Παιδιά έβλεπαν τους ναζί να εκτελούν τους γονείς τους μπροστά στα μάτια τους
Σε κάθε επετειακή εκδήλωση για τη Μάχη της Κρήτης ήταν έντονη η συγγραφική παρουσία του Αλκιβιάδη Μαυράκη.
Ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος, σπουδαίος δάσκαλος, ακούραστος ιστοριοδίφης και σε γενικές γραμμές ένας Ρεθεμνιώτης που ήξερε τι σημαίνει προσφορά.
Αν έλειπαν οι γραφές του πολλές περιουσίες Περβολιανών θα είχαν χαθεί και πολλά γεγονότα του ιστορικού προαστείου θα είχαν εξαφανιστεί.
Ενέπνεε τον σεβασμό με μια του ματιά. Προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου ευλογημένο που τον γνώρισε και διδάχτηκε από τον πλούτο της σοφίας του.
Ο Αλκιβιάδης Μαυράκης γεννήθηκε στα Περιβόλια Ρεθύμνου τον Ιούλιο του 1935. Τα χρόνια εκείνα στην Ελλάδα υπήρχε πολιτική αναρχία και κοινωνική εξαθλίωση, λόγω των συνεχών πολέμων και της αστάθειας του πολιτικού συστήματος. Δικτατορία Μεταξά κ.λπ.
Επειδή είχε ένα μοναδικό τρόπο να περιγράφει τα γεγονότα που έζησε τον είχα παρακαλέσει να μου περιγράψει βιώματα από τη Μάχη της Κρήτης. Εκείνος πρόθυμος όπως πάντα παίρνοντας τα γεγονότα από την αρχή μου είχε πει:
Η πρώτη του ιστορική ανάμνηση ξεκινούσε από το τέλος του 1940, όπου στη γειτονιά του έφθασε η είδηση του θανάτου ενός στρατιώτη – του Δημήτρη Αντ. Λαγουδάκη – που πολεμούσε στην Αλβανία.
Στις αρχές του 1941 θυμόταν τους Ιταλούς αιχμαλώτους, που τους είχαν φέρει στην Κρήτη και «πεζοί» τους οδηγούσαν, έφιπποι Έλληνες στρατιώτες στους χώρους ελεύθερης αιχμαλωσίας, δηλαδή στην περιοχή των Ασωμάτων και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσαράς.
Οι Ιταλοί αυτοί, έμειναν αιχμάλωτοι πολέμου μέχρι τον Μάιο του 1941, όπου οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη, οπότε οι Ιταλοί έμειναν ελεύθεροι και μάλιστα ενεργούσαν ως στρατός κατοχής. Τότε, οι ίδιοι πειναλέοι, όπως ήταν λεηλάτησαν τις περιοχές του Ρεθύμνου αλλά και του Ηρακλείου. Σε αυτήν τη λεηλασία συγχρόνως ή και ολίγον μεταγενέστερα, βοήθησαν και Έλληνες «πλιατσικολόγοι», οι οποίοι αποτελείωσαν με τη ληστρική επιδρομή τους ό,τι είχε μείνει όρθιο από τη λαίλαπα του πολέμου και τους βομβαρδισμούς των Γερμανών.
Την ίδια εποχή, δηλαδή μέχρι και τον Απρίλη του 1941 τακτικά έφθανε στα Περβόλια, μια θλιβερή είδηση που αφορούσε τον θάνατο ή τον τραυματισμό κάποιου συγχωριανού και που πολεμούσε στα βουνά της Βόρειας Ηπείρου δηλαδή της Αλβανίας. Συγκεκριμένα γρήγορα έφθασε η είδηση του θανάτου του Περβολιανού γιατρού Μάρκου Μπριλλάκη και του στρατιώτη Μανώλη Γιακουμιδάκη, καθώς και ο τραυματισμός του Δημήτρη Τσορβά. Έτσι σιγά – σιγά φτάνομε στον Μάιο του 1941.
Όλο εκείνο το σκηνικό της Μάχης της Κρήτης ο Αλκιβάδης το θυμόταν έντονα με κάθε λεπτομέρεια και τίποτε δεν μπορούσε να ξεφύγει από το μυαλό του όσα είδε και έζησε εκείνες τις τρεις πρώτες ημέρες της επικής Μάχης.
Θυμόταν τον βόμβο των αεροπλάνων, που προερχόμενα από Χανιά, βομβάρδιζαν συνεχώς και ανηλεώς την περιοχή. Από την Βιό μέχρι τα Μυσσίρια σε μια μόνο ημέρα την πρώτη ημέρα της εισβολής οι Γερμανοί έριξαν τρεις χιλιάδες βόμβες. (Βλέπε ιστορία Γ. Μουρέλλου σελίδα 107.)
Όλον αυτόν τον τιτάνιο αγώνα ο Μαυράκης και η οικογένειά του τον παρακολουθούσαν από τον πρόχειρο κρυψώνα που είχε ετοίμασε ο πατέρας του ανάμεσα στα αγριοκυπάρισσα στο όριο του περιβολιού τους με την αμμώδη παραλία. Όλο το σκηνικό του πολέμου τουλάχιστον την πρώτη ημέρα της εισβολής το παρατηρούσανε από τον συγκεκριμένο κρυψώνα. Πρώτα είδαν τις βόμβες να πέφτουν στην περιοχή, με ρυθμική αντιστοιχία κάθε 20 έως 30 μέτρα και μια βόμβα. Θυμόταν τη βόμβα που έπεσε στο πλησιέστερο σημείο από εκείνους, που δεν ξεπερνούσε την απόσταση των 10 μ.! Μετά τον γενικό βομβαρδισμό ακολούθησε η ρίψη των αλεξιπτωτιστών. Όλη η εικόνα ήταν ένα όμορφο αλλά και φοβερό θέαμα. Αμέτρητα αεροπλάνα διέσχιζαν τον αέρα και έριχναν τις τεράστιες μεταξένιες ομπρέλες που στην κατάληξή τους είχαν τον Γερμανό στρατιώτη ή κάποιο κιβώτιο με πολεμικό υλικό.
Από την κρυψώνα τους είδαν και τη γερμανική περίπολο που γυρνούσε στα σπίτια και στις γειτονιές και μάζευε όποιο ζωντανό εύρισκε μπροστά της άνδρα ή γυναίκα ή παιδί, τους οποίους τους οδηγούσαν στα κέντρα συγκεντρώσεως που είχαν στα Μυσσίρια, όπου την επομένη ημέρα προέβησαν στην εκατόμβη των Νεκρών, στην περιοχή της Άμμου Μυσσιρίων.
Όλα αυτά τα έχει καταγράψει και στο πρώτο του βιβλίο «Περιβόλια Ρεθύμνου το Συναξάρι του τόπου».
Τραγωδία στην Άμμο
Από ό,τι θυμάμαι μέχρι και το 2000 ήταν συγκεκριμένες οι αναφορές γύρω από τη Μάχη της Κρήτης.
Ο τακτικότερος επισκέπτης των δημοσιογράφων της εποχής ήταν ένας ξεχωριστός άνθρωπος ο Βασίλης Παπαδόπουλος. Η τραγωδία που βίωσε μικρό παιδί στην Άμμο των Μισσιρίων είναι ασύλληπτη. Γι’ αυτό και υποστηρίζαμε την επανάληψη της αφήγησης κάθε χρόνο.
Με την πάροδο των δεκαετιών ακούραστος ο κ. Βασίλης διέδωσε την εμπειρία του αυτή και στο εξωτερικό συμμετέχοντας σε δεκάδες ντοκιμαντέρ.
Άρχιζε πάντα την αφήγησή του με ένα περίεργο φαινόμενο που εμφανίστηκε στο σπίτι του στα Μισσίρια.
Η εικόνα της Παναγιάς, κειμήλιο πίστης, έσταζε δάκρυα. Οι χωριανοί ταράχτηκαν μόλις το έμαθαν. Σε μικρούς τόπους τίποτα δεν μένει κρυφό για πολύ καιρό. Αναστατώθηκαν άντρες και γυναίκες γιατί το σημάδι δεν ήταν σίγουρα καλό. Για να το ξορκίσουν έφθαναν οι πάντες με το θυμιατό, θύμιαζαν την εικόνα και παρακαλούσαν. Ας το πάρει η μαύρη θάλασσα ότι κι αν ήταν αυτό. Ας τους σπλαχνιστεί γιατί είχαν και μεγάλωναν μικρά παιδιά.
Αλλά το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον. Κι ήρθε ο πόλεμος.
Πρωί στις 21 του Μάη 1941 τα Γερμανικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα σκορπίζουν τον πανικό στον άμαχο πληθυσμό. Στόχος των Γερμανών ν’ αδειάσουν τα χωριά για να μη βρουν καμιά αντίσταση.
Εκείνο το πρωινό – θυμόταν ο κυρ Βασίλης – παιδί εφτά χρόνων ήταν τότε, με τη θεία του Αθηνά Δρανδάκη είχε πάει στο περιβόλι για να ποτίσουν. Δεν πέρασε πολλή ώρα και τα γερμανικά αεροπλάνα άρχισαν τον βομβαρδισμό. Το μουλάρι που γύριζε το «ντολάπι» για να βγάλει νερό με δεμένα τα μάτια για να μη ζαλίζεται, τρελαμένο από το θόρυβο των αεροπλάνων άρχισε να κλωτσά με λύσσα. Κατάφερε σε λίγο να λύσει τα σκοινιά κι άρχισε να τρέχει στο περβόλι. Τα δεμένα του μάτια το εμπόδιζαν να διακρίνει που πηγαίνει. Έπεφτε και σηκωνόταν. Ο Βασίλης κρύφτηκε με τη θεία του στη στέρνα, ώσπου να περάσει το κακό. Ούτε που καταλάβανε πόση ώρα πέρασε. Και μόνο λίγο μετά που είδανε όταν όλα ηρέμησαν κάπως που έπεσαν οι βόμβες κάνανε τον σταυρό μας. Γιατί παραξενεμένοι από την αντίδραση του ζώου είχανε μετακινηθεί από την αρχική τους θέση κι έτσι σωθήκανε. Τέσσερις βόμβες είχαν πέσει λίγα μέτρα από αυτούς. Αν τους εύρισκαν, σίγουρα θα τους είχαν σκοτώσει.
Όταν φτάσανε στο σπίτι, όλοι ήταν μαζεμένοι εκεί. Τότε πήρανε την απόφαση να βγούνε έξω. Φθάσανε στο γεφυράκι, που βρίσκεται ακόμα έξω απ’ την πόρτα του σημερινού κάμπινγκ «Ελίζαμπεθ». Όλα τα γυναικόπαιδα της γειτονιάς μαζευτήκανε εκεί, κάπου 16 άτομα. Πήρανε νερό και λίγη τροφή και μπήκανε μέσα στο γεφύρι. Πολλοί έκοβαν καλάμια και σκέπαζαν το τσιμέντο του γεφυριού, για να μη φαίνεται απ’ το μπροστινό και το πίσω μέρος. Περιμένανε να βραδιάσει, για να «πάρουνε» κι εκείνοι τα βουνά. Πέρασαν περίπου τρεις με τέσσερις ώρες και οι αλεξιπτωτιστές άρχισαν να πέφτουν. Ο ουρανός είχε γεμίσει με αλεξίπτωτα. Εκείνοι κρυμμένοι μέσα στο γεφυράκι βλέπανε να πέφτουν αλεξιπτωτιστές στο έδαφος και σε μισή περίπου ώρα είχε γεμίσει ο τόπος γύρω τους. Κάποια στιγμή έπεσε ένας αλεξιπτωτιστής περίπου δέκα μέτρα δίπλα τους. Ο Βασίλης κρυμμένος μέσα στα καλάμια, «είδα τον αλεξιπτωτιστή να κόβει τα σχοινιά, με τα οποία ήταν δεμένος και τα κλαδιά στα οποία είχε μπερδέψει. Έπειτα, έβγαλε ένα κουτί κι έριξε κάτι στο στόμα του. Αργότερα, μάθαμε ότι έπιναν χάπια για να μη ζαλίζονται».
Δεν πέρασαν περίπου δέκα λεπτά κι ο αλεξιπτωτιστής ήρθε να κρυφτεί μέσα στο χαντάκι. Τότε τους ανακάλυψε. Οι πρώτες λέξεις που είπε ήταν «πού ίγκλες;» δηλ. «πού είναι οι Εγγλέζοι;». Έπειτα, ήρθε κοντά τους, τους είπε να μείνουν στη θέση τους κι έφυγε. Δεν πέρασε πολλή ώρα κι ένα αεροπλάνο έπεσε σχεδόν πάνω απ’ το γεφυράκι, σε απόσταση σαράντα μέτρων. Το αεροπλάνο πήρε φωτιά και κάηκε. Κατά τις 5-6 μ.μ. τα γυναικόπαιδα που ήταν κρυμμένα στην περιοχή είδαν δυο τανκς να έρχονται, το ένα απ’ την παραλία και το άλλο απ’ τον κεντρικό δρόμο και να κατευθύνονται προς το σημείο, όπου ήταν συγκεντρωμένοι πολλοί Γερμανοί. Στο σημείο αυτό είχε πέσει ένα ακόμα μεγάλο αεροπλάνο που είχε μια κεραία απ’ το πίσω μέρος έως το μπροστινό. Σ’ αυτό το σημείο έριχναν τα τανκς με τα κανόνια τους.
Λίγο πριν βασιλέψει ο ήλιος, οι αλεξιπτωτιστές μάζεψαν ομήρους μαζί και την οικογένεια του Παπαδόπουλου και τους κλειδώσανε στο σπίτι του Μελισσουργού. Εκεί μείνανε δυο μέρες. Μέσα στο σπίτι ήταν όλοι ξαπλωμένοι, γιατί έμπαιναν απ’ τα παράθυρα οι σφαίρες και κινδυνεύανε να σκοτωθούνε. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν τα σημάδια απ’ τις σφαίρες στο σπίτι. Έπειτα, τους πήραν οι Γερμανοί και τους πήγαν στο σημείο που υπάρχει σήμερα το μνημείο των πεσόντων. Στο σημείο αυτό είχαν ήδη γίνει δύο εκτελέσεις ανδρών. Μερικά απ’ τα πτώματα των ανδρών τα έκαψαν κι άλλα τα πέταξαν στο πηγάδι. Έπειτα, πήραν την απόφαση να πάνε και τους άλλους ομήρους προς την παραλία να τους εκτελέσουν αδιακρίτως άνδρες γυναίκες παιδιά.
Στη διάρκεια της πορείας, δύο ηλικιωμένοι δυσκολεύονταν να περπατήσουν και τους σκότωσαν επί τόπου. Ήταν ο Πέτρος Παράσχος και η σύζυγος του Άννα Παράσχου. Τότε καταλάβανε και οι άλλοι ότι είχε έρθει η ώρα της εκτέλεσης κι ο καθένας αγκάλιασε και φίλησε τους δικούς του.
«Θυμάμαι, έλεγε δακρυσμένος ο Παπαδόπουλος, την τελευταία φορά που μας αγκάλιασε η μάνα μου και μας φιλούσε κι έλεγε: «Αν σωθεί κανείς να κοιτάξει τα παιδιά». Τότε αρχίσαμε να κλαίμε.
Οι Γερμανοί μας χτυπούσαν και μας κλωτσούσαν, μέχρι να φτάσουμε στην παραλία. Όταν φτάσαμε εκεί έδωσαν εντολή να πέσουμε κάτω. Πέσαμε ο ένας κοντά στον άλλο. Ο πατέρας μου άνοιξε ένα λάκκο στην άμμο, μας έβαλε μέσα και έπεσε κι αυτός σχεδόν πάνω μας. Αυτό πρόλαβε να κάνει. Σε λίγη ώρα οι Γερμανοί έστησαν το πολυβόλο, σε απόσταση δεκαπέντε μέτρων. Άργησαν όμως να μας πυροβολήσουν. Δεν ξέραμε τον λόγο. Πέρασε πάνω από μισή ώρα. Στο τέλος έριξαν μια ριπή και σταμάτησαν. Για εμάς, όμως είχε γίνει το κακό γιατί με την πρώτη ριπή σκοτώθηκε η μάνα μου, η γιαγιά μου και η θεία μου. Επίσης σκοτώθηκε η Μελισσουργού και τραυματίστηκαν δυο γυναίκες, η Παναγιώτα Δρανδράκη και η Χαρίκλεια Δελή. Τα παιδιά, άρχισαν τότε να κλαίνε. Το ίδιο και οι τραυματίες. Άρχισε να μας κυριεύει ο φόβος, περιμένοντας τη χαριστική βολή. Ήταν η μεγαλύτερη νύχτα της ζωής μας!
Καθώς περνούσε η ώρα και οι Γερμανοί δεν είχαν έρθει να μας εκτελέσουν, συνέβη το εξής περιστατικό: Η Δελή είχε τραυματιστεί κρατώντας το μωρό στη «φασκιά» της. Τρεις με τέσσερις σφαίρες πέρασαν απ’ το χέρι της και απ’ τη φασκιά του μωρού τραυματίζοντάς την. Το μωρό δε σκοτώθηκε αλλά έκλαιγε συνέχεια, όπως και τ’ άλλα δυο μεγαλύτερα. Αυτό έκλαιγε περισσότερο. Τότε άρχισαν να φοβούνται οι μεγάλοι, μήπως το ακούσουν οι Γερμανοί κι έρθουν να μας αποτελειώσουν. Της είπαν, λοιπόν, να το ρίξει στη θάλασσα που ήταν δύο μέτρα σε απόσταση από εμάς. Αυτή δέχτηκε, αφού την πίεζαν και την παρακαλούσαν οι μεγάλοι. Τότε άρπαξαν το μωρό απ’ την αγκαλιά της δυο κοπέλες, η Κωνσταντίνα Μελισσουργού και η Αθηνά Δρανδράκη και είπαν: «Αν είναι τυχερό, θα σωθούμε κι εμείς και το παιδί θα σωθεί». Χωρίς την ψυχραιμία των κοριτσιών, το μωρό δε θα είχε σωθεί.
Κάποια στιγμή οι μεγάλοι άκουσαν τους εκτελεστές να ουρλιάζουν. Είχε συμβεί το εξής: Είχε πέσει κοντά τους ένας όλμος και τραυματίστηκαν κι έφυγαν. Αυτό το συμπέρασμα έβγαλαν οι μεγάλοι. Να σημειωθεί ότι τη νύχτα φυσούσε νοτιάς και τους είχε σκεπάσει η άμμος. Όταν σηκωθήκαμε, ήταν για εμάς η πιο τραγική μέρα, βλέποντας τους δικούς μας σκοτωμένους τον ένα δίπλα στον άλλο. Αυτό που θυμάμαι και δε θα ξεχάσω ποτέ ήταν ότι για να φιλήσουμε και να αποχαιρετήσουμε τους γονιούς μας, σκύψαμε και καθαρίσαμε τα πρόσωπά τους απ’ την άμμο. Τους αφήσαμε στην παραλία και φύγαμε. Δεν μπορέσαμε να τους πάρουμε, γιατί δε μας άφηναν οι Γερμανοί. Πιστεύω ότι τους πήρε η θάλασσα, γιατί δεν τους βρήκαμε ποτέ.
Αργότερα φεύγοντας πήραμε μια νεκρή, την Αναστασία Μελισσουργού και μια σοβαρά τραυματισμένη, την Παναγιώτα Δρανδάκη, η οποία αργότερα υπέκυψε στα τραύματά της. Οι Γερμανοί μας έκλεισαν μέσα σε ένα σπίτι μαζί μ’ άλλα γυναικόπαιδα που είχαν μαζέψει. Εκεί περάσαμε έντεκα μέρες, ενώ ο πόλεμος και οι μάχες γίνονταν γύρω μας. Μαζί μας υπήρχαν τρεις άνδρες που είχαν γλιτώσει. Ο πατέρας μου, ο Νίκος Σαλβαράκης που ήταν αιχμάλωτος στρατιώτης κι ο Τζιώτης Εμμανουήλ. Οι Γερμανοί περίμεναν να εκτελέσουν και τα υπόλοιπα γυναικόπαιδα, αν δεν σταματούσαν οι αντάρτες να τους πολεμούν και να σκοτώνουν Γερμανούς. Μερικοί Γερμανοί έπαιρναν τους τρεις άνδρες για αγγαρεία. Τους μάζευαν τρόφιμα και διάφορα άλλα πράγματα. Στη διάρκεια της αγγαρείας, ένας Γερμανός είπε στον πατέρα μου και στον Νίκο Σαλβαράκη, ότι αν δεν σταματήσουν να πολεμούν οι «παρτιζάνηδες» θα μας εκτελούσαν όλους. Ο Γερμανός τότε, ανέβηκε στον πρώτο όροφο που ήμαστε συγκεντρωμένοι εγώ, ο αδελφός μου κι άλλοι πολλοί κι έδωσε στον πατέρα μου τα κιάλια του. Σηκώθηκαν όρθιοι και του έδειξε τους αντάρτες που κρύβονταν και έτρεχαν από βράχο σε βράχο, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η ΚΕΓΕ και η ΔΕΛΤΑ. Ο Γερμανός προσπάθησε να μου βάλει κι εμένα τα κιάλια στο πρόσωπο, αλλά εγώ κοιτάζοντας είδα μόνο περιστέρια. Αυτό μου έμεινε αξέχαστο.
Στη συνέχεια ο Γερμανός έδωσε στον πατέρα μου να καταλάβει πως αν δεν σταματήσουν οι «παρτιζάνηδες» να τους πολεμούν την επόμενη μέρα θα μας εκτελούσαν όλους.
Με τη βοήθεια του Γερμανού, του πατέρα μου και του Νίκου Σαλβαράκη βρέθηκε μια ηλικιωμένη γριούλα. Αφού τη βοήθησαν να πάει προς το ποτάμι «Κουτσουλίδη», την καθοδήγησαν να πάει στους αντάρτες και να τους πει να απομακρυνθούν και να σταματήσουν να σκοτώνουν Γερμανούς. Επίσης, να αναφέρει, ότι έχουν γίνει τρεις εκτελέσεις και ότι έχουν ήδη σκοτώσει όλους τους άνδρες και ότι πολλά γυναικόπαιδα είναι αιχμάλωτα και θα εκτελεστούν. Φαίνεται ότι οι αντάρτες τότε κατάλαβαν ποιο είναι το σωστό κι έτσι δεν έγινε η τέταρτη εκτέλεση των γυναικόπαιδων. Θα μπορούσα να πω πως ότι οι αντάρτες έκαναν ότι μπορούσαν εναντίον των Γερμανών, όμως άργησαν να καταλάβουν τι κακό έκαναν στους αιχμαλώτους που πιάστηκαν πέφτοντας οι αλεξιπτωτιστές. Τα λάθη πάντα πληρώνονται. Αυτό δεν αντιλήφθηκαν οι αντάρτες και πλήρωσαν το τίμημα οι απλοί πολίτες. Αυτά συμβαίνουν στους πολέμους. Κάποιοι κάνουν λάθη και κάποιοι άλλοι τα πληρώνουν. Εγώ πλήρωσα το τίμημα με τον θάνατο τριών ατόμων απ’ την οικογένειά μου.
Αυτό που δεν ξεπέρασα ποτέ ήταν η ορφάνια από τη μάνα. Ξέρετε κι άλλα παιδιά έχασαν τους γονείς, μεγάλωσαν χωρίς πατέρα. Αλλά η ορφάνια της μάνας δεν συγκρίνεται με καμιά άλλη. Και η πληγή από αυτή δεν κλείνει ποτέ. Όσα χρόνια κι αν περάσουν…».
