωση του χώρου στις ανάγκες και τις ικανότητες του ατόμου. Αναφερόμενος στο κομμάτι των επιχειρήσεων και της εκπαίδευσης ή εξοικείωσης που απαιτείται για να εργαστούν εκεί άτομα με αναπηρία είπε: «ένα άλλο κομμάτι είναι η εκπαίδευση των επιχειρήσεων, των εργοδοτών και του προσωπικού. Όμως έχουμε δει ότι μ’ αφορμή τέτοιου είδους προγράμματα όπως έχει γίνει και εδώ στο Ρέθυμνο μας έχουν πλησιάσει μια-δύο επιχειρήσεις και μας ζητούν πως μπορούμε να συνεργαστούμε και να γίνει έστω μια πρακτική άσκηση. Τα άτομα με αναπηρία που δεν έχουν μια εξειδίκευση και μια εκπαίδευση πάνω σε ένα συγκεκριμένο εργασιακό περιβάλλον, έτσι θα πρέπει να ενταχθούν σταδιακά, δηλαδή με ένα τετράωρο, με ένα τρίωρο» και εξηγεί ότι «Δεν μιλάμε για εργασίες αρχικά οχταώρου. Πάντα με την επίβλεψη κάποιου ή πρώτα με την εκπαίδευση και την ενημέρωση της επιχείρησης να δούμε λίγο το παιδί και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, ώστε να μπορέσουμε να ενημερώσουμε το προσωπικό. Ο σύλλογος σίγουρα είναι εδώ για να υποστηρίξει και να αναλάβει τον ρόλο του επόπτη από όλες τις πλευρές, από όλα τα κομμάτια. Για παράδειγμα όσον αφορά το θέμα του αυτισμού που είναι πάρα πολλά τα παιδιά που θα μπορούσαν να εργαστούν, μπορεί να τεθούν κάποια θέματα κατανόησης όμως με την κατάλληλη σήμανση που είναι πολύ απλά πράγματα. Τα είδαμε στο εξωτερικό πως μπορεί να γίνει, για παράδειγμα πως μπορεί ένα παιδί να φύγει από τη ρεσεψιόν και να πάει στην αποθήκη ή από το συνεργείο να πάει στην αποθήκη να πάρει από το ράφι που θα γράφει συγκεκριμένα που είναι τι και να φέρει το ανταλλακτικό κ.λπ. Οπότε θέλουν και οι χώροι εργασίας μια μικρή τροποποίηση ανάλογα την περίπτωση, πλέον είναι όλα εφικτά. Παλαιότερα είχαμε κάνει μια έρευνα, δεν γνώριζαν τι είναι η αναπηρία, την προσδιόριζε ο καθένας διαφορετικά και είχαν μεγάλο δισταγμό ότι δεν μπορούν να τον απασχολήσουν και πώς θα είναι με τους άλλους εργαζόμενους, ότι έχουν γρήγορους ρυθμούς και δεν ήξεραν εάν μπορεί να ενταχθεί σε αυτούς. Για να γίνει ένα βήμα από μια επιχείρηση θα πρέπει να έχει στον νου της τι πάει να κάνει. Δεν θα πάρει ένα παιδί το οποίο θα έρθει να καλύψει μια θέση ενός ανθρώπου που θα σερβίρει 30 τραπέζια σε μισή ώρα. Θα τον πάρει για το κοινωνικό κομμάτι, για το κομμάτι της ενίσχυσης της απασχόλησης των ατόμων. Τώρα αρχίζουν και ευαισθητοποιούνται».
Παιδιά γεμάτα όρεξη για δουλειά
Η Ειρήνη Τουρμπάλα, Γεωργία Νταμπασά και ο Φραγκίσκος Φραγκιουδάκης, που είναι τα τρία από τέσσερα παιδιά του συλλόγου που συμμετείχαν στο πρόγραμμα αναφέρθηκαν στην εμπειρία γεμάτοι ενθουσιασμό και όρεξη να το επαναλάβουν. Η Ειρήνη μας είπε: «Ήταν μια πολύ μεγάλη εμπειρία αυτό το μεγάλο ταξίδι που έγινε για εμάς. Πήγαμε σε ένα ξενοδοχείο και δούλεψα σαν καμαριέρα, και στη λάντζα. Θα ήθελα να το ξανά κάνω. Οι συνάδελφοί μου στο ξενοδοχείο με αγκάλιασαν και μου φέρθηκαν με αγάπη, τρυφερότητα, ενθουσιασμό».
Η εργασία σε ξενοδοχείο του εξωτερικού ήταν μια καταπληκτική εμπειρία για την Γεωργία, η οποία μας είπε: «Εργάστηκα στην προετοιμασία του πρωινού, στη λάντζα, στο καθάρισμα, στην προετοιμασία του μεσημεριανού. Δεν ήταν δύσκολο, θα το ξανά έκανα. Θα ήθελα στο μέλλον να βρω δουλειά. Συνήθως δεν βρίσκω και ελπίζω κάποια στιγμή να αλλάξει».
Από την πλευρά του ο Φραγκίσκος που εργάζεται τα τελευταία τρία χρόνια στο φούρνο Αποστολάκης «Αρτόζα» βρέθηκε στη Ρώμη όπου εργάστηκε σε ξενοδοχείο. «Δουλέψαμε σε ξενοδοχείο, καθαρίζαμε τα δωμάτια και το εστιατόριο. Δεν δούλεψα πρώτη φορά, δουλεύω και στον φούρνο Αποστολάκης «Αρτόζα». Δεν έχω πρόβλημα με τη δουλειά, θα ήθελα πολύ να συνεχίσω να το κάνω».
