Οι ριψοκίνδυνοι συλλέκτες του δίκταμου

Κάθε φορά που βλέπω στην τηλεόραση εκείνο το άθλημα που κάποιοι αιωρούνται στο κενό για να απολαύσουν την ηδονή του κινδύνου, σκέπτομαι ότι κάποιοι κάτοικοι του Κάτω Πόρου, αν ζούσαν σήμερα, θα έκαναν πρωταθλητισμό.

 

Μόνο που αυτοί οι άνθρωποι δεν έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή τους, από την επιθυμία να διασκεδάσουν τη ρουτίνα τους, αλλά από την ανάγκη να φέρουν ψωμί στην οικογένεια.

 

Ήταν οι περίφημοι συλλέκτες του δίκταμου, τότε που το φυτό έφθανε σε μας κατευθείαν από το κατσάβραχο που είχε φυτρώσει. Κι η συλλογή του προϋπόθετε ολόκληρη ιεροτελεστία και την μοιραία αποδοχή, ότι μπορεί να μην επιστρέψει ο συλλέκτης στο σπίτι του.

 

Ο Ιωάννης Χαντουμάκης μας αναφέρει, μια περίφημη ομάδα από τον Κάτω Πόρο, που εκτός από συλλογή δικτάμου, είχε και εθελοντική παρουσία σε κάθε θεομηνία. Μια ΕΜΑΚ της εποχής τους δηλαδή.

 

 

 

Αυτοί οι άνθρωποι με ευλυγισία αιλουροειδών, αφάνταστο θάρρος και ταλέντο ακροβατών, από τον Ιούλιο μέχρι το Σεπτέμβριο, αλώνιζαν όλα τα κακοτράχαλα σημεία του νησιού, κατέβαιναν σε απότομες χαράδρες για να μαζέψουν το δίκταμο που τους εξασφάλιζε βέβαια αρκετά χρήματα. Προπολεμικά η οκά έφτανε τις 1.500 δραχμές.

 

Από τη γλαφυρή πένα εξάλλου του κ. Αντωνίου Πλυμάκη, μαθαίνουμε πως η μεγάλη τιμή που προσφερόταν προπολεμικά για το άγριο δίκταμο, παρότρυνε πολλούς χωρικούς, να ασχοληθούν συστηματικά με τη συλλογή του και να φθάνουν μέχρι τα πλέον απόκρημνα σημεία φαραγγιών και γκρεμνών για να μαζέψουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Τα έσοδα τα μοιράζονταν ακριβοδίκαια. Οι συλλέκτες που λειτουργούσαν αυτόνομα, ήξεραν πιθαμή προς πιθαμή τα απόκρημνα εκείνα σημεία και μπορούσαν να προφυλάξουν τον εαυτό τους. Συστηματικότερα όμως εργάζονταν οι ομάδες από δύο έως οκτώ άτομα. Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι «Ερωντάδες». Όπως γνωρίζουμε Έρωντας ήταν μια από τις ονομασίες του Δίκταμου.

 

Στον Κάτω Πόρο και στην Αργυρούπολη τους έλεγαν Αττιτανολόγους. Αλλού πάλι τους έλεγαν «Βοτανολόγους» ή Μαζωχτάδες.

 

 

 

Ο κ. Πλυμάκης μας δίνει και την περιγραφή της συλλογής. Ολόκληρη διαδικασία.

 

Για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη ποσότητα, δένονταν με σχοινιά και κατέβαιναν στις χαράδρες. Αυτοδίδακτοι στην τεχνική της αναρρίχησης χρησιμοποιούσαν τα σχοινιά και τις προεξοχές και κοιλότητες των κατακόρυφων βράχων, έτσι που να αισθάνεσαι δέος όπως τους έβλεπες να αιωρούνται στο χάος.

 

Αν καμιά μεγάλη φούντα δεν την έφθαναν χρησιμοποιούσαν την τεχνική του εκκρεμούς. Καταλαβαίνετε πόση δεξιοτεχνία απαιτούσε να δώσουν κίνηση στο σώμα τους δεξιά κι αριστερά, μέχρι να φθάσουν στη μεγαλύτερη απόσταση από το κατακόρυφο σημείο και ν’ αρπάξουν μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτων την πολυπόθητη φούντα. Κάποιοι βέβαια πλήρωναν με τη ζωή τους την τόλμη τους αυτή ή στην καλύτερη περίπτωση έμεναν ανάπηροι.

 

Η ομάδα του Κάτω Πόρου, ήταν από τις πιο γνωστές και τολμηρές με πεδίο δράσης ολόκληρο το νησί.

 

 

 

Από τους φημισμένους Ερωντάδες ήταν ο Στέλιος Σπυριδάκης, ο Κωστής Κωστάκης, ο Κωνσταντίνος Κουτράκης και ο Θεόπιστος Χαντουμάκης. Αυτή την ομάδα την έλεγαν και «Πατούλια».

 

Για τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν είχε πει κάποτε ο Στέλιος Σπυριδάκης:

 

«Κινδυνεύαμε διαρκώς από κόψιμο του σχοινιού, από πέτρες που έπεφταν, από γλίστρημα και από ένα σωρό άλλα απρόοπτα. Έπρεπε να έχεις γερή καρδιά για να κάνεις αυτή τη δουλειά. Κινδύνευες και από τις αγριομέλισσες. Μόνο να σίμωνες σε ορισμένα γκρεμνά σε «ηλέκτριζε το χάος και σου ‘ρχότανε να γκρεμιστείς…».

 

Από τις περιοχές που ανθούσε ο δίκταμος σε αφθονία ήταν επίσης οι περιοχές Ανώπολης, Βουβά, Ασή Γωνιά, τα φαράγγια των Βεδέρων και του Πετρέ. Κι όταν τον μάζευαν σου ερχόταν λιποθυμία από την ευωδιά. Ο Στέλιος Σπυριδάκης είχε πει χαρακτηριστικά στον Αντώνη Πλυμάκη, ότι χρόνια μετά που είχε σταματήσει τη συλλογή και τα σχοινιά που χρησιμοποιούσε ευώδιαζαν ακόμα.

 

 

 

Μια τραγική ιστορία μας αφηγείται ο κ. Πλυμάκης που έχει μεγάλο ενδιαφέρον:

 

Στα 1930, ο καλύτερος συλλέκτης στην περιοχή του Κουρταλιώτικου φαραγγιού, ένας Καλημεράκης από το Νησί, χωριό κοντά στο Μούντρος, σκοτώθηκε από γκρέμισμα και η κηδεία έγινε με πάνδημη συμμετοχή όλων των γύρω χωριών.

 

Ο άτυχος νέος που ήταν και μοναχογιός, συνήθιζε να σκαρφαλώνει στα γκρεμνά για το δίκταμο, χωρίς σκοινί.

 

Σε μια του εξόρμηση είχε στην πλάτη και το βουργιάλι του, με ένα φλασκί νερό και τα στιβάνια του. Σε μια στιγμή ενώ έσκυψε να δει στο γκρεμνό γύρισε το βουργιάλι και τον χτύπησε στο κεφάλι. Ζαλίστηκε κι έπεσε στο κενό. Μέρες έψαχναν για να τον βρουν χωρίς αποτέλεσμα. Μέχρι που κάποιος υπέδειξε ένα σημείο που έβλεπε να ανάβει ένα περίεργο φως. Εκεί βρήκαν τον άτυχο «Ερωντά» και τον έθαψαν, γιατί πώς να το μεταφέρουν από το αφιλόξενο εκείνο γκρεμνό στο χωριό;

 

 

 

Κάπου αναφέραμε στην αρχή για το ρόλο των δικταμοσυλλεκτών σε ρόλο διασωστών.

 

Πράγματι. Αρκετοί ήταν οι βοσκοί που κατέφευγαν στις ομάδες, για να ζητήσουν συνδρομή όταν κάποιο από τα αιγοπρόβατα έπεφτε στο γκρεμνό.

 

Κάποτε μέλη μιας ομάδας κλήθηκαν να ανασύρουν από ένα φοβερό γκρεμό τα οστά πατέρα και των δυο του αγοριών, που είχαν σκοτώσει αντάρτες στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής και τους είχαν πετάξει εκεί.

 

Κάποιοι άλλοι πάλι από τους τολμηρούς αυτούς αναρριχητές, χρησίμευσαν και για την κατασκευή βασικών έργων υποδομής.

Πάνω από τον κόλπο της Αγίας Γαλήνης, υπήρχε ένας κάθετος λόφος που την προφύλασσε από τους ισχυρούς, άγριους και δυνατούς ανέμους. Δημιουργούσε όμως και τον κίνδυνο κατολισθήσεων. Η παρέμβαση με τα συνήθη μέσα δεν ήταν εύκολη, επειδή ο λοφίσκος ύψους 20 – 30 μ. ήταν ακριβώς κάθετος.

 

Η Νομαρχία Ρεθύμνου λοιπόν προκήρυξε διαγωνισμό το 1975 – 76 για την ασφαλή προφύλαξη του πρανούς του λόφου, με αγκυρωμένο χοντρό συρματόπλεγμα, για να σταματήσουν τα προβλήματα από τις κατολισθήσεις που είχαν στοιχίσει τη ζωή μιας νεαρής τουρίστριας, αλλά και τον τραυματισμό κατοίκων της περιοχής.

 

Η προκήρυξη άφησε αδιάφορους τους μηχανικούς, που δεν θα έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή των εργατών τους για κανένα λόγο. Την έκπληξη έκανε ο Νικόλαος Εμμ. Κανδυλάκης, από την Αργυρούπολη με απλή λογική. Σκέφτηκε, πως αυτό που δεν μπορεί να κάνει ο απλός εργάτης χωρίς να διακινδυνεύσει, θα το έφερνε σε πέρας με επιτυχία η ομάδα από τον Κάτω Πόρο, που μάζευε δίκταμο. Εμπειρία υπήρχε από τις αναρριχήσεις, γιατί να μην αναλάμβανε αυτή την υψηλή αποστολή; Και το αποτέλεσμα τον δικαίωσε. Η ομάδα δούλεψε με κέφι και ένα σημαντικό έργο για την ασφάλεια των διερχόμενων από την Αγία Γαλήνη ολοκληρώθηκε με επιτυχία.

 

Το έργο ανέλαβαν να φέρουν εις πέρας ο Κωστάρας Κωνσταντίνος Κουτράκης, ο Ιωάννης Κωστάκης από την Καλή Συκιά, ο Στυλιανός Σπυριδάκης και ο Μπιστίκος Χαντουμάκης.

 

Κατέβαιναν με σχοινιά, άνοιγαν βαθιές τρύπες με κομπρεσέρ στο σκληρό βράχο, έμπηγαν χοντρά ατσάλινα σίδερα κι έδεναν και στερέωναν το χοντρό αγκυρωμένο συρματόπλεγμα. Ο Νίκος Κανδηλάκης εκτός από γενναία αμοιβή, τους είχε εξασφαλίσει ξενοδοχείο για ύπνο και φαγητό μέχρι που τέλειωσαν το έργο με απόλυτη επιτυχία.

 

Οι ριψοκίνδυνοι συλλέκτες, είχαν να λένε για την περίοδο που δούλεψαν στο έργο. Οι φιλόξενοι Άγιο Γαληνιώτες έκαναν τα πάντα για να προσφέρουν άνετη διαμονή στους εργάτες, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη τους προσφορά. Γιατί έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή τους για να τελειώσουν το έργο.

 

Μέχρι που ο Εύοσμος στην Επισκοπή ανέδειξε και αξιοποίησε τα αρωματικά φυτά, και ο κ. Χάρης Στρατιδάκης με τον κ. Νίκο Γαβαλά και άλλους φωτισμένους εκπαιδευτικούς έκαναν προγράμματα για το φυσικό πλούτο του νησιού μας, που άνοιξε νέους ορίζοντες, στην καλλιέργεια των βοτάνων αυτών, η ομάδα κυρίως του Κάτω Πόρου είχε αναλάβει το σημαντικό αυτό ρόλο της συλλογής δικτάμου.

 

Θυμάμαι με πόση χαρά ο αξέχαστος Βασίλης Χαριτάκης, δεκαετία του 70. μου ανακοίνωσε ότι είχε κινηματογραφήσει τη συλλογή δίκταμου στον Κάτω Πόρο. Κανένας δεν ξέρει τι να απέγινε το ντοκουμέντο αυτό. Είναι σωστό να διαφυλάσσονται τα οικογενειακά κειμήλια, αλλά αυτά τα τόσο σπουδαία που ανήκουν στις επόμενες γενιές, θα πρέπει να βρίσκουν τη σωστή τους θέση εκεί που θα μπορούν να θυμίζουν ένα παρελθόν κι ένα επάγγελμα από τα πιο ριψοκίνδυνα, που εξασφάλιζε όμως κάποτε καρβέλι κι όχι απλά ξεροκόμματο στην οικογένεια.