Το Αρκάδι στη Ρομαντική Ποίηση του ΙΘ΄ αιώνα – Αχιλλέα Παράσχου «Ο ΙΓ΄ πλους» (1867)1

Την πρώτη μου επαφή με την ποίηση των Ρομαντικών ποιητών την είχα ως τριτοετής φοιτητής της Φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών, όταν ο Καθηγητής μου, αείμν. Φαίδων Μπουμπουλίδης (1923- 2007), μας δίδαξε τη Ρομαντική Σχολή των Αθηνών και μας εξέτασε από το σύγγραμμα του καθηγητή Γ.Θ. Ζώρα, Ο Ελληνικός Ρομαντισμός και οι Φαναριώται, Αθήναι 1962. Μελετώντας, τότε, τους Ρομαντικούς ποιητές διαπίστωσα την ενδιαφέρουσα σχέση που οι ποιητές αυτοί είχαν αναπτύξει με την Κρήτη, και τα πολεμικά γεγονότα που, τότε, ακριβώς, στην εποχή τους (ΙΘ΄ αι.), ανηλεώς σημάδευαν και αιματοκυλούσαν το νησί μας, και, ακόμα, πόσο συχνά οι ποιητές αυτοί έβαζαν στο στόμα τους και τραγουδούσαν τα πολεμικά αυτά γεγονότα με τους επικότερους και αρμονικότερους στίχους της ποιητικής τους παλέτας. Τραγούδησαν, έτσι, εκτενώς, την Κρητική Επανάσταση (1866- 69) και, μάλιστα, το μεγαλώνυμο Αρκάδι, άλλα και άλλα πολλά γεγονότα της Κρητικής Ιστορίας, μέχρι και… «Το ορφανό της Κρήτης» (Αχιλλ. Παράσχος, 1867). Έκτοτε, εικοσάχρονος μόλις φοιτητής, κράτησα τα ποιήματα αυτά, τα αναφερόμενα στην Κρήτη και το Αρκάδι, «υπό καλήν σημείωσιν» και σήμερα «επανακάμψας», δημιούργησα σειρά μελετών πάνω στην ποίηση αυτήν των Ρομαντικών.

Τα ποιήματα των Ελλήνων Ρομαντικών ποιητών τού 19^ου αιώνα που αναφέρονται στο Αρκάδι (εικ. 1), είναι, τα περισσότερα, εντελώς άγνωστα σε μας σήμερα. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί αρκετά απ’ αυτά είναι γραμμένα, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, σε γλώσσα καθαρεύουσα- δυστυχώς απρόσιτη σήμερα στους πολλούς- είτε, ακόμα, γιατί δημοσιεύτηκαν αρχικά σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής εκείνης, που από καιρό έχουν παύσει να εκδίδονται και είναι για τούτο εξαιρετικά σπάνια και δυσπρόσιτα κτήματα ορισμένων μόνο μεγάλων βιβλιοθηκών της Χώρας.

Και δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητοι στον αριθμό αλλά και στην ποιότητα οι Έλληνες ρομαντικοί ποιητές τού 19^ου αι. που συγκινήθηκαν δημιουργικά από τους απελευθερωτικούς αγώνες τού Κρητικού λαού και από τη μεγαλειώδη θυσία τού Αρκαδιού. Ζώντας από κοντά τα γεγονότα των αλλεπάλληλων κρητικών επαναστάσεων τής περιόδου εκείνης και γενόμενοι αυτήκοοι μάρτυρες αυτών ενθουσιάζονται και εμπνέονται από αυτά και οδηγούνται, στη συνέχεια, στις ευτυχέστερες και αρμονικότερες εμπνεύσεις τους.

Οι ποιητές της Ρομαντικής Σχολής των Αθηνών που έγραψαν στίχους για την αρκαδική εποποιία είναι:

1. Αχιλλέας Παράσχος Επιγράμματα (αυτοσχέδια):

α) Γαβριήλ, Ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου.

 β) Ιωάννης Δημακόπουλος.

2. Αχιλλέας Παράσχος: Ο ΙΓ΄ πλους (1867).
3. Γεώργιος Παράσχος: «Ο περίπλους του Αρκαδιού».
4. Αντώνιος Ιω. Αντωνιάδης.

 α) Ο εθελοντής της Κρήτης, ήτοι η επανάστασις του 1866.

 Ποίημα επικόν εις στροφάς ομοιοκαταλήκτους.

β) Εις τα ερείπια της Μονής του Αρκαδίου.

6 Τιμολέων Δ. Αμπελάς «Οι μάρτυρες του Αρδαδίου».

5. Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος: «Αρκάδι».
6. Σοφοκλής Καρύδης:

α) Εις την μονήν του Αρκαδίου.

β) Η Μονή του Αρκαδίου.

1. Η περίπτωση του Αχιλλέα Παράσχου: «Ο ΙΓ΄ πλους»² (1867)

Ο Αχιλλέας Παράσχος (1838-1895) (εικ. 2) γεννήθηκε στο Ναύπλιο και ήταν 28 ετών όταν συνέβησαν τα γεγονότα στο Αρκάδι. Υπήρξε στην ιστορία των Ελληνικών Γραμμάτων μοναδικό φαινόμενο ποιητή που έζησε αποκλειστικά και μόνο από την πένα του. Τον Παράσχο στην εποχή του τον θεωρούσαν εθνικό ποιητή. Η φήμη του έφτανε και στο τελευταίο χωριό της Ελλάδας και όταν απάγγελλε τα ποιήματά του, από την ιστορική αίθουσα του φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», της Αθήνας, η είσοδος του κοινού γινόταν πάντοτε με εισιτήριο, τα δε κέρδη που αποκόμιζε ήταν πάντοτε μεγάλα.

* * *

Το τροχήλατο καταδρομικό «Αρκάδι» (εικ. 3) ήταν αδελφό πλοίο με τα Κρήτη, Ένωσις και Πανελλήνιον. Είχε ταχύτητα 10 κόμβων και ήταν εξοπλισμένο με τέσσερα πυροβόλα armstrong, ενώ το πλήρωμά του αποτελούνταν από υπαξιωματικούς και ναύτες του Πολεμικού Ναυτικού. Πραγματοποίησε εικοσιτρία, συνολικά, ταξίδια και έγινε θρυλικό για τα κατορθώματά του,ώστε απέκτησε το όνομα του«άτρωτου» από τους Έλληνες και του και του «Διαβολοβάπορου» και «Σεϊτάν βαπόρ» – όπως σημείωνε ο Σκίννερ, ανταποκριτής τότε των Τάιμς του Λονδίνου- από τους Τούρκους.

 * * *

Υπό τον τίτλο: «Ο ΙΓ΄ πλους» εννοούμε έναν από τους 23 «πλόες» (ταξίδια) του εν λόγω τροχήλατου καταδρομικού «Αρκάδι», που με πλοίαρχό του τον ατρόμητο Νικόλαο Αγγελικάρα (εικ. 4) τροφοδοτούσε με όπλα, τρόφιμα και εθελοντές την επαναστατημένη Κρήτη του 1866-69.

Κατά το επεισοδιακό αυτό 13^ο ταξίδι του το «Αρκάδι», ενώ απομακρυνόταν από τον όρμο αποβίβασης των εφοδίων, επισημάνθηκε και καταδιώχθηκε από τα τουρκικά καταδρομικά «Ιτζεδδίν» και «Τάλια» και αναγκάστηκε να καταφύγει στο λιμάνι των Αντικυθήρων με τα τουρκικά πλοία να πολιορκούν το νησί. Το νέο πανικόβαλλε την κυβέρνηση Κουμουνδούρου, που έστειλε διπλωματική διακοίνωση στις Μεγάλες Δυνάμεις, αναφέροντας πως οι Τούρκοι απειλούσαν ελληνικό έδαφος. Τη λύση του δράματος έδωσε ο πλοίαρχος του «Αρκαδίου» Αγγελικάρας, που διέταξε επίθεση ολοταχώς κατά των πάνοπλων καταδρομικών με ταυτόχρονα εύστοχα πυρά. Τα τουρκικά καταδρομικά αιφνιδιάστηκαν, ενώ είχαν και σημαντικές απώλειες στα πληρώματά τους και έτσι δεν μπόρεσαν να καταδιώξουν το «Αρκάδι», το οποίο γύρισε στη Σύρο, επισκεύασε τις φθορές από τη ναυμαχία και έφυγε για νέο ταξίδι.
Σ’ αυτό, ακριβώς, το επεισοδιακό 13^ο ταξίδι του «Αρκαδιού» αναφέρεται ο Αχιλλέας Παράσχος στο μακροσκελέστατο ποίημά του «Ο ΙΓ΄ πλους» (1867), το α΄ μέρος του οποίου αρχίζει ως εξής:

 Πού είσαι και δε φαίνεσαι, αγαπημένο Αρκάδι;

 Το μεσημέρι πέρασε, εδιάβηκε το βράδυ,

 Κι ακόμη δεν εφάνηκαν τα κάτασπρα πανιά σου…

 Στην Κρήτη μην απόμεινες μαζί με τα παιδιά σου;

 Μην πολεμάς με το βοριά, μην παίζης στη γαλήνη³,

 Γεράκι της Αμερικής⁴, Ελληνικό δελφίνι⁵;

 Αχ! είδησι μας έφεραν πικρή, φαρμακωμένη⁶,

 Και στ’ ακρογιάλια τρέχομε για σένα τρομασμένοι! (sic)

και το ποίημα τελειώνει με το γνωστότατο και γλυκύτατο εκείνο απόσπασμα, χαρακτηριστικό της πνευματώδους και υψηλής ποίησης του Αχιλλέα Παράσχου και της μεγάλης αγάπης που όλοι έτρεφαν προς το πλοίο αυτό για τη μεγάλη προσφορά του προς τους κατατρεγμένους Κρητικούς :

Τ’ Αρκάδι!… Ξέρετε, παιδιά, τι είναι το Αρκάδι⁷;

 Είναι το γλυκοχάραγμα στης Κρήτης το σκοτάδι^.

 Είναι το μάνα τ’ ουρανού⁸ που τρέφει τα παιδιά μας⁹,

 Είναι η (sic) Σπέτσαις, τα Ψαρά, η Ύδρα, η καρδιά μας^10.

 Είναι τής Κρήτης η ζωή, το άγιο φυλαχτό της¹¹,

 Είν’ η Ελλάς ολόκληρη μαζή (sic) με τ’ όνειρό της¹²!…

Άρα,κάτω από τη λέξη «Αρκάδι», στην αριστουργηματική αυτή στροφή τού Αχιλλέα Παράσχου, δεν εννοείται, φυσικά, το μέγα και ηρωικό Μοναστήρι της Κρήτης, αλλά το καταδρομικό «Αρκάδι», που γινόταν, πραγματικά, σε κάθε ταξίδι του το «γλυκοχάραμα» στης επαναστατημένης Κρήτης το σκοτάδι, με την τροφοδότησή της σε όπλα, τρόφιμα και εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα. Ωστόσο, το απόσπασμα αυτό επιτυχέστατα, μέχρι σήμερα, κυριολεκτείται και πιστεύεται από τους περισσότερους ότι υμνεί και τραγουδά το θρυλικό Μοναστήρι του Ρεθύμνου και έτσι όλοι μας, από μικρά παιδιά, το νιώθαμε, όταν το απαγγέλναμε στις εορταστικές εκδηλώσεις αυτών των ημερών στο σχολείο. Με την έννοια αυτήν, εξάλλου- όχι, βέβαια, νομίζω, χωρίς να γνωρίζουν και την ακριβή σημασία τού περιεχομένου του και την ποιητική πένα από την οποία προέρχεται- έχουν χρησιμοποιήσει το απόσπασμα και στην περίφημη τετράτομη «Ιστορία τής Κρήτης» (μεταγλωττισμένη έκδοση «Αρκάδι», Αθήναι χ.χ.) ο Βασίλειος Ψιλάκης, καθώς και ο Τιμόθεος Βενέρης, στο γνωστό και περισπούδαστο έργο του: «Το Αρκάδι διά των αιώνων».

¹Αχ. Παράσχου, Ποιήματα, τ. 2, εν Αθήναις 1881, σσ. 92-95.

²Αχ. Παράσχου, Ποιήματα, τ. 2, εν Αθήναις 1881, σσ. 92-95.

³Ειρωνεία.

⁴Ο Παράσχος αποκαλεί το ατμόπλοιο Γεράκι τής Αμερικής, γιατί αγοράστηκε από την Αμερική με χρήματα Ελλήνων τού Λονδίνου.

⁵Παρομοιάζεται με «δελφίνι» για τα 26 επικίνδυνα ταξίδια, που πραγματοποίησε μέσα σε επτά, μόλις, μήνες στις ελληνικές θάλασσες.

⁶«Η φαρμακωμένη είδησι» αφορά στην περιπέτεια που είχε το καταδρομικό «Αρκάδι» στον ΙΓ΄ πλού του, που καταγράψαμε αμέσως παραπάνω.

⁷Ρητορική ερώτηση, γιατί δεν χρειάζεται απάντηση. Η απάντηση είναι αυτονόητη και δίνεται από τον ίδιο τον ποιητή αμέσως παρακάτω.

⁸Το «μάνα» είναι, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, η τροφή που έριξε ο θεός στους περιπλανώμενους, στην έρημο της Αραβίας, Εβραίους (Εξ. 16,4).

 ⁹«Τα παιδιά μας»^. πολύ ευαίσθητη και τρυφερή για τους χειμαζόμενους Κρητικούς προσφώνηση από τους Έλληνες της ελεύθερης Ελλάδας.

¹⁰Το «Αρκάδι» παραβάλλεται με αγαπημένα για την προσφορά τους στον ελληνισμό νησιά αλλά και με αυτήν την ίδια την καρδιά μας.

¹¹Θαυμάσια παρομοίωση του πλοίου «Αρκάδι», με «φυλαχτό» στον κόρφο της Κρήτης.

¹²Το Αρκάδι, τη στιγμή αυτή, διακρατεί την ελπίδα και το ελληνικό όραμα της Κρήτης.

www.ret-anadromes.blogspot.com