- Αντί προλόγου
Κάθε άρθρο του Συντάγματος έχει έναν επεξηγηματικό πολιτικό υπότιτλο που το χαρακτηρίζει. Έτσι και στο άρθρο 24 έχει δοθεί από τον Νομοθέτη ο υπότιτλος «προστασία του περιβάλλοντος». Το σύνολο των παραγράφων αυτού του άρθρου συνθέτει ένα συνεκτικό πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο υποχρεούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να αναζητούν τη λύση κάθε προβλήματος που έχει σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος από δραστηριότητες κάθε τύπου και κάθε προσώπου (είτε φυσικό είτε νομικό είναι αυτό το πρόσωπο).
- Άρθρο 24 του Συντάγματος
Ας δούμε όμως τι μας λέει συγκεκριμένα αυτό το άρθρο:
- Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον.
- H χωροταξική αναδιάρθρωση της Xώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών υπάγεται στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του Kράτους, με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης.
Οι σχετικές τεχνικές επιλογές και σταθμίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήμης. Η σύνταξη εθνικού κτηματολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους.
- Για να αναγνωριστεί μία περιοχή ως οικιστική και για να ενεργοποιηθεί πολεοδομικά, οι ιδιοκτησίες που περιλαμβάνονται σε αυτή συμμετέχουν υποχρεωτικά, χωρίς αποζημίωση από τον οικείο φορέα, στη διάθεση των εκτάσεων που είναι απαραίτητες για να δημιουργηθούν δρόμοι, πλατείες και χώροι για κοινωφελείς γενικά χρήσεις και σκοπούς, καθώς και στις δαπάνες για την εκτέλεση των βασικών κοινόχρηστων πολεοδομικών έργων, όπως νόμος ορίζει.
- Νόμος μπορεί να προβλέπει τη συμμετοχή των ιδιοκτητών περιοχής που χαρακτηρίζεται ως οικιστική στην αξιοποίηση και γενική διαρρύθμισή της σύμφωνα με εγκεκριμένο σχέδιο, με αντιπαροχή ακινήτων ίσης αξίας ή τμημάτων ιδιοκτησίας κατά όροφο, από τους χώρους που καθορίζονται τελικά ως οικοδομήσιμοι ή από κτίρια της περιοχής αυτής.
- Οι διατάξεις των προηγούμενων παραγράφων εφαρμόζονται και στην αναμόρφωση των οικιστικών περιοχών που ήδη υπάρχουν. Οι ελεύθερες εκτάσεις, που προκύπτουν από την αναμόρφωση, διατίθενται για τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων ή εκποιούνται για να καλυφθούν οι δαπάνες της πολεοδομικής αναμόρφωσης, όπως νόμος ορίζει.
- Τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Kράτος. Nόμος θα ορίσει τα αναγκαία για την πραγματοποίηση της προστασίας αυτής περιοριστικά μέτρα της ιδιοκτησίας, καθώς και τον τρόπο και το είδος της αποζημίωσης των ιδιοκτητών.
- Ορισμένες πολιτικές επισημάνσεις και κάποιες επιστημονικές πληροφορίες
Για να μην υπάρξει η παραμικρή αμφιβολία, αμέσως από την αρχή, η πρώτη πρόταση αυτού του άρθρου καθορίζει ποιο είναι το πολιτικό σκεπτικό του Νομοθέτη:
Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός.
Δεν αρκείται όμως μόνο σε αυτό ο Νομοθέτης. Επιστρατεύει και την επιστήμη ως αρωγό για την επιτυχία του στόχου. Στο τέλος της δεύτερης παραγράφου διαβάζουμε:
Οι σχετικές τεχνικές επιλογές και σταθμίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήμης.
Ας δούμε λοιπόν τι μας πληροφορεί η επιστήμη: Για να είναι βιώσιμη μια πόλη, πρέπει να αναλογούν ανά κάτοικο, τουλάχιστον εννιά (9,0) τετραγωνικά μέτρα πρασίνου. Στο Ρέθυμνο αναλογεί μόλις πάνω από ενάμισι τετραγωνικό μέτρο ανά κάτοικο (για την ακρίβεια 1,7 τ.μ.). Στο Ηράκλειο αυτή η τιμή είναι 2,3 τ.μ. και στην Αθήνα 2,2 τ.μ. Συγκριτικά δηλαδή με μεγάλες ιστορικές πόλεις της Ευρώπης (στη Ρώμη και στο Λονδίνο αναλογούν 9,0 τ.μ. και στο Παρίσι 8,5 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο), όχι μόνο η Αθήνα αλλά και μικρές πόλεις όπως το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο (που θα περίμενε κανείς ότι λόγω μεγέθους θα μας έδιναν καλύτερη εικόνα), κυριολεκτικά ασφυκτιούν.
Σύμφωνα πάντοτε με την επιστήμη, θα έχουμε καλή αναλογία μεταξύ ατομικών ιδιοκτησιών και δημόσιων εκτάσεων, αν αποδοθεί σε ιδιώτες κάτι λιγότερο από το 60% της υπό πολεοδόμηση έκτασης και το υπόλοιπο (κάτι περισσότερο από το 40%), χρησιμοποιηθεί για κοινόχρηστους, κοινωφελείς και λοιπούς χώρους.
Δυστυχώς στις υπό πίεση εκτός Σχεδίου Πόλης οικιστικές ζώνες δεν προβλέπονται χώροι πράσινου. Αλλά ούτε και η επιχειρηματική λεγόμενη δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές, είναι διατεθειμένη να αποδίδει στο Δημόσιο το 40% των εκτάσεων που εκμεταλλεύεται ώστε, στην περίπτωση μελλοντικής πολεοδόμησης να έχει η Πολιτεία το απαραίτητο εργαλείο για τον σχεδιασμό μιας βιώσιμης πόλης. Πρέπει επομένως να το πούμε σε κάθε τόνο και με κάθε τρόπο, ότι, μόνον οι πολεοδομικοί σχεδιασμοί όπως ρητά αναφέρεται στην παράγραφο 3 αυτού του άρθρου, προσβλέπουν στην προστασία του οικιστικού περιβάλλοντος.
- Οι περιπέτειες του λεγόμενου αστυνομικού μεγάρου
Υπό τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που βιώνουν οι κάτοικοι του Ρεθύμνου, όπως δηλαδή εξελίχθηκε στην πράξη η οικιστική ανάπτυξη της πόλης μας (παρά τις επιταγές του συνταγματικού άρθρου 24), έχει προκύψει εδώ και χρόνια, για πραγματικούς λόγους προφανώς, και η ανάγκη μεταφοράς του κτιριακού συγκροτήματος της αστυνομίας σε θέση αλλά και σε κτίριο καταλληλότερα από τα σημερινά.
Πριν μερικά χρόνια είχε κριθεί ως κατάλληλο κυκλοφοριακά, ένα δημοτικό οικόπεδο στη θέση «Παπούρα» στα Μισίρια. Είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες παραχώρησής του στο Ελληνικό Δημόσιο, αλλά για ουσιαστικά άγνωστους λόγους αυτή η λύση δεν προχώρησε.
Σήμερα λοιπόν γίνεται μεγάλη συζήτηση για ένα οικόπεδο που βρίσκεται στο Οικοδομικό Τετράγωνο 82 (ΟΤ82) σύμφωνα με το υπ’ αριθμό 330Δ του 1982 Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 330Δ). Για να αντιληφθούμε πού ακριβώς βρίσκεται το ΟΤ82, είναι χρήσιμο να σημειώσουμε ότι αυτό το Οικοδομικό Τετράγωνο αποτελεί τμήμα του χώρου που βρίσκεται και λειτουργεί η Σχολή Χωροφυλακής. Το προς παραχώρηση οικόπεδο που έχει έκταση 2,5 στρέμματα, αποτελεί τμήμα της περιφραγμένης έκτασης που στεγάζει τις δραστηριότητες της Σχολής. Υπάρχει όμως μια πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία: Το οικόπεδο αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως κοινόχρηστο πράσινο σύμφωνα με το ΦΕΚ330Δ. Αν όντως ισχύει αυτός ο χαρακτηρισμός, εύκολα καταλαβαίνει κανείς σε τι νομικά προβλήματα θα εμπλακεί αυτή η νέα επιλογή.
- Οι δύο όψεις του προβλήματος
Οφείλουμε να συμφωνήσουμε ότι το πρόβλημα που έχει προκύψει έχει δύο όψεις, τη νομική και την πολιτική. Δυστυχώς για όλους μας, αυτές οι δύο όψεις, ενώ θα έπρεπε να συμπλέκονται και να αλληλοσυμπληρώνονται, αντιμετωπίζονται τεχνηέντως ως δύο τελείως ξένα μεταξύ τους προβλήματα (η γνωστή τεχνική της σαλαμοποίησης), γεγονός που καθιστά πολύ ευκολότερη την απορρόφηση από τους γνωστούς θεσμούς (Δήμο, Πολιτεία κλπ), οποιωνδήποτε κοινωνικών ή και πολιτικών κραδασμών.
Δεν θα σταθώ στο νομικό μέρος των κοινωνικών αντιρρήσεων σύμφωνα με τις οποίες από όσα γνωρίζουμε φαίνεται ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι ακύρωσης αυτής της συναλλαγής μεταξύ Δήμου και Κράτους (ζητήματα κυριότητας, ζητήματα χαρακτηρισμού του συγκεκριμένου οικοπέδου ως κοινόχρηστου πράσινου κλπ.). Αυτό το κομμάτι έχει πάρει τον δρόμο του και θα λυθεί ούτως ή άλλως στα διαιτητικά δικαστήρια.
Όμως για το πολιτικό μέρος αυτής της ιστορίας έχει να μας πει μερικά πράγματα το άρθρο 24 του Συντάγματος αυτής της χώρας, αρκεί να διαβαστεί με το χέρι στην καρδιά και με κριτήριο το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον και όχι την εξυπηρέτηση ενός κρατικού οργανισμού.
Θα πρόσθετα μάλιστα ότι, θα έπρεπε να μας απασχολεί οργανωμένα και συστηματικά ως κοινωνία, το πολιτικότατο ζήτημα χωροθέτησης όχι μόνο του αστυνομικού μεγάρου αλλά όλων των εγκαταστάσεων που στεγάζουν τις δημόσιες, δημοτικές κλπ. υπηρεσίες εξυπηρέτησης των κατοίκων αυτού του Νομού.
- Οι παράγοντες και οι ιθαγενείς
Δυστυχώς το πρόβλημα επιλογής της θέσης που θα κατασκευαστεί το αστυνομικό μέγαρο, δεν είναι και δεν θα μπορούσε να είναι μεμονωμένο. Θα έπρεπε εδώ και δεκαετίες να είχε προχωρήσει ο Δήμος ως το κατ’ εξοχήν περιφερειακό όργανο, σε μελέτη χωροθέτησης όλων των υπηρεσιών του Νομού. Και το κυριότερο, θα έπρεπε αυτή η μελέτη, πάντοτε με ευθύνη του Δήμου, να συνοδεύεται με το πολιτικό σκεπτικό και τον πολιτικό σχεδιασμό για το είδος και το μέγεθος των επεμβάσεων που απαιτούνται, ώστε να μετασχηματιστεί το Ρέθυμνο σε βιώσιμη πόλη, σύμφωνα πάντοτε με τους κανόνες της επιστήμης, όπως μας λέει το άρθρο 24 του Συντάγματος.
Αν επομένως μας διδάσκει η επιστήμη ότι βασικοί στόχοι πρέπει να είναι η παροχή 9,0 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο και η απελευθέρωση του 42% της αστικής και περιαστικής γης για διαμόρφωση κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων, δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε νομικίστικα ή ακόμη και νομικά επιχειρήματα για να υποστηρίξουμε την οικοδόμηση ενός οικοπέδου στην καρδιά του οικιστικού ιστού της πόλης, τη στιγμή που αυτό, ακόμη κι αν δεν ήταν, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πράσινο.
Ο δήμος Ρεθύμνου (όπως και όλοι οι δήμοι της χώρας) μας έχει δώσει διαχρονικά, δείγματα αδυναμίας αλλά και έλλειψης βούλησης για διεκδίκηση πολιτικών αυτού του τύπου. Θυμίζω την (νομιμότατη παρακαλώ!) εξαφάνιση τεσσάρων πλατειών που προέβλεπε το Σχέδιο Πόλης της Πολεοδομικής Ενότητας Περιβολίων. Θα θυμίσω ακόμη την περίφημη δημοτική επιτροπή που «πέτυχε» σε συνεργασία με την τότε κυβέρνηση την επαναφορά στο παλιό καλό καθεστώς της χωρίς αρχές ανάπτυξης για τους οικισμούς Αδελιανός και Πηγιανός Κάμπος.
Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη για ψηφοθηρία των υποψηφίων Πατέρων που διεκδικούν τη σωτηρία των ψυχών ημών των ιθαγενών δεύτερης διαλογής, μιας και (με δική τους ευθύνη), τα σώματα εκλείπουν σιγά-σιγά.
Ειλικρινά όμως, αδυνατώ να κατανοήσω ότι, υπουργοί και στελέχη των κατά καιρούς κυβερνήσεων οι οποίοι πολύ καλά γνωρίζουν και θίγοντες και θιγόμενους σ’ αυτόν τον ντουνιά, επιμένουν να λειτουργούν ψηφοθηρικά και μικροκομματικά για συμφέροντα που δεν τους αφορούν και για καρέκλες που δεν θα πάρουν μαζί τους όταν θα σημάνει το τέλος του πολιτικού τους βίου. Σ’ όλους αυτούς καθώς και στους αυτοδιοικητικούς του Ρέθυμνου που κρατούν εδώ και χρόνια την ίδια στάση με τα ίδια ακριβώς επιχειρήματα, θυμίζω για πολλοστή φορά αυτό το άρθρο, το άρθρο 24 του δικού μας Συντάγματος, που συνθέτει μοναδικό πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα έπρεπε να αναζητήσουμε την (αριστερή, πώς να το κάνουμε!) λύση για την προστασία αυτής της γης, που κανείς μας δεν κληρονόμησε, αλλά όλοι, χωρίς καμμιά εξαίρεση, την έχουμε δανειστεί από τα παιδιά μας.
* O Γιώργος Οικονόμου (Μπελατσάος) είναι Τοπογράφος Μηχανικός
Ρέθυμνο Οκτώβριος 2022
