Νείλος και Μανασής. Πρότυπα μοναχών και γενναίων αγωνιστών
Ήταν ένας ακόμα ήρωας του Πρέβελη ο Νείλος Θεοδωράκης. Γεγονότα και μορφές που ανέδειξαν συγκυρίες τον επισκίασαν ώστε να μην αναφέρεται πουθενά αν ανατρέξετε στο διαδίκτυο. Ήταν όμως σπουδαίος όπως τον περιγράφει ο Μιχαήλ Μ. Παπαδάκης στο βιβλίο του «το Μοναστήρι του Πρέβελη».
Γεννήθηκε στο Κεντροχώρι Αγίου Βασιλείου το 1888.
Ευλογημένος τόπος το χωριό του που κάποτε λεγόταν Δουμαεργιό και Βουιδομαγεργειό γιατί εκεί είχαν τα μαγειριά τους οι ζευγολάτες και σταβλίζονταν τα βόδια και τα άλλα ζώα που καλλιεργούσαν τις τεράστιες εκτάσεις της βυζαντινής αρχόντισσας Μαρίας. Είναι η ίδια που αναφέρει ο επιφανής λόγιος εκπαιδευτικός Γιώργος Τσιγδινός στην πραγματεία του για την Ιερά Μονή του Αγίου Πνεύματος στον Κισσό.
Έτσι ο Νείλος, κατά κόσμον Κωνσταντίνος Θεοδωράκης μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που είχε τη φιλοξενία παράδοση.
Επειδή έπαιρνε τα γράμματα τον έστειλαν στη Σχολή του Αγίου Πνεύματος όπου και διακρίθηκε σε όλη τη διάρκεια των σπουδών του Αμέσως μετά βρέθηκε στο πεδίον της τιμής πολεμώντας στον ελληνοτουρκικό και ελληνοβουλγαρικό πόλεμο 1912-1913. Πολέμησε γενναία και μάλιστα από τύχη σώθηκε από τον θάνατο μετά από τραυματισμό του.
Πρωτομηνιά του Δεκέμβρη 1914 τον είδαν να προβάλλει στο μοναστήρι. Δεν πήγε όμως για το καθιερωμένο κερί όπως συνήθιζε. Η αγάπη του για τα θεία και η μεγάλη του απόφαση να μονάσει τον οδήγησαν εκεί.
Και η επιθυμία του εκπληρώθηκε τα Χριστούγεννα που εκάρη μοναχός και έλαβε το όνομα Νείλος. Από την αρχή έδειξε πως ήταν πλασμένος για το αγγελικό σχήμα, ενώ δεν τον είχε αφήσει η δίψα του για γνώση. Εκεί στο ήρεμο περιβάλλον του μοναστηριού συμπλήρωσε την εγκυκλοπαιδική του μόρφωση. Τύχη αγαθή γι΄ αυτόν ήταν η παρουσία του Μητροπολίτη Γερμανού Τρωιάνου που βρέθηκε εξόριστος στο ιστορικό μας μοναστήρι.
Ο σπουδαίος αυτός Ιεράρχης που θεωρείται από τους σημαντικότερους της εποχής του (κατά κόσμον Σπυρίδων Τρωιάνος, Αργοστόλι, 29 Ιουνίου 1870 – Αθήνα, 30 Δεκεμβρίου 1935), διετέλεσε Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης από το 1907 έως το 1935.
Σπούδασε στη Γερμανία και το 1906, διορίστηκε αρχιγραμματέας της Ιερά Συνόδου. Στις 16 Ιουλίου 1907 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Μονεμβασίας και Λακεδαίμονος. Το 1922 προήχθη σε Μητροπολίτη μαζί με τους υπόλοιπους Επισκόπους της Εκκλησίας της Ελλάδος. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ανέπτυξε σημαντικό οργανωτικό και φιλανθρωπικό έργο, ιδρύοντας συλλόγους και ιδρύματα. Διετέλεσε δύο φορές μέλος της Ιεράς Συνόδου (1911-1912, 1927-1928). Ακραιφνής οπαδός της μοναρχίας, συγκρούστηκε με τον Αρχιεπίσκοπο Αλέξανδρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την περίοδο που ο εθνικός διχασμός ήταν στο κορύφωμά του. Έτσι βρέθηκε εξόριστος. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι επανήλθε στη Μητρόπολή του, τον Σεπτέμβριο τού 1924, παρά το γεγονός ότι η υγεία του είναι ήδη κλονισμένη, μέχρι τον θάνατό του το 1935.
Ο Γερμανός εκτός από μεγάλη μόρφωση ήταν και άριστος γνώστης της Βυζαντινής Μουσικής. Διαπιστώνοντας το μεγάλο φωνητικό χάρισμα του Νείλου ανταποκρίθηκε στην επιθυμία του να τον διδάξει. Έτσι απέκτησε τις γνώσεις και την κατάρτιση που τον έκαναν να κυριαρχεί στο ψαλτήρι και να αποτελεί θείο δώρο για τους πιστούς που τον απολάμβαναν σε κάθε θεία λειτουργία.
Στις επάλξεις ανασυγκρότησης του μοναστηριού
Ο Νείλος στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων όταν το μοναστήρι χρειάστηκε τον κατάλληλο για να επουλωθούν οι πληγές του από την εκδίκηση του κατακτητή.
Να θυμίσουμε ότι αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, τέλη Μαΐου 1941, όσοι από τους Άγγλους αξιωματικούς και στρατιώτες δεν κατόρθωσαν να φύγουν για την Αίγυπτο, με τον αγγλικό στόλο, διασκορπίστηκαν στα ορεινά της Κρήτης. Από εκεί οι περισσότεροι κατέβηκαν προς τα νότια παράλια με την ελπίδα να βρουν καΐκια ή βενζινακάτους για να διαφύγουν.
Η μεγαλύτερη συγκέντρωση Άγγλων είχε γίνει στην περιοχή της Μονής Πρέβελη Ρεθύμνης και στα γύρω χωριά. Επί δύο σχεδόν μήνες κάθε νύκτα δίδονταν σήματα με την ελπίδα πως θα τους εντόπιζε περιπολικό υποβρύχιο και θα πλησίαζε να τους παραλάβει.
Ο Ηγούμενος Αγαθάγγελος Λαγκουβάρδος η μεγάλη αυτή μορφή που έκανε το μοναστήρι Πύλη προς την ελευθερία κατά τον Μάρκο Πολιουδάκη για ένα δίμηνο έδωσε καταφύγιο σε αναρίθμητους συμμάχους κυνηγημένους από τον εχθρό μέχρι που κατάφερε να φύγει για τη Μέση Ανατολή και ο ίδιος. Εκεί στην Αλεξάνδρεια όρκισε την πρώτη κυβέρνηση εθνικής ενότητας, την οποία αποτελούσαν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Τσιριμώκος, ο Πορφυρογέννητος και άλλοι. Μια μέρα πριν επιστρέψει στην Ελλάδα, ο Αγαθάγγελος πέθανε μυστηριωδώς στην Αλεξάνδρεια.
Ο Μάρκος Πολιουδάκης μου είχε πει ότι ο ηρωικός ηγούμενος υπέφερε από ένα συρίγγιο που ενδέχεται από έλλειψη ιατρικής φροντίδας να τον έφερε κοντά στον θάνατο.
Μετά την αποχώρηση από το Μοναστήρι του Αγαθάγγελου το 1941. Εξελέγη επιτροπή από την αδελφότητα με εισήγηση του Επισκόπου Ευμενίου Φανουράκη. Η επιτροπή αυτή με πρόεδρο τον Νείλο Θεοδωράκη κυβέρνησε το μοναστήρι όλη τη διάρκεια της κατοχής μέχρι τον Μάιο του 1945. Με τη φωτισμένη καθοδήγησή του αποκαταστάθηκαν οι ζημιές στο μοναστήρι που προκλήθηκαν από τους Γερμανούς. Οι διοικητικές του ικανότητες που δεν επηρέαζαν τον μοναχικό του ζήλο τον ανέδειξαν νέο ηγούμενο όταν διαπιστώθηκε ο θάνατος του Αγαθαγγέλου Λαγκουβάρδου και διατάχθηκαν από τον αρμόδιο επίσκοπο να επιλεγεί το νέο ηγουμενοσυμβούλιο. Σύμβουλοι του ήταν ο ιερομόναχο Γαβριήλ Κουφάκης και ο μοναχός Πανάρετος Γιαννικάκης. Ο παριστάμενος επίσκοπος Ευμένιος Φανουράκης επικύρωσε την εκλογή και έδωσε στον Νείλο τον τίτλο του Αρχιμανδρίτη.
Και στα νέα του αυτά καθήκοντα ο Νείλος φάνηκε άξιος και κυβέρνησε το μοναστήρι με δραστηριότητα, μεθοδικότητα και σύνεση. Τελειοποίησε το μισοκτισμένο Μουσείο στο Πίσω Μοναστήρι έκτισε μικρό ξενώνα γραφείο και βιβλιοθήκη, περισυνέλεξε και ταξινόμησε τα βιβλία του μοναστηριού με υποδειγματικό τρόπο. Σ΄ αυτόν οφείλεται επίσης η περισυλλογή και τακτοποίηση του αρχείου του Μοναστηριού των Πατριαρχικών και Τουρκικών εγγράφων όπως και η αρίθμησή τους. Ο ίδιος ανέλαβε τη σύνταξη νέου μοναχολογίου των μοναχών και πατέρων του Μοναστηριού με βάση το παλαιό και τις νεότερες πληροφορίες.
Στην περίοδο του εμφύλιου σπαραγμού η ζωή του Νείλου κινδύνευσε άπειρες φορές από κακοποιούς που εμπόδιζε να καταστρέφουν την Μοναστηριακή περιουσία. Το βεβαιώνει ο Μιχαήλ Παπαδάκης στο βιβλίο του που αναφέρει τόσα για το Νείλο και μας δίνει τα στοιχεία το σημερινού αφιερώματος.
Οφείλουμε να κάνουμε αυτή τη διευκρίνιση γιατί εκείνους τους χαλεπούς καιρούς που οι ακρότητες κάθε πλευράς ντρόπιαζαν την έννοια του ανθρώπου μόνο άνθρωποι όπως ο Μιχαήλ Παπαδάκης έγραφαν με αντικειμενικότητα αποφεύγοντας ό,τι θα στήριζε πάσης μορφής προπαγάνδα. Ο Νείλος επανεξελέγη ηγούμενος το 1935 και πρόσφερε τις ανεκτίμητες υπηρεσίες του μέχρι το 1957. Επανήλθε στα ίδια καθήκοντα το 1965 μέχρι το1967. Ακόμα κι όταν δεν ήταν ηγούμενος ήταν ο ιδανικός σύμβουλος και γραμματέας του Μοναστηριού.
Αρχές της δεκαετίας του 1980 αρρώστησε βαριά και νοσηλεύτηκε για καιρό σε κλινική της πόλης μας.
Ο Νείλος Θεοδωράκης κοιμήθηκε τον Φεβρουάριο του 1983 σε ηλικία 95 χρόνων.
«Ο πατήρ Νείλος ήτο φαινόμενο μοναχού και ασκητού» θα γράψει ο αξέχαστος παπά Μιχάλης Σταυριανάκης. Και προσθέτει:
«Είναι αλήθεια τώρα ότι κύλησε ένα γκωνάρι από τη μοναστική μάντρα του Πρέβελη. Στο εξής ο γέροντας που ετάφη στο κοιμητήριο των αδελφών της Μονής Πρέβελη θα ψάλλει τα μελωδικά χερουβικά του στον χώρο των οσίων και εκλεκτών του Θεού. Το σκυρτωμένο και ταλαιπωρημένο σώμα του από την άσκηση και την προσευχή θα παραδώσει κατάλευκη την ψυχή του ως το χιόνι της λέσκας στα χέρια του δημιουργού.
Ο πατήρ Καλλίνικος Ηγούμενος τώρα τη Μονής καθώς και οι άλλοι μοναχοί φρόντισαν στοργικά τον Γέροντά του όσο ζούσε κι όταν κοιμήθηκε.
Η Ισμήνη ανιψιά του στάθηκε σαν μάνα πλάι του ο Χαράλαμπος, η Ασημένια, η Άννα. Καλόκαρδα του φερθήκανε και δίκαια κερδίσανε την ευχή του. Πολυσέβαστε Γέροντα ψέλλιζε από τα ουράνια σκηνώματα και για μας».
Μανασής: Ο πολεμάρχος του Πρέβελη
Μια ακόμα εμβληματική μορφή του Πρέβελη ήταν ο σπουδαίος αγωνιστής Μανασής. Αυτόν σκιαγραφεί περίτεχνα η πένα του Χριστόφορου Σταυρουλάκη όταν τον νεκρολογεί στην εφημερίδα ΒΗΜΑ στις 10 του Γενάρη 1958. Και αναφέρει σχετικά: «Στο ιστορικό Μοναστήρι του Πρέβελη χτυπά σιγανά μια καμπάνα, που ο ήχος της αντιλαλεί στα γύρω βουνά σαν θλιβερό μοιρολόι.
Δεν είναι χτύπος γοργός και δυνατός συναγερμού των επαναστατών, δεν είναι χτύπος για συνάθροιση σε πανηγύρι πολέμου.
Δεν είναι χτύπος χαράς στη είσοδο των πολεμάρχων αρχηγών της Κρήτης, και την καμπάνα δεν χτυπούνε χέρια έξαλλα ενθουσιασμού στο πλησίασμα της λευτεριάς.
Οι χτύποι της μοιάζουν με κλάμα και δάκρυα νεκρικής πομπής. Περίλυποι ρασοφόροι κινούνται στην αυλή του Μοναστηριού και ο αδάμαστος ο ηρωικός Πρέβελης δεν μπορεί τώρα να κρύψει τον πόνο του. Προπέμπει ένα από τα εκλεκτότερα τέκνα του ένα αιωνόβιο αγγονάρι του, ένα σεμνό και αληθινό αδελφό διακονίσαντα 87 ολόκληρα χρόνια το Μοναστήρι.
Κηδεύει ένα υπεράξιο στρατιώτη της πίστης και της πατρίδος, τον μοναχό οπλαρχηγό Μανασή, θρυλικό απομεινάρι των ηρωικών εκείνων χρόνων που το ανυπόταχτο Μοναστήρι έγραφε ακόμη την ιστορία του, γεμάτη πίστη, γεμάτη δόξα και τιμή, μια ιστορία που τις τελευταίες λαμπροστόλιστες σελίδες της διεκόσμησε με την ηρωική δράση του ο κηδευόμενος νεκρός πολέμαρχος.
Τη θλίψη και τον πόνο του Πρέβελη συμμερίζεται ολόψυχα η επαρχία του Αγίου Βασιλείου και ολόκληρος ο νομός Ρεθύμνης για τον χαμό του διαλεχτού καπετάνιου, που φεύγει από τον κόσμο αυτό πλήρης ημερών, αληθινά αγιασμένων από τη θυσία και την αγάπη.
Αποδημήσας εις κύριον γέροντας Μανασής γεννήθηκε το 1860 στο χωριό του Αγ. Βασιλείου από πατέρα τον Ιερέα Εμμανουήλ Παπαδάκη και την πρεσβυτέρα μητέρα του το γένος Περαντωνάκη.
Από το 1700 περίπου η γενιά του εκλιπόντος πρεσβύτη παρείχε τους ιερείς του χωριού Βάτου σε μια συνέχεια 220 και πλέον χρόνων.
Ο προπάππος του παππού του, παπά Αντώνης, είχε λάβει ενεργό μέρος στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη στα 1770 και παρά τη δοθείσαν μετά την επανάσταση αμνηστεία, συνελήφθη υπό των Τούρκων, την 8η Μαΐου 1775 ημέρα του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου και κατά την ώρα που ιερουργούσε στο ιστορικό εξωκκλήσι τ’ Αη – Γιάννη.
Αλώτου, και εσφάγη μπροστά στα μάτια των Χριστιανών, η δε περιουσία του κατεσχέθη και επωλήθη για λογαριασμό του Τουρκικού Δημοσίου.
Υιός του μάρτυρα παπά Ανωνίου ήταν ο παπά Γιάννης, του οποίου πάλι νιος και διάδοχος ήταν ο παπά Μιχάλης και τούτου υιός και διάδοχος ο παπά Μανώλης πατέρας του κηδευόμενου σήμερον μοναχού Μανασή. Ολοετούτο το σειρολόϊ του Βάτου υπήρξαν ευσεβείς ιερομένοι και ακραιφυείς πατριώτες με ωραία θρησκευτική και πατριωτική δράση.
Εξ άλλου θείος εκ μητρός του Μανασή ήτο ο αείμνηστος Αγαθάγγελος Παπαβασιλείου ο Ηγούμενος της Μονής Πρέβελη κατά την επανάσταση του 1866.
Είναι δε περίλαμπρος η καθ’ολου πατριωτική συμβολή και δράσης της μονής κατά την επανάστασιν εκείνην οποτε και κατεστράφει δια δεύτερην φοράν μετα τα ’21.
Ο Μανασής ήλθεν εις την Μονή μικρό καλογεροπαίδι κατά το 1871 εις ηλικίαν 10 ετών και αφού εδιδάχθη παρά του Θείου του ηγουμένου τα πρώτα γράμματα και τη θεία ακολουθία απεκάρει μοναχός το έτος 1887.
Πολλαπλή είναι η ευεργετική δράσις του Μανασή προς την Μονή της Μετανίας του και προς την πατρίδα.
Έλαβε μέρος εις τας επαναστάσεις του 1878,1889 διαπρέψας ως απλός αγωνιστής κατά δε την επανάσταση του 1896 -97 επικεφαλής σώματος επαναστατών καταρτισθέντος και συντηρουμένου υπό της Μονής επί ηγουμενίας του φλογερού Νείλου Βολανάκη του Β.
Έλαβε μέρος διακριθείς κατά τας μάχας Σπηλίου, Ασωμάτου, Βρύσινα, Τσιλίβδικα και άλλες μικροσυμπλοκές κατά τους αγώνες εκείνους, πάντα γενναίος παράτολμος και ενθουσιώδης».
Από σχετικό ανέκδοτο ποίημα της εποχής αναφερόμενο σε συγκέντρωση επαναστατών στον Αη – Βασίλη, προ της επιθέσεως των Τούρκων που’ καμαν στις 28 τ’ Απρίλη για να καταλάβουν τη γραμμή Μύρθιο – Σελλί, παραλαμβάνω τους εξής στίχους:
«Κι έφταξε του Ροδακίνου παλ’ ο Δημητρακάκηςκι ο Χατζηδάκης Αρχηγός, κι ο Νίκος ο ΒιστάκηςΧατζηγρηγόρης ο γιατρός, Μαμάλιος και Βαβούρηςκαι ο παπαΜαρουλιανός ήρως τση Κρήτης ούλης.
Ο Μαρινάκης Τσουδερός, με τσ’ Αγιοβασιλιώτες. Του Πρέβελη ο Μανασής με διαλεκτούς παιχνιώτες.
Έφταξαν κι οι Ξηρούχηδες με πλείσιους π’ου το Σπήλι τ’ Αγιου Βασίλη τα χωριά μονομεργιούν ως χίλιοι.
Λευκογιανοί Κοξαριανοί Μετοχιανοί Κουμιώτες κι ο Πετρομάρκος τση Γωνιάς με σταυραητούς Γωνιώτες Σαραντατρεις Νιζάμιδες στη μάχη σκοτωθήκαν κι εξήντα λαβωθήκανε κι αποσκευές αφήκαν.
Δεν τ’ ολπιζ’ ο Φουλ – Αγάς σε τέτοια μαλιά να λάχει μα γλύτωσε στο ύστερο χωρίς ελπίδα να΄χει.
Γιατί ‘υρετόπο ανοιχτό, κι από τα δάση μπαίνει και στη μεγάλη Πισκοπή με φόβο κατεβαίνει.
Δια τα υπηρεσίας του ετιμήθειυπο της Κρητικής Πολιτείας ονομασθείς οπλαρχηγός.
Το 1912 καταταγείς εις Κρητικόν Εθελοντικόν Ηπειρωτικόν αγώνα αναδειχθείς και πάλι εις τας μάχας τρία Χάνια, Δρίσκου, Δεμάτι, Μετσόβου παρασημοφορηθείς δια την γενναιότητα και ευτολμίαν του.
Κατά την Γερμανοκατοχήν όταν έξαλλοι οι Γερμανοί κατέστρεψαν σχεδόν τη Μονή λόγω της γνωστής πατριωτικής δράσεως της, ο αείμνηστος Μανασής παρέμεινε μόνος εις αυτήν πιστός θεματοφύλακας επί των ερειπίων της μη στέργων ν’ απομακρυνθεί ουδ’ επί στιγμήν από το αγαπημένο του Μοναστήρι.
Κατά το μακρόν διάστημα της διακονίας του προσέφερε πολλές υπηρεσίες εις την Μονή της οποίες εγνώριζε από μνήμης ολόκληρη την περιπετειώδη ιστορίαν της από της ιδρύσεως της, όπως εγνώριζε με λεπτομέρειες όλα τα δεινοπαθήματα των επαναστάσεων της Κρήτης από του 1866 μέχρις των ημερών μας.
Ταπεινός, ελεήμων καλοκάγαθος αληθινός χριστιανός ήσκησε την φιλοξενίαν και αγαθοεργίανοσον ολίγοι. Η πίστη και η πατρίδα έγινε γι΄ αυτόν το μέγα ζεύγος των πτερύγων με τις οποίες και μόνο ο άνθρωπος μπορεί να υψωθεί υπεράνω της φιλαυτίας και του εγωισμού, ακούραστος έργο της της θρησκείας, σεμνός και φλογερός αγωνιστής της πατρίδος.
Έζησε σχεδόν ένα αιώνα και πέθανε στο Πρέβελη όπου και παρέδωκε χθες την λευκή ψυχή του και τα σφαλικτά καταγάλανα μάτια του έκλεισαν μαζί με την τελευταία σελίδα του Μοναστηριού της Κρήτης.
Ας τιμήσωμεν τον αποδημήσαντα εις Κύριον λευκόν Πρεσβήτη και ας υμνήσωμεν τη θυσίαν του.
Φεύγοντας από τον κόσμον αυτόν εγκαταλείπει εις τους μεταγενέστερους εγκόλπιον ιερόν που διδάσκει και δοξάζει και μεγαλώνει την πίστη και το καθήκον προς τη Θρησκεία και την πατρίδα.
Ας είναι αιωνία η μνήμη του».
Πιστεύουμε να συμφωνείτε ότι μερικά κείμενα θα πρέπει να μεταφέρονται στις επόμενες γενιές χωρίς να χάνουν σε διασκευές τη μουσικότητά τους Και αρκετά από εκείνα που υπογράφει ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
