Του ΓΙΩΡΓΟΥ Φ. ΠΕΛΑΝΤΑΚΗ*
Την Τετάρτη 25 Οκτωβρίου ένας ξεχωριστός άνθρωπος ένας σπουδαίος αστροφυσικός που είχε τη μαγική ικανότητα δύσκολες έννοιες της επιστήμης του, να τις κάνει απλές και κατανοητές, έφυγε για τον απέραντο κόσμο των αστεριών που τόσο του άρεσε να μελετά. Εκείνο που ίσως δεν είναι γνωστό για τους Ρεθεμνιώτες ήταν η αγάπη του αποδημήσαντα γα το Ρέθυμνο. Αυτή η αγάπη ήταν η αιτία που τον οδήγησε να αποκτήσει κατοικία στην περιοχή Ατσιπόπουλου, όπου συχνά επισκεπτόταν με τη σύντροφο της ζωής του Εύα. Το καλοκαίρι του 2009 μου είχε εκμυστηρευθεί ότι το περιοδικό Athens Voice ζήτησε από γνωστούς πολιτικούς, συγγραφείς, καλλιτέχνες να γράψουν για ένα γι’ αυτούς αγαπημένο προορισμό, αυτός προτίμησε το Ρέθυμνο, σε μικρό δε χρονικό διάστημα μου έφερε περιχαρής το περιοδικό με το άρθρο που παραθέτω:
«Πριν από μερικές δεκαετίες το Ρέθυμνο ήταν μια σκονισμένη, γραφική πολιτεία που ακουμπούσε νωχελικά στη θάλασσα. Τώρα όλα άλλαξαν: Ο παραλιακός δρόμος έγινε λεωφόρος με ψηλά ξενοδοχεία και εστιατόρια, ενώ μια «πλαζ» που συνωθούνται οι ομοιόμορφοι τουρίστες απλώνεται στο πλάι. Η παλιά πόλη μεταμορφώθηκε επίσης: Τα μαγαζάκια με την απροσδιόριστη πραμάτεια συνορεύουν με καφετέριες ή καταστήματα μόδας, το άρωμα του παλιού ανακατεύεται με τον άνεμο του καινούργιου, που δεν είναι ωστόσο πάντοτε απωθητικό.
Στο Ρέθυμνο λοιπόν, την αγαπημένη πολιτεία, αυτή η πάλη του παλιού με το καινούργιο, του αυθεντικού με την τουριστική του προσομοίωση, είναι συνεχής. Η πόλη και τα χωριά του νομού ανθίστανται όσο μπορούν στον τουριστικό εκχυδαϊσμό, που έχει ισοπεδώσει πολλές περιοχές – και ανθρώπους – της Κρήτης. Έτσι, η παλιά πόλη διατηρεί τη γοητεία και τη χάρη της. Η Μόνα Λίζα με τα φημισμένα γαλακτομπούρεκα παραμένει αλώβητη σε ένα θορυβώδες σταυροδρόμι της πόλεως, ενώ πιο κάτω το επιβλητικό Ωδείο συνορεύει με μια ανοιχτή πλατεία που εγκαινιάσθηκε πρόσφατα. Καινούργιο – και ενδιαφέρον – είναι επίσης το μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, αλλά και το Παλαιοντολογικό μουσείο, που στεγάσθηκε σε ένα αναστηλωμένο, υπέροχο Τέμενος του 17ου αιώνα. Σημεία αιχμής του Ρεθύμνου παραμένουν ωστόσο πάντοτε το Ενετικό λιμανάκι και η Φορτέτζα με το σπουδαίο της Κάστρο, που αναδύεται μέσα από συνεχείς μεταμορφώσεις του φωτός.
Έχω πάντως την αίσθηση ότι στη γνώση του Ρεθύμνου ελάχιστα βοηθούν οι τουριστικοί οδηγοί. Η πόλη ξεφεύγει συνεχώς από κάθε περιγραφή της. Το ίδιο όμως και με μεγαλύτερη ένταση ισχύει για τα χωριά του νομού. Ο επισκέπτης που θα θελήσει να τα περιηγηθεί πρέπει να αφεθεί στην έκπληξη και την ανακάλυψη: Εδώ ένα χωριό με σπουδαία αρχιτεκτονική, εκεί ένας κολπίσκος στη θάλασσα του νότου, πιο πέρα ένα υπέροχο φαράγγι.
Ονόματα μαγικά: Χρωμοναστήρι, Ροδάκινο, Κεραμές, Πρέβελη, Σακτούρια, Μαρουλάς, Αρκάδι, Τριόπετρα, Σπήλι – κάθε όνομα μια περιοχή που απαλύνει τη ματιά ή ένα χωριό αρχοντικό, μια παραλία που σε προκαλεί να κολυμπήσεις ή ένας τόπος με ιστορία. Η ξεχωριστή φύση διασταυρώνεται συνεχώς με τις μνήμες και με την ανάσα του ανθρώπου. Όσο για τις διάσπαρτες παντού ταβέρνες, δεν είναι λίγες όσες – σε αντίθεση με την Αθήνα! – συνδυάζουν τις σπουδαίες γεύσεις με τις χαμηλές τιμές. Κάποιες όμως προσφέρουν επιπλέον και την ιδιαιτερότητα του τοπίου: Όπως η παλιά Ζαμπία με τη θέα της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο αλλά και η νεοτερική Πρίμα Πλώρα δίπλα στη θάλασσα, ο Αγαμέμνωνας στο Κεντροχώρι με θέα στα βουνά του νότου, ο Αντώνης στον Γεροπόταμο μετά από ένα ωραίο κολύμπι στη θάλασσά του, η Πλατεία στη Μύρθιος που βλέπει όλο τον κόλπο του Πλακιά.
Λίγα άλλωστε χιλιόμετρα έξω από το Ρέθυμνο υπάρχει ένα ιστορικό χωριό με το κακόηχο όνομα Ατσιπόπουλο. Οδηγεί εκεί ένας σχιζοφρενικός «κόμβος» της εθνικής οδού, που στοίχισε πολλά χρήματα και απλώς χειροτέρευσε την κυκλοφορία. Το χωριό διασχίζεται από ένα άχρωμο και θορυβώδη δρόμο, σε μια όμως στροφή του το ταβερνάκι του Μανόλη αποτελεί τον «ορισμό» της φιλοξενίας και της τόσο κακοποιημένης! – κρητικής διατροφής. Πιο μέσα και όπως γίνεται συχνά στην Κρήτη, το χωριό αποκαλύπτει αιφνιδιαστικά την ομορφιά του: Σπίτια με παραδοσιακή – άλλη μια κακοποιημένη λέξη! – δομή και αρχιτεκτονική, φιλικά δρομάκια, ωραίες καμάρες. Σε ένα από αυτά τα σπίτια ο ιδιοκτήτης του έμεινε ξάγρυπνος μέχρι αργά τη νύχτα. Είχε αναλάβει να γράψει αυτό το κείμενο για την Athens Voice, και σύμφωνα με την ανέμελη συνήθεια της εφημερίδας τα χρονικά περιθώρια ήσαν ασφυκτικά. Ξεκίνησε λοιπόν τη συγγραφή σε ένα ομηρικό τοπίο δίπλα στη θάλασσα, στην ταβέρνα της Αγάπης, και με τον Γιάννη να προσφέρει τα θαυμαστά εδέσματα της ημέρας. Τώρα, που το κείμενο τελειώνει στο σπίτι του ώρες προχωρημένες της νυχτός, αισθάνεται ότι το Ρέθυμνο – όπως ο κάθε μεγάλος έρωτας – δεν μπορεί να περικλεισθεί σε λόγια, ούτε να καταγραφούν οι φανερές και οι κρυφές του χάρες. Χρειάζεται απλώς να το αισθάνεσαι και να το ζήσεις».
Το Ρέθυμνο, ο δήμος Ρεθύμνου νομίζω ότι οφείλει να τιμήσει, αφού δεν τίμησε ζώντες, τουλάχιστον μετά τον θάνατό τους, τόσο τον Γιώργο Γραμματικάκη όσο και τον προσφάτως αποδημήσαντα Γρηγόρη Σηφάκη για την καθοριστική συμβολή τους στην ανάπτυξη του πανεπιστημίου Κρήτης.
Για μένα προσωπικά, ο Γιώργος Γραμματικάκης υπήρξε ένας ακριβός φίλος και σε χαλαρές και σε δύσκολες στιγμές, με τιμούσε με τη φιλία του και τον ευχαριστώ. Καλό ταξίδι Γιώργο για την αιώνια ηρεμία όπως θα έλεγες. Θερμά συλλυπητήρια στην Εύα στη Μαρία και Οδυσσέα να ’ναι καλά να τον θυμούνται.
* Ο Γιώργος Φ. Πελαντάκης είναι μαθηματικός
