Η πανδημία του κορονοϊού, από το 2020 έως και σήμερα, έχει οδηγήσει στην ωρίμανση ενός συστήματος, το οποίο βασίζεται στην εκτεταμένη συγκέντρωση και επεξεργασία ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών, που συλλέγονται και αποθηκεύονται σε πραγματικό χρόνο. Οι πληροφορίες αυτές περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των ατόμων, τα οποία αναφέρονται στην υγεία, τις πεποιθήσεις και συμπεριφορές του καθενός. Το ζήτημα της επεξεργασίας των δεδομένων αυτών αποκλειστικά για τους σκοπούς που έχουν συλλεχθεί, καθώς και η αποτροπή εγκαθίδρυσης της συνεχόμενης συλλογής τους και μετά την πανδημία, συζητήθηκαν το απόγευμα της Δευτέρας στο Σπίτι του Πολιτισμού, όπου πραγματοποιήθηκε η 4η συνάντηση του Κύκλου ομιλιών «Το Πανεπιστήμιο στην Κοινωνία».
Το θέμα την ομιλίας ήταν «Επιτήρηση και προσωπικά δεδομένα στην πανδημία και μετά». Ομιλητές ήταν ο Μηνάς Σαματάς, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης και η Λίλιαν Μήτρου, καθηγήτρια στο τμήμα Μηχανικών και Πληροφοριακών Συστημάτων Πανεπιστήμιου Αιγαίο. Σχολιαστής ήταν ο Γεώργιος Μαρινάκης, νομικός και δήμαρχος Ρεθύμνης, ενώ συντονίστρια η Αλεξάνδρα Ζαββού, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης.
Η ομιλία του κ. Μ. Σαματά, με υπότιτλο «Βιοπολιτική επιτήρηση και παρακολούθηση στην πανδημία και μετά», είχε κοινωνικο-πολιτική προσέγγιση. Πιο συγκεκριμένα, αναφερόταν και στην επιτήρηση εφαρμογής των μέτρων αποτροπής του covid-19 και στην παρακολούθηση της προσωπικής ζωής των ατόμων, με συλλογή κι επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων υγείας, επικοινωνίας και κοινωνικών επαφών.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το σοβαρό πρόβλημα που τίθεται στις δημοκρατικές χώρες είναι εάν οι μηχανισμοί αυτοί, που αναγκαστικά περιορίζουν δικαιώματα και ελευθερίες, θα παγιωθούν στη μετα-πανδημική περίοδο, σε ένα πλαίσιο της «κοινωνίας της διακινδύνευσης», του «κορωνο-καπιταλισμού» και της «μετα-δημοκρατίας», όπως συνέβη με τη συνέχιση της νομοθεσίας και των μέτρων αντιμετώπισης της τρομοκρατίας μετά την 11/9/2001 μέχρι σήμερα.
Σε σχετικές του δηλώσεις στα «Ρ.Ν.», ο κ. Σαματάς ανέφερε για αρχή ότι είναι πολύ χαρούμενος που οι ανοιχτές συζητήσεις, οι οποίες διοργανώνονταν το 2008 στο Δημαρχείο Ρεθύμνης, επαναλαμβάνονται και φέτος. Σύμφωνα με τον ίδιο, στόχος των εκδηλώσεων αυτών είναι το Πανεπιστήμιο στην πόλη να ανοίξει διάλογο για όλα τα θέματα με τους πολίτες και να δώσει την ευκαιρία για συζήτηση και όχι για μάθημα. «Το θέμα που συζητήσαμε αυτή τη φορά είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και επίκαιρο, καθώς αποδεχόμαστε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, θα θυσιάσουμε τις ελευθερίες μας, θα υπακούσουμε σε μέτρα που ήταν αδιανόητα προηγουμένως, όπως εγκλεισμός, ιχνηλάτηση επαφών κ.λπ., θα πρέπει όμως να μας προβληματίζει και το μετά. Δηλαδή ότι έγινε στην 11η Σεπτεμβρίου στο όνομα της τρομοκρατίας, αυτό φοβόμαστε ότι θα γίνει και τώρα, ότι τα μέτρα για την πανδημία θα παγιωθούν και μετά», εξήγησε ο κ. Σαματάς αναφερόμενος στο θέμα της ομιλίας του.
Παράλληλα, πρόσθεσε ότι το πρόβλημα δεν έγκειται μονάχα στη συλλογή των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων υγείας των πολιτών, αλλά και στις διαφορές μεταξύ επιτήρησης και παρακολούθησής τους την περίοδο της πανδημίας. «Έχουμε δηλαδή έλεγχο της τήρησης των μέτρων, με προδιαγεγραμμένες κυρώσεις (επιτήρηση), αλλά και σκόπιμη, εστιασμένη και συστηματική συλλογή και επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών πληροφοριών και δεδομένων (παρακολούθηση). Όλα αυτά ήταν αδιανόητα πριν την πανδημία και τώρα ο κορονοϊός τα νομιμοποιεί. Επίσης, πλέον δεν έχουμε μόνο συλλογή και επεξεργασία, αλλά και ιδιωτικοποίηση των δεδομένων αυτών. Η διαδικασία της ψηφιοποίησης της προσωπικής μας ζωής αποκτά μια νέα αξία γιατί εμπορευματοποιείται, αφού ζούμε σε μια οικονομία της αγοράς και τα δεδομένα αυτά είναι πολύτιμα. Ελπίζουμε και πιστεύουμε και χρειάζεται αγώνας μετά την πανδημία για να σταματήσουν αυτά. Πως θα σταματήσουν; Με ενδυνάμωση των πολιτών και μέσω της δημοκρατίας», κατέληξε ο κ. Σαματάς με έντονο ύφος, θέλοντας να τονίσει τη σημασία των λεγόμενών του.
Η ομιλία της κ. Λ. Μήτρου, από την άλλη, με υπότιτλο «Τα προσωπικά δεδομένα στην εποχή του κορονοϊού» είχε νομική σκοπιά και ήταν επικεντρωμένη στις νομικές και ρυθμιστικές προεκτάσεις, καθώς και στα διλήμματα βιοηθικής, που ενδεχομένως προκύπτουν από τα νέα καθημερινά δεδομένα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την ίδια, στο νομικό και ιδιαίτερα στο κοινωνικό πλαίσιο, τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν μια πολύ σημαντική πτυχή της κατάστασης που δημιουργεί η πανδημία αφού συχνά, λόγω και ελλιπούς ενημέρωσης, προκύπτουν ζητήματα που διχάζουν και παρουσιάζονται διάφορες αντιδράσεις, που συχνά κλονίζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στις διαδικασίες αντιμετώπισης της νόσου.
«Αυτό που επιχειρήσαμε να συζητήσουμε είναι αυτά ακριβώς τα θέματα και τα ζητήματα των προσωπικών δεδομένων, τα οποία αποτέλεσαν αντικείμενο επεξεργασίας όλο αυτό το διάστημα είτε με τα self tests, είτε με τους εργαζομένους που πρέπει να δηλώσουν αν είναι θετικοί ή όχι και με τα παιδιά και τα ζητήματα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας. Επιχειρήσουμε λοιπόν να δείξουμε αν αυτό ήταν αναγκαίο και σε ποιο βαθμό, αν ήταν αποτελεσματικό από την πλευρά των δικαιωμάτων και κυρίως να αναδείξουμε ότι όλα αυτά, ακόμα και αν είναι αποδεκτά στην ειδική περίπτωση και περίοδο πανδημίας, θα πρέπει ωστόσο να είναι προσωρινά γιατί αν εγκαθιδρυθούν θα μιλάμε για μια βασική επίπτωση στην ελευθερία και στα δικαιώματα των πολιτών», διευκρίνισε η κυρία Μήτρου.
Η ίδια τόνισε, ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό η επεξεργασία των δεδομένων αυτών να γίνεται αποκλειστικά για τους σκοπούς που έχουν συλλεχθεί. «Το ποιοι νόσησαν για παράδειγμα, είναι σημαντικό για να μπορώ να παρακολουθήσω την καραντίνα, να κάνω την ιχνηλάτηση κ.λπ. Κρίσιμο επίσης είναι να κρατηθούν αυτά τα δεδομένα για να βγουν συμπεράσματα για την έρευνα, πως έγινε η μετάδοση κοκ. Αν χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τον σκοπό αυτό, χωρίς περαιτέρω χρήση, χωρίς διαβίβαση, χωρίς πρόσβαση σε πρόσωπα που δεν πρέπει να ξέρουν αυτά τα πράγματα, δε συντρέχει κανένας απολύτως λόγος ανησυχία από πλευράς πολιτών».
Κλείνοντας, σύμφωνα με τα όσα μας δήλωσε, βρίσκει εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι ο δήμος Ρεθύμνης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και την Περιφέρεια Κρήτης συνδιοργανώνουν εκδηλώσεις για θέματα που δεν είναι καθόλου εύκολα, αφού στην ουσία θίγουν τη σύγκρουση μεταξύ των ελευθεριών που στερηθήκαμε και της ανάγκης να περιοριστούμε προκειμένου να υπάρξει μια προστασία απέναντι στη διάδοση του κορονοϊού.
«Στο πλαίσιο της συνεργασίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με τον δήμο Ρεθύμνης και την τοπική κοινωνία, έχουμε ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα που αφορά την μετά-covid εποχή και την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ένα πολύ κρίσιμο θέμα που ανέπτυξαν δύο εξαιρετικοί καθηγητές που έχουν πλήρη γνώση του θέματος. Είναι σημαντικό να συμμετέχουμε σε αυτές τις διαδικασίες, όχι γιατί μόνο επιμορφωνόμαστε σε θέματα καίρια που πρέπει να έχουμε γνώση για να έχουμε άποψη, αλλά και για να φαίνεται ότι η κοινωνία του Ρεθύμνου αγκαλιάζει τις δράσεις του Πανεπιστημίου, οι οποίες έχουν σαν σημείο αναφοράς τους πολίτες και το να χτίζουν γέφυρες για να έχουμε μια κοινή πορεία», μας επεσήμανε ο δήμαρχος Ρεθύμνης και νομικός, Γιώργος Μαρινάκης, ο οποίος μετά το πέρας των ομιλιών των δύο καθηγητών έκανε τον δικό του σχολιασμό για τα υπό συζήτηση θέματα.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν, μεταξύ άλλων, η αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου κυρία Μαίρη Λιονή, η αντιδήμαρχος Τουρισμού και Επιχειρηματικότης κυρία Πέπη Μπιρλιράκη, ο αντιπρύτανης Οικονομικών και Υποδομών, κ. Κωνσταντίνος Σπανουδάκης και ο κοσμήτορας της σχολής Κοινωνικών Επιστημών κ. Γεώργιος Παναγής.
O Κύκλος Ομιλιών για το ευρύ κοινό «Το Πανεπιστήμιο στην Κοινωνία» διοργανώνεται από τη σχολή Κοινωνικών Επιστημών και τα ενταγμένα στο ΚΕΜΕ ερευνητικά εργαστήριά της, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου και τον δήμο Ρεθύμνης.
