Στέλιος Σταματογιαννάκης: Τριάντα χρόνια δημιουργικής πορείας έκλεισε και ο γιος του αξέχαστου Γεράσιμου

«Να διαφυλάξουμε όσους είπαν αλήθειες είτε με τις πράξεις τους είτε με τη μουσική τους», τονίζει

Μεγάλωσαν μέσα στη μουσική παράδοση, με την περηφάνια ότι πατέρας τους ήταν ένας από τους πρωτομάστορες. Κι εκείνοι ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση αυτής της μοίρας επιδιώκοντας όχι απλά να κρατήσουν το επίπεδο όπου επέβαλε η γενιά αλλά να κάνουν κι ένα βήμα παραπέρα. Όπως ο Στέλιος Σταματογιαννάκης, ο γιος του Γεράσιμου Σταματογιαννάκη. Ποιος δεν θυμάται εκείνο τον υπέροχο καλλιτέχνη με την έμφυτη χάρη. Ήταν πάντα τόσο ευγενικός και τόσο φροντισμένος. Ήξερε πως και μια σωστή εμφάνιση δείχνει σεβασμό στον άλλο και το είχε κάνει αρχή ζωής. Ήταν λαοφιλέστατος και ο θάνατός του, 4 Απριλίου 2016, βύθισε στο πένθος τους κύκλους της μουσικής παράδοσης και όχι μόνο.

Στα χνάρια του πατέρα του λοιπόν, βάδισε και ο Στέλιος που έκλεισε κιόλας 30 χρόνια δημιουργίας (πόσο γρήγορα περνά ο καιρός) με σπουδαίες καλλιτεχνικές συνεργασίες (Γεράσιμος Σταματογιαννάκης, Λεωνίδας Κλάδος, Νίκος Μανιάς, Μανώλης Κακλής, Γιώργος Παπαδάκης κ.ά.) και με μεγάλη συμβολή στο Κρητικό πολιτιστικό έργο μέσα από τη δισκογραφία του. Ένα μικρό δείγμα των τραγουδιών του, που υπογράφει τη μουσική και έχουν τραγουδηθεί από άκρη σε άκρη στο νησί μας είναι:«Κουβέδιαζέ μου του σεβντά», «Όσα ταξίδια με το νου», «Με καπετάνιο την καρδιά», «Πρόβαλε χαϊδεμένο μου», «Δώσε μου νιότη δεύτερη», «Έλα τη νύχτα τη γλυκιά», «Μες τη φουρτούνα της ζωής», «Φύλλα στ’ ανέμου», «Φεύγω κι αφήνω την καρδιά», «Καλοστραθιά σου», «Πολλές φορές προσπάθησα», κ.ά.

Ο Στέλιος μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου η αγάπη για τη λύρα, το λαούτο, την Κρητική μουσική, τη μουσική γενικότερα ήταν έντονη, προέκταση της οικογενειακής αγάπης καθ’ ότι ο πατέρας του Γεράσιμος, συγκαταλέγεται στους Μεγάλους Δασκάλους της λύρας, με σπουδαίο συνθετικό έργο, κληρονομιά για την Κρητική μουσική. Από τα εννέα του χρόνια ήρθε κοντά στο λαούτο και δεν τα’ αποχωρίστηκε ποτέ

Είχε την τύχη να παίξει δίπλα στους «μεγάλους δασκάλους» της Κρητικής μουσικής, Γεράσιμο, Κλάδο (για 20 χρόνια), Σκορδαλό, Μουντάκη, Μανιά, Κακλή και πολλούς άλλους, αποκτώντας έτσι μια εμπειρία μοναδική, που τον βοήθησε στην μετέπειτα πορεία του και τον έκανε όμως κιόλας να ανεβάσει τον πήχη ψηλά όσον αφορά τη μουσική του συνείδηση.

Κι έρχονται μετά οι μεγάλοι σταθμοί στη ζωή του. Το 1993 μπαίνει στο μαγικό κόσμο της σύνθεσης.Το πρώτο κομμάτι που συνθέτει, είναι το «Κουβέντιαζέ μου του σεβντά» και το «Μεγάλες είναι οι χαρές» το οποίο το 1997 συμπεριλαμβάνεται σε ένα album του Γεράσιμου Σταματογιαννάκη «Μεγάλες είναι οι χαρές» και γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία με τη φωνή του Νίκου Μανιά και του Γεράσιμου.

Το 1999 συμμετέχει στο album του Λεωνίδα Κλάδου «Ανοίγω του σεβντά πανί» υπογράφοντας τη μουσική σε δύο τραγούδια με τίτλο «Με καπετάνιο την καρδιά» και «Μες τη φουρτούνα της ζωής».

Το 2000 συμμετέχει στο album του Γεράσιμου Σταματογιαννάκη «Συνέχεια». υπογράφοντας τη μουσική σε τρία τραγούδια με τίτλο «Όσα ταξίδια με το νου», «Πρόβαλε Χαϊδεμένο μου» και «Χάραμα», που επίσης γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία με τη φωνή του Γιώργου Παπαδάκη, του ιδίου και του Γεράσιμου ενώ τραγουδάει και ένα τραγούδι σε σύνθεση του Γεράσιμου «Για τα γλυκά τα μάτια σου».

Το 2003 συμμετέχει στο Μέγαρο Μουσικής, με τον Λεωνίδα Κλάδο, στα πλαίσια εκδηλώσεων με θέμα: «Γέφυρες -Μουσικές της Κρήτης».

Το 2004 συμμετέχει σε διάφορες μουσικές παραστάσεις στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων, με Λεωνίδα Κλάδο, Γεράσιμο Σταματογιαννάκη, Σπύρο Σηφογιωργάκη.

Το 2004 του ζητήθηκε να μελοποιήσει την «Ερωφίλη», για τις ανάγκες του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ Ρεθύμνου.

Το 2004 κυκλοφορεί το πρώτο του προσωπικό album – ορχηστρικό – με τίτλο «Το όνειρο της ψυχής» από την δισκογραφική εταιρεία Cretafon. (Μέσα βρίσκονται αποσπάσματα από την «Ερωφίλη» που έχει μελοποιήσει).

Το 2005 συμμετέχει στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Ερευνών, με θέμα «Κρητική Μουσική και τα Κρητικά Όργανα».

Το 2006 κυκλοφορεί το δεύτερο προσωπικό του album «στ’ ανέμου την οργή» από τη δισκογραφική εταιρεία Cretafon, με συμμετοχή μεγάλων Κρητικών Καλλιτεχνών που ερμηνεύουν συνθέσεις του (Γεράσιμος, Μανιάς, Κακλής, Παπαδάκης, Μανωλιούδης).

Το 2010 δημιουργεί το μουσικό σχήμα «Στους ήχους του λαούτου» μαζί με τον Μανώλη Βερδινάκη και τη Στέλλα Σειραγάκη με πληθώρα εμφανίσεων σε Ελλάδα και εξωτερικό.

Το 2011 κυκλοφορεί το τρίτο του προσωπικό album από την δισκογραφική εταιρεία Faistos με τίτλο «Στον δρόμο το δικό μου».

Η παρουσίαση του cd πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στον Ιανό της Αθήνας με εκλεκτούς καλεσμένους.
Το 2013 συμμετέχει στο album του Γεράσιμου Σταματογιαννάκη «Σαν το παλιό καλό καιρό». υπογράφοντας τη μουσική σε ένα τραγούδι με τίτλο «Εγώ ζηλεύω» ενώ τραγουδάει και ένα τραγούδι σε σύνθεση του Γεράσιμου «Μπορεί να γιάνω τσι πληγές».

Το 2020 κυκλοφορεί το τέταρτο διπλό προσωπικό άλμπουμ «Δύο Εποχές» από την «Σείστρον, Αεράκης, Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι».

Μια μεγάλη παρέα αγαπημένων Κρητικών Καλλιτεχνών – οι δικοί του φίλοι – ενώνονται σε δώδεκα ντουέτα με τον ίδιο, καταθέτοντας ερμηνευτικά ο καθένας το δικό του ηχόχρωμα και ξεχωριστό ύφος στις καινούργιες μουσικές του δημιουργίες.
2023-2024: Παρουσιάζει την παράσταση «Στέλιος Σταματογιαννάκης 30 Χρόνια Δημιουργίας» με πρώτη παρουσίαση Νοέμβριος ‘23 στο Ωδείο Ρεθύμνου.

«Το να είμαι γιος του Γεράσιμου, μόνο ως ευλογία το έχω εισπράξει».

Συναντήσαμε τον εκλεκτό καλλιτέχνη και είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για τη δουλειά του και να κάνουμε μια αναφορά μνήμης στον αξέχαστο πατέρα του.

• Πόσο βαρύς ήταν ο ίσκιος του πατέρα στην δική σας περίπτωση;

– «Ο Γεράσιμος ήταν σχολείο για μένα και σε όποιον μουσικό βρισκόταν στον δρόμο του.

Θαύμαζα και θαυμάζω τον πατέρα μου και το έργο που έχει αφήσει. Όσο κι αν σας φανεί περίεργο, λόγω του χάσματος των γενεών, είμαι κι εγώ λάτρης εκείνης της μουσική εποχής του πατέρα μου και των προκατόχων του. Το να είμαι γιος του Γεράσιμου, μόνο ως ευλογία το έχω εισπράξει. Για όλα όσα έζησα και παρέλαβα έχω ευθύνη κι εγώ με τη σειρά μου για το πώς θα κινηθώ μουσικά, τι θα αφήσω κι εγώ πίσω μου.

Έχω «κόκκινες γραμμές», αλλά δεν οφείλετε μόνο στον Γεράσιμο αλλά και στα βιώματα και τις συναναστροφές μου που ήταν δίπλα και στους άλλους μεγάλους δασκάλους της Κρητικής Μουσικής».

• Πως ασχοληθήκατε με τη σύνθεση. Τυχαία ή στόχος;

– «Η μουσική ήταν μονόδρομος για μένα από πολύ μικρή ηλικία. Η σύνθεση ήρθε αβίαστα να με συμπληρώσει μουσικά. Γράφω από ανάγκη όταν θέλω κάτι να πω και τα λόγια δε φτάνουν».

• Πόσο έχει διαφοροποιηθεί το κοινό της παραδοσιακής μουσικής από τον καιρό των κορυφαίων πρωτομαστόρων στην εποχή του κινητού και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;

– «Θεωρώ ότι το κοινό παραμένει πάντα ίδιο απλώς αλλάζουν τα μέσα από τα οποία επικοινωνεί και επηρεάζεται. Εγώ βρίσκω και θετικά και αρνητικά σε όλο αυτό. Ο μουσικός μπορεί να επικοινωνεί τη δουλειά του πιο εύκολα, να συλλέγει πληροφορίες, να έχει με ένα πάτημα ενός κουμπιού οποιαδήποτε δισκογραφία θέλει να ακούσει ή να μελετήσει κ.λπ.Ας σταθούμε μόνο στα θετικά».

• Είναι θεμιτές οι όποιες παρεμβάσεις των νέων δημιουργών στα παραδοσιακά ακούσματα;

– «Η μουσική δεν έχει σύνορα και ο καθένας είναι ελεύθερος να εκφράζεται όπως του αρέσει και να αυτοσχεδιάζει σε δικές του μουσικές συνθέσεις. Εγώ δεν συμφωνώ στο να πειράζουμε ένα παραδοσιακό κομμάτι με το οποίο έχουν μεγαλώσει γενιές και έχει αφήσει το στίγμα του.

Ακούω γύρω μου και ωραία και άσχημα παντρέματα με τον ήχο μας. Όλα όμως είναι θέμα αισθητικής. Η δική μου αισθητική μπορεί να μην ταιριάζει με τι δική σου και αυτό πάλι είναι σεβαστό».

• Πόσο απαγορευτικές είναι κάποιες πρωτοβουλίες νεωτέρων στην απλούστευση της ντοπιολαλιάς με την προσθήκη όρων της τωρινής καθομιλουμένης;

– «Όλα χρειάζονται προσοχή κι ότι μπορούμε να σώσουμε είναι θεμιτό. Κατανοώ όμως και τη νέα γενιά που δεν έχει ακούσματα. Αυτό δεν μειώνει την αγάπη τους για την Κρήτη, την Κρητική μουσική και τον στίχο».

• Που αποδίδετε τη διαχρονικότητα της Κρητικής μουσικής όσο κι αν οι καιροί αλλάζουν;

– «Η Κρήτη έχει ένα «βάρος». Η μουσική της, η ιστορία της, μα πάνω από όλα οι άνθρωποί της».

• Τι θα συμβουλεύατε τους νέους δημιουργούς;

– «Να είναι ο εαυτός τους και να μην επηρεάζονται από τυχόν μοντερνισμούς που βλέπουν γύρω τους. Να ακολουθούν το «βαθύ τους χτυποκάρδι».

• Ποια στοιχεία παράδοσης θα πρέπει να διαφυλάξουμε σε μια Κιβωτό εθνικής μνήμης;

– «Την ιστορία μας και όλους όσους πέρασαν και είπαν αλήθειες είτε με τον λόγο τους είτε με τις πράξεις τους είτε με τη μουσική τους».

Γεράσιμος Σταματογιαννάκης: Ο σπουδαίος εκφραστής της παραδοσιακής μας μουσικής

Αξίζει όμως με αυτή την ευκαιρία να θυμηθούμε και τον σπουδαίο Γεράσιμο Σταματογιαννάκη. Από όσες αναφορές έχουν γίνει για το μεγάλο αυτό καλλιτέχνη, κράτησα αυτή του καλού συναδέλφου Δημήτρη Τζανακάκη που θεωρώ ότι σκιαγραφεί περίτεχνα τον σπουδαίο εκφραστή της παραδοσιακής μουσικής:

«Περιδιαβαίνοντας κανείς στους λαβύρινθους της κρητικής μουσικής παράδοσης βρίσκεται κάθε φορά στο ίδιο δίλημμα. Ποια νοσταλγική μελωδία να επιλέξει από κείνες που σαν δαιμονισμένος άνεμος συνεπαίρνουν στο άκουσμα τους το νου και την ψυχή σε απόγειους ονειρικούς κόσμους. Σε ποιο στίχο από κείνους που δε γράφτηκαν με πέννες και μολύβια αλλά σταλάκτηκαν στη λύρα και το λαούτο από το ξεχείλισμα των αισθημάτων του καλλιτέχνη, του λυράρη, του λαουτιέρη, του χορευτή… Εκατοντάδες δεν είναι υπερβολή – καλλιτέχνες της Κρητικής μουσικής ανέδειξαν το αίσθημα του Κρητικού σε μαγική μελωδία. Πρωτομάστορες και μαθητές τους. Παλιοί και νεότεροι. Άλλοι που κυκλοφόρησαν δεκάδες δίσκους κι έβαλαν την κρητική μουσική στις μεγάλες σάλες της Αθήνας και των όπου γης πόλεων, που ζουν Κρητικοί, άλλοι που έμειναν πιστοί στο παραδοσιακό γλέντι, στο πανηγύρι και τη χαρά του χωριού. Για ποιον να πρωτομιλήσει κανείς…

Ένας από αυτούς που γνώρισε και τις σάλες της Αμερικής και τα στούντιο των δισκογραφικών εταιρειών, αλλά και που ξενύχτησε στο γλέντι του χωριού και τη χαρά της παρέας χωρίς ενισχυτές και μικρόφωνα, ο Γεράσιμος Σταματογιαννάκης, συμπληρώνει έξι δεκαετίες και κάτι χρόνια ακόμα – στην κρητική μουσική, μα εξακολουθεί το ίδιο να επιμένει στο απλό, το απέριττο, το γνήσιο και το αυθεντικό, χωρίς να αφήσει αυτές τις έξι ολόκληρες δεκαετίες να καταφέρουν να τους φθείρουν την αγάπη του για το μεγαλείο που έχει το πανηγύρι στην πλατεία του χωριού κι η καντάδα στα παράθυρα των κοπελιδιών».

Ο Γεράσιμος Σταματογιαννάκης γεννημένος στ’ Ακούμια του Άη Βασίλη τον Αύγουστο του 1931. Έβλεπε κι άκουγε και δε χόρταινε και με τις πέντε του αισθήσεις μαζί με τους μπαρμπάδες του, τον Νίκο τον Παπουτσιδάκη και τον Στεφανή τον Μαρινάκη, να εκφράζουν με τη λύρα και το δοξάρι τον πόνο και τη λίγη χαρά του ανθρώπου, μέχρι τα άλλα χρόνια τα πιο μεγάλα που ο Γεράσιμος ήταν ο αγαπημένος λυράρης στα πανηγύρια, τους αρραβώνες, τους γάμους και τις βαφτίσεις στον Άη Βασίλη με τον αξεπέραστο Μαρκογιάννη στο λαούτο, και τ’ άλλα χρόνια ακόμα που με τον Μανιά ταξίδεψαν στη μακρινή πολύβουη και την εξωτική Χαβάη, και με τον Γιώργη τον Χατζηδάκη συνέχισαν τις μεγάλες χοροεσπερίδες, ο Γεράσιμος του 1990 είναι ίδιος ο Γεράσιμος του 1945 και του 1960.

«Τότε ήταν άλλα χρόνια – λέει στους φίλους του – θαρρείς πως υπήρχαν μαγνητόφωνα και δασκάλοι για να βοηθούν τι λέτε. Τίποτα δεν υπήρχε. Μόνο το μεράκι. Δεν περιμέναμε να ζήσομε από τη λύρα και το λαούτο. Παίζαμε για να ομορφαίνομε τις χαρές των ανθρώπων. Γι’ αυτό και όταν πιάναμε τα όργανα δεν τ’ αφήναμε. Παίξαμε δύο και τρία βράδια συνέχεια χωρίς να κουραστούμε. Μας συνέπαιρνε αυτή η αθάνατη μαγεία της Κρητικής μουσικής. Και τώρα ακόμα εμένα αυτό μ’ αρέσει.Έχω κυκλοφορήσει 30 δίσκους μικρούς και μεγάλους. Μα εγώ θέλω να μ’ ακούει ο κόσμος να παίζω και να με βλέπει. Να βλέπω κι εγώ τον κόσμο που γλεντάει με τη λύρα μου…». Έξι δεκαετίες λοιπόν κι ο Γεράσιμος δεν άφησε το δοξάρι από τα χέρια του, παρά όταν το 1986 ένα πρόβλημα υγείας του στέρησε για τρία χρόνια το παίξιμο της λύρας. «Μα είχα τη δύναμη και το ξεπέρασα και ξανάπιασα ένα βράδυ το δοξάρι στ’ Ακούμια για το μεράκι και τους φίλους πάλι, όπως κι όταν ξεκίνησα. Κι ένοιωθα και τότε σαν να ‘ταν η πρώτη φορά…».

Έτσι απλά, για το μεράκι και τους φίλους, ο Γεράσιμος τους συνεπαίρνει κάθε φορά τους φίλους του στους υπέροχους σκοπούς και στις όμορφες μαντινάδες που θα τραγουδήσει ο ίδιος. Από εκείνες τις μεγάλες του επιτυχίες διαλέγει ο ίδιος δυο – τις πιο αγαπημένες του – αφιερωμένες «σ’ αυτούς που θα διαβάσουν ό,τι γράψεις…».

Στον ψεύτη κόσμο οι ομορφιές παντοτινά δε ζούνε

μαραίνονται και φθείρονται σβήνουνε και περνούνε.

Εστέρησές μου τη χαρά και μου ‘δωσες τον πόνο

και δίκασές με να πονώ εις τον απάνω κόσμο.

Ο Γεράσιμος τιμήθηκε όπως του άξιζε από τον δήμο του. Και θυμάμαι πόσο εύστοχα αναφέρθηκε σ’ αυτόν ο δήμαρχος Αγίου Βασιλείου Γιάννης Ταταράκης όταν έγινε η τελετή αποκαλυπτηρίων προτομής του τον Αύγουστο του 2022 στ’ Ακούμια, λέγοντας μεταξύ άλλων:

 «Εμείς οι Αγιοβασιλιώτες αισθανόμαστε καμάρι και υπερηφάνεια για τον Γεράσιμο Σταματογιαννάκη, αισθανόμαστε όμως και βαρύ το χρέος της διατήρησης της πλούσιας μουσικής παράδοσης του τόπου.Όπως ήταν και αυτός περήφανος για την καταγωγή του αφού δεν ξέχασε ποτέ την γενέτειρα του και την έκαναν γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο όπου και περιόδευσε.

Ο Γεράσιμος συνέβαλε όχι μόνο στη διάδοση της λαϊκής παράδοση της Κρήτης αλλά στη διαμόρφωσή της μαζί με τους μεγάλους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα σε μια ανεξάντλητη σύγχρονη πολιτιστική οντότητα με ήθη και έθιμα, υλικά και πνευματικά πατροπαράδοτα στοιχεία, που έχουν διαμορφώσει τον πυρήνα της ζωής των σύγχρονων Κρητικών και μένουν άσβεστα στο πέρασμα των χρόνων.

Είναι όμως η σειρά μας να φανούμε αντάξιοι συνεχιστές αυτών των σπουδαίων συντοπιτών μας.

Να αναστοχαστούμε τον ρόλο μας που δεν είναι άλλος από τη διατήρηση και τη μεταλαμπάδευση στις επόμενες γενεές της κρητικής παράδοσης, του κρητικού πολιτισμού και της ιστορίας και συνεπώς της ταυτότητας των Κρητικών.
Επίσης προβάλουμε αυθεντικούς καλλιτέχνες και το γνήσιο κρητικό γλέντι της εποχής του αείμνηστου Γεράσιμου τότε που η μουσική και ο χορός έβγαινε από την ψυχή τους όπως έλεγαν οι ίδιοι και όχι από το ποτό περνώντας το μήνυμα στα νέα παιδιά  να αντισταθούν σε κάθε λογής νεωτερικότητα που δεν έχουν σχέση με την κρητική παράδοση αλλά έχουν καταστροφικές συνέπειες».